references
254 A N E K S
1
Konwencja UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (1972)
Punktem wyjścia dla rozważań nad obecnym stanem wdrożenia postanowień Konwencji z 1972 r. jest treść preambuły, która stanowi: „niezbędne jest przyjęcie […] nowych postanowień umownych, wprowadzających skuteczny system zbiorowej ochrony dziedzictwa kulturalnego i naturalnego o wyjątkowej powszechnej wartości, zorganizowany w sposób stały i w oparciu o nowoczesne metody naukowe”. Podstawą do realizacji zamierzonych celów Konwencji jest obowiązek każdego z Państw Stron do „zapewnienia identyfikacji, ochrony, zachowania, przedłożenia i przekazania przyszłym pokoleniom dziedzictwa kulturalnego i naturalnego42 […] usytuowanego na jego terytorium” (art. 4 Konwencji). Konwencja z 1972 r. wprowadziła do międzynarodowego słownika nowe pojęcie „dziedzictwa kulturowego”43, którego niektóre elementy, ze względu na ich wyjątkową wartość, traktowane są jako element światowego dziedzictwa ludzkości44. W literaturze zaznacza się jednak, że koncepcja dziedzictwa
42
Postanowienia te w przypadku dziedzictwa naturalnego, w tym rozwinięcie koncepcji praw przyszłych jako idei solidarności między pokoleniami, znalazło swoje odzwierciedlenie w Deklaracji w Rio, przyjętej przez Szczyt Ziemi (1992 r.). Rozważania na temat praw przyszłych pokoleń można również odnaleźć we wspólnej Deklaracji UNESCO i Trójkontynentalnego Instytutu Demokracji Parlamentarnej i Praw Człowieka Uniwersytetu w La Laguna (1994 r.), która uważana jest za początek procesu przyjęcia odpowiednich rozwiązań normatywnych na forum UNESCO. Samo pojęcie „dziedzictwa” pojawiało się wprawdzie we wcześniejszych aktach (np. Pakt Roericha, Konwencja haska z 1954 r., a także niektórych aktach Rady Europy), ale nie zostało ono wówczas w żaden sposób zdefiniowane. Tekst oryginalny konwencji posługuje się słowem „heritage” tłumaczonym przeważnie jako „dziedzictwo”. Niektórzy autorzy posługują się jednak pojęciem „spuścizna” (zob. H. Nieć, Ojczyzna dzieła sztuki. Międzynarodowa ochrona integralności narodowej spuścizny kulturowej, Warszawa-Kraków 1980, s. 119-128). W odróżnieniu od pojęcia wspólnego dziedzictwa ludzkości, por. J. Stańczyk, Pojęcie wspólnego dziedzictwa ludzkości w prawie międzynarodowym, PiP nr 9/1985, s. 55–65. Warto zwrócić uwagę, że znaczenia zabytków dla kultury międzynarodowej (światowej) nie należy przeceniać, a tym bardziej przyznawać prymatu nad kulturą narodową: C. Berezowski, Ochrona prawno-międzynarodowa zabytków i dzieł sztuki w czasie wojny,
43
44