O Debacie na Zamku Królewskim - Muzeum w Warszawie
Debata, która odbyła się w dniu 29 września 2014 r. w Zamku Królewskim - Muzeum w Warszawie – na temat krajobrazu kulturowo-przyrodniczego koncentrowała się z jednej strony na zachodzących współcześnie procesach społeczno-gospodarczych i ich wpływie na podejście do ochrony dziedzictwa, a z drugiej na udziale i roli społeczeństwa w kształtowaniu otoczenia.
Na zdjęciach obok:
Wystąpienie powitalne prof. Andrzeja Rottermunda.
Uczestnicy Debaty na Zamku Królewskim w Warszawie.
Fot.: J. Szpytko / AGH Kraków
Debata odbyła się pod Honorowym Patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, którego wystąpienie zostało odczytane przez pana Olgierda Dziekońskiego, Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta RP. Pan Olgierd Dziekoński wystąpił na konferencji również we własnym imieniu, prezentując zagadnienia ochrony krajobrazu wraz z panem Piotrem Otawskim, Podsekretarzem Stanu w Ministerstwie Środowiska, Głównym Konserwatorem Przyrody i Panem Januszem Sepiołem, Senatorem RP. Pana Piotra Żuchowskiego, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków reprezentowała pani Prof. Małgorzata Rozbicka, Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Wśród zgromadzonych gości byli przedstawiciele środowisk związanych zawodowo z ochroną dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego na szczeblu samorządowym oraz przedstawiciele stowarzyszeń i fundacji. Gości powitał prof. Andrzej Rottermund w podwójnej roli: Przewodniczącego Polskiego Komitetu do spraw UNESCO i Dyrektora Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum, Rezydencji Królów i Rzeczypospolitej.
Konferencja była zorganizowana przez Polski Komitet do spraw UNESCO we współpracy z Fundacją Rozwoju Demokracji Lokalnej i Towarzystwem Opieki nad Zabytkami (TOnZ). Współorganizatorami były Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Zamek Królewski - Muzeum w Warszawie.
Z wystąpień przewidzianych w programie debaty i z dyskusji wynikło szereg wniosków przyjętych przez zebranych. Przedstawił je na zakończeniu prof. Sławomir Ratajski, Sekretarz Generalny Polskiego Komitetu do spraw UNESCO. Wnioski zamieszczamy poniżej:
Wnioski z debaty pt. „Społeczny wymiar krajobrazu kulturowo przyrodniczego”
Zamek Królewski - Muzeum w Warszawie, 29 września 2014 r.
- Mając na uwadze wnioski z konferencji, zorganizowanej przez Polski Komitet ds. UNESCO w lutym 2013 r. pt. „Jak w nowoczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe” oraz opierając się na dokumentach UNESCO, a szczególnie na Zaleceniu z 2011 r. w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego, Europejskiej Konwencji Krajobrazowej i dokumentach Unii Europejskiej, zwracamy uwagę na konieczność podjęcia zintegrowanych działań w celu ochrony krajobrazu.
- Z przedstawionych w 2013 roku przez Polski Komitet do spraw UNESCO zaleceń oraz przebiegu obecnej debaty wynika, że w systemie zarządzania dziedzictwem, w tym miejscami z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz ochrony różnorodności kulturowej istnieją poważne luki prawne. Działania legislacyjne są więc konieczne.
- W myśl wymienionych wcześniej dokumentów, krajobraz stanowi integralną całość, składającą się z elementów przyrodniczych oraz dziedzictwa kulturowego, rozumianego jako dziedzictwo zarówno materialne, jak i niematerialne. Krajobraz kulturowo-przyrodniczy jest dziedzictwem, którego integralność i autentyzm powinny podlegać ochronie. Zapewnić to mogą jedynie odpowiednie narzędzia planistyczne.
- Krajobraz kulturowo-przyrodniczy stanowi nieodłączne otoczenie człowieka i przez to ma istotny wpływ na zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy.
- Niekontrolowane procesy urbanizacyjne, niepodporządkowane zasadom harmonijnego kształtowania krajobrazu, nieuwzględniające kontekstu kulturowo-przyrodniczego, prowadzą do chaosu w przestrzeni publicznej i powodują negatywne skutki ekonomiczne w perspektywie długofalowej. Przynoszą również ogromne straty społeczne.
- Wszyscy ponosimy koszty wadliwego planowania i zagospodarowania terenu – skutkują one zarówno niską jakością życia, jak również stratami finansowymi. Zgodnie z przesłaniem Konwencji ramowej Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa, z Faro z 2005 r., społeczeństwo, szczególnie w odniesieniu do wspólnot lokalnych, ma kluczowe znaczenie w gospodarowaniu dziedzictwem i przestrzenią.
- Wynika stąd konieczność jasnych regulacji prawnych, w których opracowaniu należy wziąć pod uwagę zachodzące współcześnie procesy społeczne i gospodarcze, przechodzenie od pojęcia zabytku do pojęcia dziedzictwa oraz od pojęcia ochrony zabytków do pojęcia zarządzania dziedzictwem, a także potrzebę zrównoważonej ochrony walorów przyrodniczych i kulturowych krajobrazu, zarówno miejskiego, jak i wiejskiego.
- Szczególne znaczenie ma harmonizacja zabudowy, uwzględniająca lokalne uwarunkowania, takie jak np. odrębność kulturową, tradycje w budownictwie i rzemiośle, specyfikę ukształtowania terenu, warunki geologiczne, aspekty estetyczne architektury i jej skomponowania z zielenią itd.
- Istotnym aspektem w procesie podejmowania decyzji, dotyczących usytuowania poszczególnych obiektów i ich zespołów w przestrzeni publicznej, jest kontekst lokalny i ponadlokalny. Kontekst ten stanowi bezpośrednie i dalsze otoczenie, związane ze znaczeniem i wyjątkowością zabudowy, dzielnicy czy zespołu ruralistycznego. Także sam kontekst może być źródłem znaczenia i wartości dziedzictwa.
- Biorąc pod uwagę powyższe, potrzebna jest zasadnicza reforma systemu planowania przestrzennego na wszystkich poziomach, od gminnego po krajowy.
- Dlatego z nadzieją i poparciem społecznym przyjmowane są podejmowane obecnie prace legislacyjne, służące poprawie jakości krajobrazu i ochronie dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. Prawo bowiem powinno gwarantować ochronę interesu publicznego oraz dawać administracji publicznej skuteczne instrumenty jego ochrony.
- Efektywna ochrona krajobrazu kulturowo-przyrodniczego zależy nie tylko od dobrego i spójnego prawa, ale w dużej mierze od stałego podnoszenia kompetencji władz publicznych i pracowników administracji na wszystkich szczeblach, którzy podejmują decyzje wpływające na nasze otoczenie.
- Konieczne jest podjęcie szerokiej debaty społecznej, ponieważ środowisko, w którym żyjemy, jego jakość i wartości stanowią naszą wspólną troskę i odpowiedzialność. Aktywny udział społeczności lokalnej jest niezbędny dla właściwego zarządzania i właściwej ochrony krajobrazu kulturowo-przyrodniczego.
- Wymaga to budowania społecznej świadomości, wiedzy i szacunku dla wartości dziedzictwa i ładu przestrzennego, a co za tym idzie, rozwijania działań edukacyjnych na wszystkich szczeblach nauczania, zarówno o charakterze formalnym, jak i nieformalnym. Szczególne znaczenie ma włączanie elementów edukacji kształtującej wrażliwość na estetykę otoczenia do kształcenia powszechnego od najmłodszych lat oraz interdyscyplinarne podejście do zagadnień dziedzictwa i przestrzeni w szkolnictwie wyższym.
- Warunkiem koniecznego zreformowania systemu planowania i wprowadzenia kontroli publicznej w dziedzinie urbanistyki i gospodarowania przestrzenią jest aktywny i świadomy udział społeczeństwa. Stąd tak ważna jest działalność licznych organizacji pozarządowych i samorządów troszczących się o jakość przestrzeni publicznej.