1 20 R o z d z i a ł i – r o l a K U lt U rY w Ks z ta łt owa N i U s p o ł e cz e ń s t wa ... Tymczasem pogląd, że społeczeństwo wspiera ochronę zabytków nie jest bezwarunkowo prawdziwy. Oczywiście na postawione pytanie – czy zabytki należy chronić – bez wątpienia padnie pozytywna odpowiedź. I będzie ona taka, właściwie niezależnie od środowiska, w jakim to pytanie będzie postawione. Jednak tak postawione pytanie, a mówiąc ściślej – uzyskane wyniki, nie mają wiarygodnej wartości, nie diagnozują rzeczywistości – nie uwzględnia bowiem prawdziwych okoliczności, w jakich odbywa się ochrona zabytków. W praktyce działania konserwatorskie prawie zawsze odbywają się w sytuacji konfliktowej. Zalecenia konserwatorskie polegają bowiem na narzuceniu właścicielowi zabytku zakresu przekształceń, ograniczeniu modernizacji, ograniczeniu wprowadzenia nowych rozwiązań materiałowych i funkcjonalnych. Co więcej, zalecenia konserwatorskie prowadzą do wydłużenia czasu remontu i zwiększenia kosztów. W efekcie zarówno inwestorzy prywatni (właściciele lub użytkownicy zabytków), jak i partnerzy instytucjonalni procesu ochrony zabytków (przede wszystkim samorządy) postrzegają działania konserwatorskie jako ograniczające i uciążliwe. I to właśnie jest źródłem konfliktów. Dlatego pomimo obiegowej opinii o społecznym wsparciu dla ochrony zabytków, rzeczywiste uwarunkowania są inne. Zmiana tego stanu rzeczy wymaga edukacji społeczeństwa w zakresie uwarunkowań towarzyszących ochronie zabytków oraz znaczenia, jakie mają te działania. Z jednej strony trzeba więc wyraźnie powiedzieć, że ochrona dziedzictwa jest działalnością ograniczającą swobodę przekształcania otoczenia, że polega na ograniczeniu prawa do swobodnego dysponowania własnością (obiektem zabytkowym). Trzeba to jednak od razu powiązać z uzasadnieniem, które nadaje sens tym ograniczeniom. W uzasadnieniu zasadniczą rolę odgrywa pojęcie tzw. interesu społecznego, które jest kluczowe dla pojęcia zabytku i jego ochrony. Pojęcie to występuje w ustawowej definicji zabytku (pkt. 1, art. 3)8. Trzeba jednak stwierdzić, że jego rozumienie – a przez to również wykorzystanie, nie jest powszechne. Przede wszystkim sami konserwatorzy zabytków muszą nauczyć się wykorzystywać to pojęcie 8 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 r. Nr 162, poz. 1568).