1 22 R o z d z i a ł i – r o l a K U lt U rY w Ks z ta łt owa N i U s p o ł e cz e ń s t wa ... elementu scenograficznego. Co gorsza, bezpowrotnie niszczony jest nie tylko obiekt poddany tego typu przekształceniom, lecz także w ten sposób tworzy się pewien standard traktowania zabytków. Obiekty tak przekształcane stają się wzorem i pretekstem do kolejnych podobnych działań. Przykładów tego typu działań jest w Polsce coraz więcej. Szczególnie niepokojące są dokonywane ostatnio odbudowy historycznych ruin średniowiecznych zamków. Polski zasób tego typu zabytków liczy niewiele ponad 200 obiektów9. Zgodnie z doktryną konserwatorską powinny być chronione w postaci tzw. trwałych ruin. Jednak coraz częściej są odbudowywane do postaci obiektów kubaturowych i przeznaczane na współczesne funkcje komercyjne (przede wszystkim hotele). Oczywiście odbudowa ruiny, która od setek lat znajduje się w takim stanie, musi mieć charakter fantazyjny. Ten argument nie ma jednak znaczenia dla inwestorów i powstaje coraz więcej współczesnych zamków (np. Korzkiew, Wytrzyszczka, Bobolice, Ryn). Konserwatorski sprzeciw wobec tych działań nie jest skuteczny, a zasadniczą przyczyną jest to, że cała opinia publiczna uznaje takie działania za właściwe. Inwestorzy chcą ruiny wykorzystać komercyjnie, architekci-projektanci mają ciekawe i popłatne zlecenia, władze samorządowe pozbywają się kłopotliwego i kosztownego zabytku, turyści zyskują ciekawy scenograficznie hotel. Niezadowolony pozostaje jedynie konserwator, którego martwi bezpowrotne utracenie zabytku. Zmiana tego trendu jest możliwa jedynie wtedy, gdy uczestnicy i obserwatorzy procesu „odbudowy ruin” będą rozumieli, że wiąże się on z utratą wartości. I to właśnie powinno być zadaniem procesu edukacyjnego. Podsumowując problem warto zapytać – czy rzeczywiście edukacja społeczeństwa jest jedyną szansą na zapewnienie skuteczności w ochronie zabytków? Przecież zgodnie z konstytucyjną deklaracją 9 Problem ochrony ruin w ich zabytkowej postaci jest od kilku lat przedmiotem opracowania w ramach działalności Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS. Temat został opracowany w kilku publikacjach, wśród których najbardziej całościowy przegląd problematyki zawiera monografia: Zamki,grody,ruiny–waloryzacjai ochrona, (red.) M.L. Lewicka, PKN ICOMOS, Warszawa-Białystok 2009.