edUKacja i ochroNa zabYtKów 1 23 ochrona dziedzictwa jest powinnością państwa. Niestety, współczesne państwo tej deklaracji nie jest w stanie wypełnić w sposób, który by satysfakcjonował konserwatorów. Ochrona zabytków (tak zresztą jak cała kultura) jest rzeczywiście obszarem odpowiedzialności państwa narodowego. Takie przekonanie utrwalił cały XX wiek. Państwo narodowe, by realnie istnieć, musiało kontrolować trzy obszary (autarkie, jak to nazywa Zygmunt Bauman): zabezpieczenie porządku (aparat przemocy), kulturę i gospodarkę. W wieku XXI żaden z tych obszarów nie jest już pod pełną kontrolą państwa narodowego. Utrata kontroli nad tymi obszarami jest właśnie dowodem i symbolem osłabiania współczesnych państw narodowych, a nawet podstawą do stwierdzeń, że jest to formuła przechodząca bardzo poważny kryzys. Zgodnie z logiką tego procesu należy oczekiwać, że odpowiedzialność i udział państwa w ochronie zabytków będą coraz mniejsze. Opuszczane przez państwo miejsce będą zajmowały samorządy i właściciele obiektów. Nastąpi swoista prywatyzacja systemu ochrony zabytków i odpowiedzialności za zabytki. A wtedy podstawowym czynnikiem ustalającym standard ochrony zabytków będą czynniki rynkowe i przeciętny poziom świadomości społeczeństwa. Dlatego właśnie edukacja jest czynnikiem, który zadecyduje o przyszłości zabytków (lub jej braku). 3. W świetle powyższych stwierdzeń, konieczne wydaje się odniesienie do możliwości i form prowadzenia edukacji na rzecz ochrony zabytków. Trzeba też rozważyć pytanie, kto powinien wystąpić z takimi działaniami i jakie są tego warunki. Na początku trzeba rozstrzygnąć, kto powinien być inicjatorem działań edukacyjnych w zakresie ochrony zabytków. Biorąc pod uwagę aktualne uwarunkowania, inicjatywa tych działań, ich koncepcja (co do treści merytorycznych) i pewna całościowa koordynacja powinny spoczywać na środowisku konserwatorskim. Przemawia za tym zasadniczy argument – to konserwatorzy zabytków są środowiskiem, które w imieniu społeczeństwa i z jego upoważnienia odpowiada za zachowane zabytków dla przyszłości. Dlatego to oni właśnie powinni zainicjować wszelkie działania (niezależnie od ich charakteru), które są konieczne dla ochrony zabytkowego zasobu.