o d r e p r o d U Kc j i K U lt U rY d o K r e ac j i 4 1 2. Typy enkulturacji Jest wiele kryteriów wyodrębniania typów enkulturacji, a w tym m.in.: (a) stopień przymusu, (b) treść przekazywanych wzorów i wartości, (c) trwałość nabywanych wzorów, (d) stopień funkcjonalności nabywanych wzorów. Trzeba im poświęcić nieco uwagi. Różny może być stopień przymusu stosowanego wobec wychowanka: od procesów oddziaływania wręcz totalitarnego, poprzez autorytarny i wiążący się z daleko idącym reżimem oraz przymusem aż do wychowania swobodnego, poprzez dobrowolne naśladownictwo czy wręcz tzw. wychowanie bezstresowe, gdzie wychowanek nie jest poddawany żadnym naciskom ze strony wychowawców. Oczywiście pula pośrednich możliwości jest znacznie większa. W poszczególnych rodzinach, grupach terytorialnych i etnicznych, narodach i cywilizacjach przekazywane wzory zachowań, a przede wszystkim wartości, z których owe wzory wynikają i do których dalszego trwania owe zachowania mają prowadzić, nader się różnią. Dostrzegali to od dawna antropolodzy i socjolodzy, jednak dopiero od wydania głośnej książki Ruth Benedict pt. Wzorykultury, stało się to faktem bardziej dobitnie uświadamianym. W życiu społeczno-kulturowym niemal każdej zbiorowości rzeczywiście można dostrzec pewne dominujące wartości albo – częściej – ich dominujące zestawy. Spośród długiej listy potencjalnych wartości takich jak: wiara religijna, wspólnota, tradycja, praca, rodzina, pieniądze, przemoc, odwaga, honor, miłość, piękno, wolność, przyroda, i wiele innych, w poszczególnych zbiorowościach pewne są w procesie przekazywania kultury bardziej akcentowane (czyli w różny sposób nagradzane), inne są pomijane lub wręcz deprecjonowane. Oczywiście nie jest tak, że proces przekazu kulturowego nie zmienia się pod tym względem, jednak pewne dominanty aksjologiczne są dość trwałe. Kolejnym kryterium jest stopień utrwalania nabywanych wzorów przez wychowanka. Skutki nabywania kultury mogą być bardzo trwałe, a nabyte wzory mogą towarzyszyć jednostce przez całe życie, ale mogą też być przyjmowane jedynie na czas młodości czy trwania podległości wychowanka wobec wychowawcy, i wreszcie, mogą być