52 R o z d z i a ł i – r o l a K U lt U rY w Ks z ta łt owa N i U s p o ł e cz e ń s t wa ... w kulturze, poziom gospodarczy, typ władzy, etc. Oczywiście, uwarunkowania psychiczne (czy psychofizjologiczne) i społeczne funkcjonują w trudnych do określenia relacjach, jako że i granice między nimi są trudne do wydzielenia. I jeszcze jedno zastrzeżenie: można pokusić się o przywołanie hipotez dotyczących wpływu uwarunkowań historycznych, społecznych i kulturowych na ogólną atmosferę wokół twórczości. Natomiast niemal całkowitym fiaskiem kończą się próby dostrzeżenia związków między tymi uwarunkowaniami a charakterem twórczości i jej skutkami, a przynajmniej związki te ukazuje się zazwyczaj w sposób nader powierzchowny i nieprzekonujący. Gdyby było inaczej, gdyby udowodniono, że są to oparte na jakimś algorytmie działania przewidywalne, nie można by przypisać tej sferze cech twórczości. Słowem, twórczość i tworzenie jest splotem różnych zjawisk, swoistym mikrokosmosem, który zawdzięcza swą postać wielu różnym czynnikom, nie przestając być częściowo niezależnym od nich, indywidualnym i tajemniczym przejawem życia ludzkiego. 4. Społeczno-kulturowe uwarunkowania twórczości Prawdopodobnie nie było w dziejach takich społeczeństw, w których wcale nie istniały przejawy twórczości (obojętnie: poznawczej, technicznej czy artystycznej), choć jej skala, ranga i efekty były oczywiście nader zróżnicowane. Nawet w społecznościach mało rozwiniętych (jak by nie pojmować tego typu społeczeństw) antropologowie obserwowali różnorodne przejawy twórczości. Trudno dokonać interesującej typologii materiału historycznego, oprócz narzucającego się podziału na społeczeństwa tradycyjne (o gospodarce naturalnej) i nowoczesne (industrialne). Różni autorzy (począwszy od Claude’a H. Saint-Simona, Herberta Spencera, Alexisa de Tocqueville’a, poprzez Karla Mannheima, Georges’a Balandiera, Claude’a Lévi-Straussa, Talcotta Parsonsa, aż do Gabriela Almonda, Jamesa Colemana, Johna K. Galbraitha i in.) usiłowali uchwycić różnice między nimi. Najczęściej powtarzano, iż społeczeństwa tradycyjne cechować się miały samowystarczalnością gospodarczą, dominacją wiedzy potocznej, naśladownictwem wzorów z przeszłości,