Międzynarodowa Dekada Języków Rdzennych 2022-2032

Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Rezolucją A/RES/74/135 proklamowało w latach 2022—2032 Międzynarodową Dekadę Języków Rdzennych (International Decade of Indigenous Languages — IDIL) w celu mobilizacji wysiłków społeczności międzynarodowej do promowania, ochrony i rewitalizacji języków rdzennych, z których większość znajduje się w sytuacji krytycznej.

Aktualne dane wskazują, że co najmniej 40 procent z 7000 języków używanych na całym świecie jest w jakimś stopniu zagrożonych, natomiast w grupie najbardziej narażonych znajdują się języki rdzenne, z których większość nie jest nauczanych w szkole ani też używanych w przestrzeni publicznej.

Ogłoszenie Dekady oznacza kontynuację działań podjętych w ramach Międzynarodowego Roku Języków Rdzennych 2019, którego międzynarodowym koordynatorem było UNESCO. Organizacja będzie nadal pełnić funkcję wiodącej agendy ONZ ds. realizacji Międzynarodowej Dekady, we współpracy z Departamentem Spraw Gospodarczych i Społecznych ONZ (UNDESA), Biurem Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka (OHCHR) oraz innymi wybranymi agendami Narodów Zjednoczonych.

Międzynarodowa Dekada ma na celu zapewnienie prawa ludności rdzennej do zachowania, rewitalizacji i promowania swoich języków oraz włączenie aspektów różnorodności językowej i wielojęzyczności do głównego nurtu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Dekada stwarza wyjątkową okazję do współpracy w dziedzinie wypracowywania wspólnej polityki i stymulowania globalnego dialogu z zaangażowaniem wielu interesariuszy, a także do podjęcia na całym świecie działań niezbędnych do zachowania i przywrócenia należnej rangi i praw językom rdzennym. Zgodnie z celami Dekady, utworzona specjalnie platforma internetowa IDIL 2022-2032 ma na celu budowanie globalnej społeczności języków rdzennych, ułatwianie wymiany informacji o działaniach i wydarzeniach organizowanych na całym świecie, promowanie odpowiednich zasobów i narzędzi, monitorowanie podejmowanych działań i tworzenie nowych możliwości wymiany i dialogu między szeroką siecią interesariuszy.

Najważniejsze spodziewane efekty Dekady to:

• Zapewnienie ludności rdzennej uprawnień do uczenia się i nauczania w swoich językach oraz ich swobodnego przekazu obecnym i przyszłym pokoleniom
• Do roku 2030 uczynienie języków rdzennych globalnym priorytetem i zapewnienie tej kwestii długoterminowego zainteresowania ze strony wszystkich interesariuszy
• Zapewnienie językom rdzennym uznania przez systemy prawne i ustawodawstwo państw członkowskich w postaci odpowiednich zapisów prawa, jak również wsparcia finansowego, instytucjonalnego i ludzkiego
• Tworzenie przyjaznego środowiska, zapewniającego funkcjonalne wykorzystanie języków rdzennych w dziedzinach społeczno-kulturalnej, ekonomicznej, prawnej i politycznej

Działania przygotowawcze do Dekady rozpoczęły się tuż po zakończeniu Międzynarodowego Roku Języków Rdzennych 2019. W lutym 2020 roku uczestnicy konferencji „Dziesięć lat działania na rzecz języków rdzennych”, zorganizowanej przez UNESCO i rząd Meksyku w Mexico City opracowali strategiczną Mapę Drogową dla Dekady języków rdzennych (2022-2032), nadającą priorytet działaniom służącym upodmiotowieniu i ochronie praw ludności rdzennej. W konferencji wzięło udział ponad 500 uczestników z 50 krajów, w tym ministrowie rządów, przywódcy społeczności lokalnych, naukowcy, partnerzy publiczni i prywatni oraz inni interesariusze i eksperci. Jednym z osiągnięć Konferencji było przyjęcie Deklaracji z Los Pinos, skupiającej się na prawach ludności rdzennej. Deklaracja, mająca stanowić podstawę przyszłego Globalnego planu działań (2021) w ramach Dekady, wzywa do wdrożenia uznanych na arenie międzynarodowej praw ludności rdzennej, wyrażonych m.in. w Deklaracji Narodów Zjednoczonych na temat praw ludności rdzennej (2007), Planie działania ONZ ws. praw ludności rdzennej z 2017 r. oraz innych dokumentach, wyznaczających standardy działania w tej dziedzinie, takich jak Konwencja UNESCO przeciwko dyskryminacji w edukacji (1960), Międzynarodowa konwencja ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1966), Międzynarodowy Pakt w sprawie praw obywatelskich i politycznych (1966) oraz Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (1966).

Deklaracja z Los Pinos podkreśla prawa rdzennej ludności do wolności wypowiedzi, do edukacji w ojczystym języku i do udziału w życiu publicznym przy użyciu języków rdzennych, w tym do używania ich w systemach wymiaru sprawiedliwości, mediach, środowisku pracy czy w programach zdrowotnych. Deklaracja podkreśla wagę języków rdzennych dla spójności i integracji społecznej, wskazując na ich znaczenie dla zrównoważonego rozwoju i zachowania różnorodności zarówno kulturowej, jak i biologicznej, ponieważ są narzędziem przechowania tradycyjnej wiedzy, która łączy człowieka z naturą.

W marcu 2021 roku została oficjalnie zainaugurowana działalność Światowej Grupy Roboczej ds. Dekady Działań na rzecz Języków Rdzennych, której  zadaniem jest przygotowywanie, planowanie, wdrażanie i monitorowanie długoterminowych działań, zmierzających do zapewnienia praw ludności rdzennej do zachowania, rewitalizacji i promowania swoich języków oraz włączenia różnorodności językowej i aspektów wielojęzyczności do głównego nurtu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Zróżnicowany skład Grupy zapewnić ma międzynarodowe ramy dla integracji, otwartości, dialogu i wielostronnego zaangażowania jak największej liczby interesariuszy. Mandaty członków Grupy sprawowane są rotacyjnie przez przedstawicieli państw członkowskich UNESCO, organizacji reprezentujących społeczności rdzenne z siedmiu regionów społeczno-kulturowych, przedstawicieli Stałego Forum Narodów Zjednoczonych ds. Ludności Rdzennej, Biura Specjalnego Sprawozdawcy ds. Praw Ludności Rdzennej, jak również podmiotów wchodzących w skład systemu Narodów Zjednoczonych, w tym UNESCO, UNDESA i OHCHR.

Strona Dekady w portalu UNESCO

Międzynarodowy Rok Języków Rdzennych (2019)

Globalny Plan Działań w ramach Dekady

Twitter: #IndigenousLanguages

Instagram: #indigenouslanguages

Facebook: @IndigenousLanguagesDecade

#WeAreIndigenous (#Jesteśmy rdzenni)

#Indigenouslanguages (#Języki rdzenne)