references
158 O B E C N A
SYTUACJA PRAWNA W ZAKRESIE OCHRONY I ZARZĄDZANIA...
nieznana i terra nullius – ziemia niczyja. Metafora ta ma uwydatnić dwa kluczowe poziomy (od siebie zależne) dla efektywnego systemu ochrony tego aspektu dziedzictwa: po pierwsze, niematerialne dziedzictwo kulturowe musi stać się żywo obecne w świadomości elit politycznych i u rzędniczych, które odpowiadają za jego zaistnienie na forum krajowym i międzynarodowym, bez inicjatywy których nic w tej mierze wydarzyć się nie może. Na tym poziomie mogliśmy w ostatnich latach zaobserwować istnienie prawdziwej terra incognita. Pojęcie to, stosowane i uzasadniające kolonizowanie nowych i nieznanych Europejczykom ziem od czasów pierwszych odkryć geograficznych, dobrze odzwierciedla panującą „fałszywą świadomość” w tym zakresie: ziemie te były dobrze znane i zamieszkane – jednak nie znane i nie zamieszkane (jeszcze) przez Europejczyków2. Ta ziemia nieznana była jednak niestety nieznana tylko nam w Polsce, doprowadzając do sytuacji, w której ratyfikacja tego aktu prawa międzynarodowego dokonała się tak późno. Do dzisiaj nie „skolonizowaliśmy” tego obszaru odpowiednią dla jego rozmiarów i znaczenia aktywnością, nie „osadziliśmy” się w nim w należyty sposób, nie podjęliśmy działań, które byłyby symbolicznym „zatknięciem flagi”: to jest – także – nasza ziemia. Po drugie, kwestia znaczenia i roli niematerialnego dziedzictwa kulturowego na poziomie społecznym prowadzi nas do metafory terra nullius – ziemi niczyjej. Podstawowy wymóg, aby dziedzictwo kulturowe miało znaczenie, został dobrze ujęty przez Krzysztofa Pomiana w jego rozważaniach na temat narodzin i przemian dziedzictwa europejskiego: „Nie ma dziedzictwa bez świadomości dziedzictwa”3. Tymczasem świadomość społeczna dotycząca roli i znaczenia nie2
Za co ludy tubylcze zapłaciły ogromną cenę, jeśli nie ludobójstwa to – co naj-
mniej – kulturobójstwa. Szerzej: H. Schreiber, Cultural genocide – ludobójstwo kulturowe – kulturobójstwo: niedokończony czy odrzucony projekt prawa międzynarodowego?, w: H. Schreiber, G. Michałowska (red.), Kultura w stosunkach międzynarodowych, t.1: Zwrot kulturowy, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2013, s. 252-274.
3
K. Pomian, Narodziny i przemiany dziedzictwa europejskiego, w: N. Dołowy-
Rybińska, A. Gronowska, A. Karpowicz, I. Piotrowski, P. Rodak (red.), Sploty kultury, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 38.
