references
78 O B E C N A
SYTUACJA PRAWNA W ZAKRESIE OCHRONY I ZARZĄDZANIA...
z badań terenowych w Turcji), postanowił go uzupełnić, kontynuując badania w tej samej wiosce w dystrykcie Adapazarı. Zastał tam jeszcze około trzydziestu starców znających język ojczysty – język, który Lévi-Strauss słusznie uznał za fonetycznie przerażający, złożony bowiem z aż 82 spółgłosek i tylko 3 samogłosek! Dumézilowi udało się nauczyć od tych starców ich języka i po paru latach badań terenowych opublikował pełniejszy jego opis33. Śpieszył się, sądził bowiem, że ubyski jest rzeczywiście na wymarciu; jednak gdy ponad dwadzieścia lat później wrócił do tej wioski, ktoś tam jeszcze – tym razem naprawdę ostatni – mówił po ubysku. Dumézil był też świadkiem, jak po kolei umierali ubyskojęzyczni starcy z innej wioski w dystrykcie Manyas, z którymi udało mu się, niejako w ostatniej chwili, nawiązać „ścisły, żywy, ciepły kontakt”34. Z jednym z nich, Tevfikiem Esençem – byłym sołtysem wioski Hacı Osman, wychowanym przez dziadków, od których nauczył się baśni, legend, kronik i przysłów ubyskich, obdarzonym niepospolitą pamięcią, w dodatku językowym purystą – zaprzyjaźnił się: korespondował z nim i kilkakrotnie zaprosił do siebie do Paryża. „Nie traktowałem go jak zwykłego informatora, ale jak współpracownika” – przyznał Dumézil, zdaniem którego Esenç był „bardzo inteligentny. Zrozumiał znaczenie ocalenia języka. Jest to dzieło jego życia”35.
33 34
G. Dumézil: La langue des Oubykhs, Paris: E. Champion, 1931. Na tropie Indoeuropejczyków. Mity i epopeje. Z Georges’em Dumézilem rozma-
wia Didier Eribon, przeł. i wstęp K. Kocjan, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 60. Zebrane materiały Dumézil opublikował m.in. w czteroczęściowych Récits oubykh („Journal Asiatique”, 1955, 1959, 1960), Contes et légendes des Oubykhs („Travaux et mémoires de l’Institut d’Ethnologie”, 1957), Trois récits oubykhs („Anthropos”, 1959) oraz Documents anatoliens sur les langues el les traditions du Caucase, t. 2: Textes oubykhs (Paris: Adrien-Maisonneuve, 1960).
35
Na tropie Indoeuropejczyków. Mity i epopeje. Z Georges’em Dumézilem roz-
mawia Didier Eribon, s. 61. Jeśli nie liczyć zbioru studiów na temat czasownika ubyskiego, gdzie Esenç pojawił się na stronie tytułowej jako współpracownik (Georges Dumézil avec la collaboration de Tevfik Esenç: Le Verbe oubykh. Études descriptives et comparatives, Paris: C. Klincksieck, 1975), to we wszystkich artykułach publikowanych w periodyku kartwelistycznym „Bedi kartlisa. Revue de kartvélologie”: Structure des racines verbales de l’oubykh (1971), trzyczęściowych Notes d’étymologies et de vocabulaires sur les langues caucasiques du NordEst (1973, 1974, 1976), Le Nom de nombre de l’oubykh, notes descriptives et comparatives (1977), Petites épopées tcherkesses en oubykh (1979) i Petite chronique des
