references
98 O B E C N A
SYTUACJA PRAWNA W ZAKRESIE OCHRONY I ZARZĄDZANIA...
razem tłumaczenie angielskich social practices, „praktyk społecznych”, w znaczeniu ‘przyjętych sposobów, technik, taktyk działania’; w źródłowym tekście hiszpańskim i w obu tłumaczeniach niemieckich mamy los usos sociales i die gesellschaftliche Bräuche, „zwyczaje społeczne”; może więc sformułowanie „społeczne praktyki i zwyczaje” godziłoby wszystkie te wersje. „Obrzędy świąteczne” są tłumaczeniem angielskich festive events, „imprez świątecznych”; ale w tekście rosyjskim pojawiają się tu po prostu празднества, ‘uroczystości, święta, obchody’, podobnie jak w obu tłumaczeniach niemieckich die Feste, ‘święta’; w miejsce „obrzędów świątecznych” lepiej byłoby w tym miejscu dać „święta i uroczyste obchody”, „obrzędy” natomiast dołączyć do „rytuałów” – jako odpowiednik angielskich rituals (i rosyjskich обрядов), rituals znaczą bowiem, jak wiadomo, i jedno, i drugie65. Tak więc ten punkt Konwencji można by przeformułować następująco: społeczne praktyki i zwyczaje, obrzędy i rytuały, święta i uroczyste obchody. Zespół do spraw niematerialnego dziedzictwa kulturowego podał w tej dziedzinie tytułem przykładu obrzędy przejścia (les rites de passage66), takie jak chrzciny, wesela czy pogrzeby, ceremo-
65
Zob. Z. Staszczak, hasło „obrzęd”, w: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, s. W kwestii odróżniania albo nieodróżniania w danym kontekście rytuału od
256; por. hasła „ceremonia”, „obyczaj”, „rytuał” i „zwyczaj”.
66
obrzędu zob. J. Tokarska-Bakir, Przemiany, wstęp do: A. van Gennep: Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. O bramie i progu [...] i o wielu innych rzeczach, przeł. B. Biały, wstęp J. Tokarska-Bakir, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006, s. 7. Warto zaznaczyć, że w polskiej terminologii fachowej – religioznawczej, folklorystycznej, etnologicznej i antropologicznokulturowej – nazwę „ceremonia” traktuje się często jako synonim terminu „obrzęd”, np. ceremonia pogrzebowa i obrzęd pogrzebowy to jedno i to samo; od „ceremonii” odróżnia się za to „ceremoniał” – pojęty jako zespół form realizowanych w jej toku, gdy np. mowa o ceremoniale dworskim, czy po prostu zbiór przepisów regulujących jej przebieg, jak w wypadku ceremoniału wojskowego; z kolei termin „obrządek” uważa się za synonim „rytu”, kiedy używa się go w znaczeniu odrębnej liturgii tej samej religii, np. obrządek rzymski albo obrządek wschodni w chrześcijaństwie – „rytu”, który wówczas swoim zakresem nie pokrywa się z terminem „rytuał”, gdy mowa np. o rycie trydenckim jako osobnej formie obrządku rzymskiego. Rytuały w węższym znaczeniu klasyfikuje się jako szczególny rodzaj obrzędów – obrzędy z drugiej strony mieszają się ze zwyczajami i obyczajami: nic więc dziwnego, że niefachowcom czasami trudno się połapać w tej taksonomii.
