jesteś tu: Strona główna » Kultura » Dziedzictwo kulturowe » Dziedzictwo niematerialne » Listy Dziedzictwa Niematerialnego » Kraje arabskie

Maroko

Przestrzeń kulturowa Placu Jemaa el-Fna
Kraj(e) członkowski(e): Maroko

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2001)

Plac Jemaa el-Fna, znajdujący się przy wjeździe do medyny w Marrakeszu, stał się jednym z symboli miasta od początku jego rozwoju w XI wieku. Jest on kulturalnym rozgałęzieniem dróg i symbolem tożsamości miasta. Mieszkańcy regionu i dalszych okolic spotykają się na tym placu, na który możliwości szalonej zabawy i rozrywki przyciągają tłumy do późnych godzin nocnych. Gęsto otoczony restauracjami, sklepami, hotelami i budynkami użyteczności publicznej, sam plac stał się miejscem spotkań, twórczym centrum językowym, muzycznym artystycznym i literackim. Jest tutaj również duży wybór spektakli i wydarzeń artystycznych: występują opowiadacze historii, muzycy, tancerze, zaklinacze węży, połykacze szkła i tresowane zwierzęta. Oferowana jest także szeroka gama usług, takich jak: opieka stomatologiczna, tradycyjna medycyna, wróżbiarstwo, kaznodziejstwo, astrologia, tatuaż henną. Są stragany z owocami, usługi noszenia wody oraz wypożyczania lampionów. Kosmopolityczny charakter Placu Jemaa el-Fna znajduje odzwierciedlenie w obecnej tu mieszaninie języków i dialektów zarówno z całego Maroka, jak i z Europy. Historie, które się tutaj opowiada, i sposób, w jaki są one przekazywane publiczności, opierają się na pradawnej tradycji. Chcąc utrzymać na sobie uwagę słuchaczy, gawędziarz musiał rozwinąć całe bogactwo technik narracyjnych. Jemaa el-Fna jest głęboko związana z tożsamością miasta Marrakesz i nieustannie pobudza na nowo ludową i miejską tradycję kulturową mieszkańców Maroka.

medyna - stara dzielnica miast arabskich, zwłaszcza w Afryce Północnej. Tutaj mieszczą się bazary, główny meczet i inne ważne budynki.

Moussem z okolic Tan-Tan
Kraj(e) członkowski(e): Maroko

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Moussem z okolic Tan-Tan w południowo-zachodniej części Maroka to doroczne zgromadzenie plemion koczowniczych z regionu Sahary, na które przybywa ponad trzydzieści plemion z południa Maroka oraz innych części północno-zachodniej Afryki. Zwyczajowo spotkanie to odbywało się w maju, stanowiąc część tradycyjnego kalendarza rolniczego i pasterskiego nomadów. Spotkanie było dla nich okazją do zakupów, sprzedaży lub wymiany produktów, a także do skorzystania z porady ludowych medyków i zielarzy lub do odprawienia ceremonii weselnej. Podczas Moussem organizowano konkursy hodowców wielbłądów i koni, miały też miejsce wydarzenia artystyczne: koncerty zespołów i pieśniarzy, konkursy poetyckie, gry oraz inne wydarzenia kulturalne składające się na tradycję przekazu ustnego w dialekcie hassanie. Moussem przybrało formę dorocznych targów o wielorakich funkcjach: ekonomicznych, kulturalnych i towarzyskich w 1963 roku, kiedy zorganizowano pierwsze takie spotkanie w Tan-Tan, by promować tradycje lokalne i zapewnić stałe miejsce spotkań, uroczystości i wymiany handlowej. Pierwotnie Moussem kojarzone było z osobą Mohameda Laghdafa, który zorganizował opór przeciwko francusko- hiszpańskiej okupacji. Zmarł w 1960 roku i pochowany został w pobliżu Tan-Tan. W latach 1979 – 2004 odprawianie Moussem okazało się niemożliwe ze względu na niestabilną sytuacje polityczną w tym regionie.

Dzisiaj plemiona koczownicze przywiązują szczególną wagę do ochrony swojego pierwotnego stylu życia. Gwałtowne przemiany gospodarcze i technologiczne spowodowały zasadnicze zmiany warunków życia, zmuszając wiele plemion beduińskich do zmiany trybu życia na osiadły. Urbanizacja i masowy exodus ludzi z terenów rolniczych przyczyniły się do zniszczenia wielu elementów tradycyjnej kultury tych społeczności, takich jak rzemiosło czy poezja. Przywrócona po latach tradycja zgromadzeń Moussem w Tan-Tan jest dla plemion beduińskich szansą na uratowanie ich tradycji, rzemiosła i specjalistycznej wiedzy.

Sokolnictwo
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Austria (od 2012 r.)/Belgia/Czechy/Francja/Hiszpania/Katar/Maroko/Mongolia/Republika Korei/Syria/Węgry/Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturoweo ludzkości w 2010 r.

Sokolnictwo jest tradycyjną formą działalności, polegającą na hodowaniu i układaniu sokołów i innych ptaków drapieżnych do polowania na zwierzynę w jej naturalnym środowisku. Początkowo sokolnictwo było nastawione na zdobywanie pożywienia, ale obecnie jest bardziej związane z duchem koleżeństwa i wspólnie podejmowanych działań. Jest zajęciem uprawianym głównie wzdłuż szlaków i korytarzy migracyjnych ptaków. Zajmują się nim osoby w różnym wieku, amatorsko lub zawodowo. Sokolnicy nawiązują bliską relację z podopiecznymi: aby sokoła wyhodować, wyszkolić, wytresować i nauczyć latania potrzebne jest silne zaangażowanie emocjonalne. Sokolnictwo jest przekazywane z pokolenia na pokolenia jako tradycja kulturowa w rozmaity sposób, w tym poprzez naukę, przysposobienie w rodzinie czy bardziej formalne szkolenie w klubach. Na przykład w Mongolii, Maroku, Katarze, Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratach Arabskich sokolnicy zabierają na pustynię swoje dzieci i uczą je, jak oswajać ptaki. Sokolników pochodzących z różnych krajów łączą wspólne wartości, tradycje i praktyki podobne na całym świecie, w tym zwłaszcza metody szkolenia ptaków, sposób zajmowania się nimi i nawiązywania więzi emocjonalnej, a także wykorzystywany sprzęt. W związku z sokolnictwem powstało szersze dziedzictwo kulturowe, które obejmuje stroje, tradycje kulinarne, śpiew, muzykę, poezję, tańce oraz zwyczaje pielęgnowane przez społeczności i kluby, które zajmują się tą formą polowania.

Święto wiśni w Sefrou
Kraj(e) członkowskie: Maroko

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2012 r.

Co roku w czerwcu przez trzy dni mieszkańcy Sefrou obchodzą święto poświęcone bogactwu przyrodniczemu i kulturowemu regionu, którego symbolem jest wiśnia. W drodze dorocznego konkursu organizowanego wcześniej regionalnie, a od kilku lat w całym kraju, wybierana jest „królowa wiśni”. Momentem kulminacyjnym święta jest paradny pochód, któremu towarzyszy muzyka wiejska i miejska. W pochodzie uczestniczą trupy teatralne, majorettes i kapele, a także wozy miejscowych sadowników. Pośrodku jedzie królowa wiśni w tradycyjnym odświętnym stroju, w otoczeniu współtowarzyszek, rzucając w tłum garście wiśni. Wszyscy mają swój udział w celebrowaniu tego święta. Kobiety wykonują jedwabne guziki do tradycyjnych strojów, sadownicy dostarczają wiśni, lokalne kluby sportowe biorą udział w zawodach, a grupy muzyczne i taneczne zapewniają obchodom odpowiednią oprawę. Święto wiśni jest okazją do prezentowania własnych osiągnięć. W przygotowania zaangażowane jest młode pokolenie, co zapewnia dalsze trwanie tego zwyczaju. Święto jest źródłem dumy mieszkańców Sefrou, dając im poczucie przynależności i dowartościowania. Przyczynia się tym samym w dużym stopniu do budowy tożsamości lokalnej.

Argan, praktyki i umiejętności związane z drzewem arganowym
Kraj(e) członkowskie: Maroko

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Drzewo arganowe jest gatunkiem endemicznym i licznie występuje w Rezerwacie biosfery Arganeraie w południowo-zachodnim Maroku. Kobiety oraz - w mniejszym stopniu - mężczyźni z obszarów wiejskich na terenie Rezerwatu tradycyjnymi metodami pozyskują olej z owoców drzewa arganowego. Niezbędne do tego umiejętności opanowują drogą naśladownictwa i nieformalnej nauki. Olej ma wiele zastosowań w kuchni, lecznictwie i kosmetyce. Kolejno wykonywane prace to zbiór owoców, suszenie ich, ucieranie, wytłaczanie nasion, sortowanie, mielenie i mieszanie. Używane w procesie produkcji ręczne młynki wytwarzane są przez miejscowych rzemieślników. Podczas mieszania stopniowo dodaje się ciepłej wody w ściśle określonych ilościach. Wszelkie aspekty kulturowe związane z uprawą drzewa arganowego, tłoczeniem oleju, sporządzaniem receptur, wytwarzaniem wyrobów pochodnych i ręcznym wykonywaniu potrzebnych narzędzi przyczyniają się do spójności społecznej, zacieśniania więzi międzyludzkich i wzajemnego poszanowania w relacjach między społecznościami. Olej arganowy jest ofiarowywany jako prezent ślubny i często używany przy sporządzaniu odświętnych dań. Tradycyjne umiejętności, związane z tłoczeniem oleju i jego zastosowaniami, przekazywane są przez kobiety, które uczą córki od najmłodszych lat, jak stosować je w praktyce.

Taskiwin, taniec wojenny z zachodniej części Atlasu Wysokiego
Kraj(e) członkowski(e): Maroko

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2017 r.

Taskiwin jest tańcem wojennym charakterystycznym dla zachodniej części Atlasu Wysokiego w środkowym Maroku. Jego nazwa wywodzi się od bogato dekorowanego rogu tiskt, którym posługuje się każdy tancerz. Tancerze poruszają się w rytm muzyki na tamburynach i fletach, potrząsając ramionami. Pielęgnowanie zwyczajów związanych z tańcem sprzyja umacnianiu spójności i harmonii społecznej, a także ma kluczowe znaczenie dla włączania do wspólnoty młodych ludzi. Przekazywanie im tradycji odbywa się głównie nieformalnie, drogą bezpośredniej nauki. Wskutek szeregu czynników, taniec wykonywany jest już jednak tylko w niewielu wioskach i tradycja ta stopniowo zanika. Wpływa na to globalizacja i rosnące zainteresowanie młodych ludzi nowoczesnymi formami sztuki, przy jednoczesnym lekceważeniu tradycyjnego dziedzictwa kulturowego. W wielu społecznościach tradycja wykonywania tańca taskiwin wygasa, a pasjonatom i tancerzom trudno znaleźć następców, którym mogliby przekazać swoją wiedzę i umiejętności. Zanika również umiejętność gry na instrumentach. Niemniej jednak, ostatnie dwie dekady przyniosły wzrost świadomości potrzeby trwania tradycji związanych z tańcem wśród miejscowej ludności. Pierwsze stowarzyszenie zajmujące się tańcem taskiwin powstało w 1993 roku. W ślad za tym przykładem poszło kilka miejscowości i obecnie powstają kolejne lokalne stowarzyszenia.

Gnawa
Kraj(e) członkowski(e): Maroko

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Termin gnaoua odnosi się do całości tradycji muzycznych i widowiskowych oraz praktyk i obrzędów o znaczeniu terapeutycznym, w których elementy świeckie przeplatają się z sakralnymi. Gnawa to przede wszystkim przywołująca duchy przodków muzyka bractw sufickich, której na ogół towarzyszą słowa o przesłaniu religijnym. Wywodzi się z czasów niewolnictwa i handlu niewolnikami, sięgających co najmniej XVI wieku. Kultura gnawa odciska piętno na marokańskiej tożsamości kulturowej. Wśród zamieszkującej w miastach społeczności gnawa praktykowany jest terapeutyczny obrzęd opętania, polegający na wprawianiu się w trans pod wpływem rytmicznej muzyki, w której mieszają się pradawne praktyki afrykańskie, wpływy arabsko-muzułmańskie i echa widowisk rdzennej ludności berberyjskiej. Wiejskie społeczności gnawa urządzają wspólne posiłki i składają potrawy w ofierze świętym i przywódcom duchowym – marabutom. W mieście używa się strunowego instrumentu muzycznego i kastaniet, na wsi – przeważnie dużych bębnów i kastaniet. Mieszkańcy miast noszą stroje haftowane i wielobarwne, na wsi nosi się białe stroje z dodatkami. Liczba bractw i mistrzów na wsi i w dużych miastach stale wzrasta. Grupy gnawa zrzeszają się w stowarzyszenia i w ciągu całego roku urządzają festyny o charakterze lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym, co pozwala młodemu pokoleniu poznawać teksty i instrumenty muzyczne oraz praktyki i obrzędy związane z kulturą gnawa.

Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z palmą daktylową
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/ Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Od wieków palma daktylowa była związana z życiem ludności krajów, które wspólnie wystąpiły z wnioskiem o wpis. Dostarczała materiału niezbędnego w kilku gałęziach rzemiosła, przy wykonywaniu licznych zawodów, pielęgnowaniu różnych tradycji, zwyczajów i praktyk społeczno-kulturalnych, a także była ważnym źródłem pożywienia. Daktylowiec jest drzewem o trwałych liściach i korzeniach, które mogą czerpać wilgoć z dużej głębokości, typowym dla klimatu suchego. Do depozytariuszy i praktyków należą właściciele plantacji daktylowców, rolnicy, którzy sadzą, pielęgnują i nawadniają palmy, rzemieślnicy, którzy wykonują tradycyjne wyroby z różnych części daktylowca, handlarze daktyli, twórcy i artyści, którzy recytują ludowe opowieści i poematy. Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z daktylowcem zaważyły na stosunku mieszkańców wyżej wymienionych krajów do ziemi, gdyż to drzewo pozwoliło im przezwyciężyć trudności, jakie napotyka się w środowisku pustynnym. Historyczne relacje łączące cały region z tym elementem kultury zaowocowały bogatym dziedzictwem, obejmującym do dziś stosowane praktyki, wiedzę i umiejętności. Rozwój na przestrzeni wieków i znaczenie kulturowe tego elementu tłumaczą, dlaczego społeczności lokalne angażują się w jego ochronę, uczestnicząc w różnych działaniach dotyczących palmy daktylowej, urządzając związane z nią obrzędy świąteczne oraz podtrzymując tradycje i zwyczaje.

Wiedza, umiejętności i praktyki związane z wyrobem i jedzeniem kuskusu
Kraj(e) członkowski(e): Algieria/Maroko/Mauretania/Tunezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Wiedza, umiejętności i praktyki związane z wyrobem i spożywaniem kuskusu obejmują metody przygotowania, warunki i narzędzia potrzebne do jego wytwarzania, a także związane z nimi artefakty i okoliczności jedzenia kuskusu w danych społecznościach. Przygotowanie kuskusu to uroczysty, niemal obrzędowy proces, na który składa się kilka etapów. Pierwszym z nich jest uprawa zbóż, następnie zebrane ziarna są mielone, aby uzyskać semolinę, która następnie jest ręcznie mielona na żarnach, po czym gotowana wpierw na parze, a następnie w wodzie. W praktyce tej wykorzystywany jest zestaw specjalnych narzędzi, instrumentów i przyborów kuchennych. Składnikami dania są także różnorodne warzywa i różne gatunki mięsa, w zależności od regionu, pory roku i okazji. Obecnie, podobnie jak dawniej, metody przygotowywania kuskusu stanowią sumę specjalistycznej wiedzy i umiejętności, które są przekazywane nieformalnie drogą obserwacji i naśladownictwa. Jeśli chodzi o produkcję przyborów kuchennych, to naczynia gliniane produkowane są przez garncarzy, podczas gdy przybory drewniane są wytwarzane przez spółdzielnie lub zakłady rzemieślnicze, często małe manufaktury rodzinne. W ostatnich dziesięcioleciach jednak pojawiły się także bardziej formalne metody przekazu tej tradycji, wykraczające poza kręgi rodzinne lub domowe. Niekulinarne aspekty tego elementu dziedzictwa: rytuały, wypowiedzi ustne i pewne praktyki społeczne są również przekazywane przez depozytariuszy. Kuskus to danie zawierające w sobie bogactwo symboli, znaczeń, w wymiarze zarówno społecznym, jak i kulturowym, związanych z solidarnością, wspólnym biesiadowaniem, dzieleniem się posiłkiem i poczuciem wspólnoty.

Tbourida
Kraje członkowskie: Maroko

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości

Tbourida jest pokazem sztuki jeździeckiej wywodzącej się z XVI w. Nawiązuje do szeregu parad wojskowych, które są odtwarzane zgodnie z pradawnymi regułami i obrzędami arabsko-berberyjskimi. Każda parada wykonywana jest przez grupę składającą się z nieparzystej liczby jeźdźców i koni (od 15 do 25), którzy ustawiają się w rzędach, z przywódcą zajmującym pozycję pośrodku. Często przed pokazem mają miejsce ablucje i wspólne modły, co nadaje wydarzeniu znaczenie duchowe. Parada, w której jeźdźcy i konie poruszają się na komendę przywódcy, składa się z dwóch części. Pierwsza to hadda, czyli pokłon, w którym jeźdźcy pojawiają się, jadąc kłusem i wykonując akrobatyczne ruchy bronią, a następnie ustawiają się w pozycji wyjściowej. W drugiej części zwanej talqa jeźdźcy ruszają galopem i oddają ślepy strzał w powietrze z broni palnej, symulując wyruszenie na wojnę. Jeźdźcy mają na sobie okolicznościowe kostiumy i akcesoria, między innymi turban, udrapowaną szatę i specjalne tradycyjne buty do jazdy konnej. Noszą przy sobie miniaturowy egzemplarz Koranu i dawny arabski miecz. Bogato zdobiony rynsztunek koni jest wykonany na modłę tradycyjną. Zwyczaje i kostiumy jeźdźców pochodzą z jednego plemienia lub regionu. Przekazywanie tradycji następuje w rodzinie z pokolenia na pokolenie, poprzez tradycje ustne i obserwację.

Kaligrafia arabska
Kraje członkowskie: Algieria/Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Liban/Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Kaligrafia arabska to artystyczna praktyka odręcznego, ozdobnego pisania alfabetem arabskim, wyrażająca harmonię, wdzięk i piękno. Pismo składa się z 28 liter alfabetu arabskiego zapisywanych kursywą, z prawej do lewej strony. Sztukę kaligrafii opanowuje się poprzez naukę formalną lub nieformalną. Pierwotnie kaligrafia służyła czytelnemu przepisywaniu tekstów, z czasem stając się sztuką związaną z islamem, stosowaną w dziełach tradycyjnych i współczesnych. Płynność zapisu w języku arabskim stwarza niezliczone możliwości, nawet w pojedynczym słowie, gdyż litery mogą być dowolnie ścieśniane i przekształcane, tworząc różne motywy. W tradycyjnych technikach stosuje się materiały naturalne, takie jak na przykład łodygi trzciny lub bambusa, służące do wykonania przyboru do pisania – qalam. Do sporządzenia tuszu używa się miodu, sadzy i szafranu. Papier wykonywany jest ręcznie i nasycany krochmalem, białkiem kurzym i ałunem. W nowoczesnej kaligrafii powszechnie stosuje się flamastry i barwniki syntetyczne, a do wykonywania kalligrafitti na murach, znakach i budynkach używa się farb w sprayu. Rzemieślnicy i projektanci posługują się kaligrafią arabską dla wzmocnienia efektu artystycznego na przykład w rzeźbie z marmuru i drewna, w hafcie i w wyrobach z metalu. Kaligrafia arabska jest szeroko stosowana w krajach arabskich i poza nimi. Sztukę tę uprawiają mężczyźni i kobiety, niezależnie od wieku. Umiejętności są przekazywane nieformalnie lub formalnie – w szkołach lub poprzez terminowanie.

Palma daktylowa, wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki
Kraj(e) członkowski(e): Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn, Egipt, Irak, Jordania, Kuwejt, Mauretania, Maroko, Oman, Palestyna, Katar, Arabia Saudyjska, Tunezja i Jemen

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 roku.

Zwykle występująca na pustyni i w suchym, umiarkowanym klimacie, palma daktylowa jest wiecznie zieloną rośliną, której korzenie głęboko penetrują ziemię w poszukiwaniu wilgoci. Palmy daktylowe rosną w oazach na obszarach pustynnych o odpowiednim poziomie wody, umożliwiającym nawadnianie. Od wieków wiele populacji było związanych z palmą daktylową, sprzyjającą budowaniu cywilizacji w regionach pustynnych. Historyczny związek między regionem arabskim a palmą daktylową zaowocował bogatym dziedzictwem kulturowym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Obecnie społeczności, grupy i osoby zamieszkujące obszary, na których rozprzestrzeniła się palma daktylowa, nadal zachowują związane z nią praktyki, wiedzę i umiejętności. Obejmują one pielęgnację i uprawę palmy daktylowej oraz wykorzystywanie jej liści i włókien w rzemiośle tradycyjnym i w praktykach społecznych. Palma daktylowa jest opisywana w poezji i pieśniach. Od wieków związana z regionem, stanowi istotne źródło pożywienia. Ze względu na swoje wielowiekowe znaczenie dla regionu, palma daktylowa jest wysoko ceniona przez lokalne społeczności i agencje rządowe, co prowadzi do zauważalnego rozwoju jej upraw, a dzięki temu także do zwiększenia liczby nowych miejsc pracy.