jesteś tu: Strona główna » Kultura » Dziedzictwo kulturowe » Dziedzictwo niematerialne » Listy Dziedzictwa Niematerialnego » Rejestr dobrych praktyk

Rejestr dobrych praktyk w zakresie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Wpisane w 2009 r.

Niematerialne dziedzictwo kultury Ajmarów
Kraj(e) członkowski(e): Boliwia, Chile, Peru

Programy, projekty i działania uznane w 2009 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Międzynarodowy projekt ma na celu ochronę i zachowanie tradycji ustnych, muzyki i wiedzy (szczególnie dotyczącej tkactwa i metod uprawy roli) ludu Ajmarów, zamieszkującego regiony Boliwii (La Paz, Oruro, Potosí), Chile (Tarapacá, Arica, Parinacota, Antofagasta) i Peru (Tacna, Puno, Moquegua). Działania, planowane do realizacji na okres ponad 5 lat, obejmą: (1) identyfikację i inwentaryzację elementów wiedzy i tradycji ustnych Ajmarów (w wybranych dziedzinach), (2) wzmocnienie języka jako środka przekazu niematerialnego dziedzictwa na drodze formalnej i nieformalnej edukacji, (3) promocję i upowszechnienie tradycji ustnych i muzycznych Ajmarów, a także (4) wspieranie tradycyjnej wiedzy związanej z tkactwem i tradycyjnymi metodami uprawy roli. Powyższe cztery pola działań w ramach projektu zostały wybrane jako priorytetowe przez wspólnoty Ajmarów na poszczególnych etapach konsultacji i przygotowywania projektu. Celem projektu jest także stworzenie regionalnej i międzynarodowej sieci, obejmującej jednostki, wspólnoty, grupy, działaczy kultury, specjalistów, organizacje lokalne, centra badawcze, organizacje pozarządowe i instytucje rządowe, w celu promowania wymiany doświadczeń, informacji i praktyk wzmacniających potencjał regionu.

Centrum Kultury Tradycyjnej w Pusol
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Programy, projekty i działania uznane w 2009 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Ten pionierski projekt edukacyjny ma dwa zasadnicze cele: promocję edukacji kulturowej opartej na integracji lokalnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego z programami nauczania oraz ochronę dziedzictwa regionu Elche na drodze edukacji, praktyki, bezpośredniego zaangażowania i podnoszenia świadomości wśród osób związanych z edukacją. Projekt, zapoczątkowany w wiejskiej szkole w Pusol (region Elche) w 1968 roku, z sukcesem włączył zagadnienia dziedzictwa kultury w ramy oficjalnych programów szkolnych. Dzięki wsparciu nauczycieli i zewnętrznych ekspertów, uczniowie na żywo poznają bogate dziedzictwo regionu poprzez bezpośredni kontakt z ludźmi podtrzymującymi tradycję, a tym samym mają bezpośredni udział w zachowaniu dziedzictwa. Uczniowie zbierają dane w terenie, zajmują się dokumentacją obiektów oraz przekazują swoje doświadczenia i wiedzę zwiedzającym. Do dziś w programie wzięło udział ponad 500 uczestników, a rezultaty ich pracy zostały zgromadzone w powstałym przy szkole muzeum w postaci ponad 61 tysięcy kart zabytków i 770 zapisów słownych, w których zawarta jest wiedza o życiu codziennym i stanie zachowania dziedzictwa regionu Elche. Do połowy lat 80. XX wieku projekt realizowany był przede wszystkim w granicach okręgu Pusol, gdzie mieściła się szkoła. W miarę jak wiedza o projekcie i jego osiągnięcia zaczęły być bardziej znane, jego zasięg z czasem się zwiększył, obejmując na początku pozostałe wiejskie tereny regionu Elche (w połowie lat 80. XX w.), a później samo miasto Elche (w latach 90. XX w.). Projekt cieszy się dużym wsparciem i uznaniem lokalnych społeczności z wiosek i miasta Elche, ekspertów w dziedzinie edukacji i kultury i może służyć jako model nowatorskiego programu ochrony dziedzictwa od podstaw.

Program edukacji i szkolenia w zakresie indonezyjskiego batiku w szkołach powszechnych
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Programy, projekty i działania uznane w 2009 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Indonezyjski batik to tradycyjna tkanina wykonana ręczną techniką barwienia, obrosła w bagate wartości niematerialne, przekazywane z pokolenia na pokolenie na Jawie i w innych miejscach od początków XIX w. Grupy skupione wokół batiku notują systematyczny spadek zainteresowania tą tradycją wśród młodszych Indonezyjczyków, stąd zrodziła się potrzeba wzmożenia wysiłków dla zachowania tego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. Celem ustanowionego programu jest podniesienie świadomości i docenienia kulturowych wartości batiku, jego historii, wartości i tradycyjnych umiejętności wśród młodego pokolenia. Muzeum Batiku w Pekalongan zapoczątkowało ten program w 2005 roku w ścisłej współpracy z lokalnymi liderami edukacji. Dziś obejmuje on także szkoły w sąsiednich regionach Batang, Pemalang i Tegal. Program, którego działanie sprawdziło się już w praktyce, ma na celu m.in.:

ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego poprzez jego przekaz kolejnym pokoleniom,
wzbudzenie szacunku dla niematerialnego dziedzictwa kulturowego poprzez zagwarantowanie batikowi godnego szacunku miejsca w różnorodnych formach edukacji (od szkół podstawowych po wyższe) oraz
wzbudzenie powszechnej świadomości roli niematerialnego dziedzictwa kulturowego na poziomie lokalnym i narodowym.

Wpisane w 2011 r.

Konkurs projektów w ramach Narodowego Programu Ochrony Dziedzictwa Niematerialnego
Kraj(e) członkowskie: Brazylia

Programy, projekty i działania uznane w 2011 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Ogłaszany co roku nabór projektów w ramach Narodowego Programu Dziedzictwa Niematerialnego stanowi zachętę dla społeczeństwa brazylijskiego do rozwoju inicjatyw i działań służących ochronie niematerialnego dziedzictwa kultury. Warunkiem zgłoszenia jest zaangażowanie w projekt zgłaszającej go grupy społecznej, a realizacja musi odbywać się z poszanowaniem praw zarówno jednostek, jak i społeczności i służyć poprawie warunków życia ludzi, będących twórcami i strażnikami tego dziedzictwa. Większość projektów obejmuje działania takie jak tworzenie map rozmieszczenia obiektów na danym terenie, ich inwentaryzowanie oraz badania etnograficzne, systematyzowanie informacji i tworzenie baz danych, a także tworzenie i przechowywanie dokumentacji i archiwów etnograficznych, promocję i przekaz wiedzy tradycyjnej kolejnym pokoleniom oraz wspieranie potencjału badawczego, edukacyjnego i w dziedzinie ochrony dziedzictwa danej społeczności. Projekty mogą być zgłaszane przez instytucje rządowe z danego regionu lub prywatne organizacje non-profit, jednak w każdym przypadku muszą one zyskać wcześniej akceptację społeczności lokalnych, których dotyczą. Proces selekcji projektów organizuje i nadzoruje Wydział Dziedzictwa Niematerialnego brazylijskiego Narodowego / Państwowego Instytutu Dziedzictwa Historycznego i Artystycznego, a projekty ocenia państwowy komitet ekspertów. Zakwalifikowane do realizacji otrzymują kwotę równoważną 50.000 USD i najczęściej finalizowane są w ciągu jednego roku. Konkurs projektów ma na celu nie tylko wsparcie społeczności i instytucji lokalnych, ale także wzmocnienie w nich poczucia odpowiedzialności za ochronę dziedzictwa oraz stworzenie sieci współpracy pomiędzy instytucjami państwowycmi i sektorem społecznym. Proces ten uznany może być za modelowy w dziedzinie wspierania inicjatyw społeczeństwa onywatelskiego dla ochrony niematerialnego dziedzictwa

Żywe muzem fandango
Kraj(e) członkowskie: Brazylia

Programy, projekty i działania, uznane w 2011 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Fandango to popularna forma muzyki i tańca w społecznościach zamieszkujących południowo-wschodnie wybrzeże Brazylii. Pieśni fandango, zwane modas, śpiewane są przy akompaniamencie istrumentów strunowych: altówki, skrzypiec oraz bębna obręczowego. Tradycyjnie, bębny takie ofiarowane były jako forma zapłaty za udział w pracach zbiorowych, takich jak sadzenie roślin, zbieranie plonów czy połowy ryb. Jednak stopniowy zanik pracy zespołowej spowodował także spadek znaczenia i utratę prestiżu fandango. Starzy wykonawcy wykruszają się, a młode pokolenie nie interesuje się tą formą sztuki. Zadaniem Żywego Muzeum Fandago jest promocja działan, służących jej ochronie jako istotnej części dziedzictwa kulturowego. Z inicjatywą wystąpiła organizacja pozarządowa Stowarzyszenie Kulturalne Caburé. Około 300 fandangueiros - lokalnych praktyków fandango wzięło udział w tworzeniu lokalnego muzem na wolnym powietrzu oraz wspólnoty wymiany doświadczeń, obejmującej domy fandangueiros i wytwórców instrumentów muzycznych, ośrodki kultury i badań naukowych, a także miejsca sprzedaży lokalnych wyrobów rzemieślniczych. Muzeum działa na rzecz kształtowania świadomości społecznej, organizując lokalne przedstawienia i warsztaty we współpracy z nauczycielami, publikując książki i płyty CD, prowadząc specjalną stronę internetową i udostępniając zbiory książkowe oraz audiowizualne. Model funkcjonowania Muzeum opiera się na współpracy całej lokalnej społeczności i jako taki może być zaadaptowany dla celów promocji i ochrony innych form wyrazu kulturowego, z uwzględnieniem ich specyfiki i kontekstu regionalnego.

Rewitalizacja tradycyjnego sposobu wypalania wapna w Morón de la Frontera w prowincji Sewilla w Andaluzji

Kraj(e) członkowskie: Hiszpania

Programy, projekty i działania uznane w 2011 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Praktyka wypalania wapna długo stanowiła źródło zatrudnienia dla mieszkańców Morón de la Frotera i była znakiem rozpoznawczym miasta. Po zaprzestaniu produkcji wskutek wprowadzenia wapna przemysłowego, piece stały się bezużyteczne, a tradycyjna wiedza i umiejętności poszły w zapomnienie. Projekt rewitalizacji ma na celu przywrócenie wiedzy na temat sposobu wypalania wapna, docenienie tej tradycji oraz poprawę warunków życia rzemieślników. W ramach projektu powstało Stowarzyszenie Kulturalne Pieców Murarskich Morón, które założyło ośrodek etnograficzny i żywe muzeum, w którym można się zapoznać z procesem produkcyjnym. Przywrócono do użytku piece do wypalania wapnia, by tradycyjnych technik uczyć młode pokolenia. Działania promocyjne prowadzone są w ścisłej współpracy z rzemieślnikami i koncentrują się na odrodzeniu dawnych umiejętności, które mogą znaleźć zastosowanie w budownictwie respektującym zasady zrównoważonego rozwoju. W ramach projektu powstały wydawnictwa multimedialne i drukowane. Tradycje wypalania wapna są prezentowane na targach. Stowarzyszenie jest organizatorem Iberyjskiego Kongresu Wapna w 2012 roku. Współpracuje w realizacji krajowego projektu dotyczącego malarstwa ściennego (fresków) oraz projektu międzynarodowego dotyczącego wprowadzaniu modelu centrów promocji rzemiosła artystycznego w Maroku. W podejmowaniu decyzji przy projekcie międzynarodowym uczestniczą różni interesariusze i mieszkańcy Morón de la Frotera.

Táncház: węgierski model przekazywania niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Kraj(e) członkowskie: Węgry

Programy, projekty i działania uznane w 2011 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Táncház („dom tańca”) jest metodą nauki tańca i muzyki ludowej, która wykorzystuje zarazem tradycyjne metody i osiągnięcia nowoczesnej pedagogiki. Instruktorzy prezentują motywy muzyczne lub ruchy taneczne, które uczniowie stojący w kręgu starają się naśladować przy akompaniamencie muzyki granej na żywo aż do momentu osiągnięcia etapu swobodnego improwizowania. Naukę tańca dopełnia nauka śpiewu, rzemiosła i prezentacji etnograficznych. Uczyć się może każdy bez względu na wiek, kompetencje i brak wcześniejszego doświadczenia. Celem przekazywania tradycji dziedzictwa niematerialnego jest stworzenie takiej formy spędzania wolnego czasu, która opiera się na wartościach, przyczynia się do zacieśniania więzi wspólnotowych i jest atrakcyjna, mimo że polega na nauce. Metody Táncház są również wykorzystywane w publicznych szkołach artystycznych wszystkich szczebli, przyczyniając się do popularyzacji tańca i muzyki ludowej. Środowisko związane z metodą Táncház spotyka się co roku na ogólnokrajowym festiwalu i targach. Rozwinęły się również inne formy Táncház, właściwe różnym grupom wiekowym czy dotyczące określonego tematu. Organizowane są warsztaty i obozy, powstają teatry i kluby rzemiosła ludowego. Wzrost liczby publikacji na temat Táncház spopularyzował tę metodę, przyczyniając się do jej udoskonalenia i upowszechnienia. Centrum tańca ludowego zapewnia powszechny dostęp do nagrań archiwalnych. Metoda nauki polegająca na nabywaniu umiejętności praktycznych może być łatwo przystosowywana do potrzeb ochrony i przekazywania dziedzictwa niematerialnego każdej społeczności, sprzyjając zachowaniu jej różnorodności kulturowej.

Wpisane w 2012 r.

Strategia kształcenia następnych pokoleń wykonawców sztuki lalkarskiej Fujian
Kraj(e) członkowskie: Chiny

Programy, projekty i działania, uznane w 2012 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Sztuka lalkarska Fujian jest chińską sztuką sceniczną, wykonywaną przy pomocy marionetek i kukiełek. Tradycja wywodząca się z prowincji Fujian w południowo-wschodnich Chinach wykształciła cały zespół typowych technik interpretatorskich i technik wykonywania lalek, a także wytworzyła własny repertuar i muzykę. Od lat 80. XX w. wraz ze zmianami społeczno-gospodarczymi przeobrażającymi życie młodych ludzi, a także z powodu czasu potrzebnego na naukę zaawansowanych technik interpretatorskich, liczba młodych adeptów tej sztuki zaczęła maleć. W związku z tym, z inicjatywy lokalnych wspólnot, grup mieszkańców i osób zaangażowanych w przekazywanie tradycji powstał program kształcenia kolejnych pokoleń lalkarskich Fujian na lata 2008-2020. Główne cele programu to: ochrona tradycji lalkarstwa Fujian i zapewnienie trwania tej sztuki poprzez szkolenia zawodowe służące kształceniu nowego pokolenia wykonawców; opracowywanie materiałów dydaktycznych; tworzenie miejsc do wykonywania przedstawień, instytutów kształcenia i sal wystawowych; uwrażliwianie społeczeństwa przez edukację formalną i nieformalną; współpraca regionalna i międzynarodowa, a także wymiana artystyczna. Wprowadzony program zyskał szerokie zainteresowanie animatorów tej sztuki, mieszkańców i instytucji edukacyjnych. W rezultacie, około dwustu przyszłych lalkarzy odbyło szkolenia zawodowe, utworzono 20 publicznych zespołów lalkarskich oraz udzielono wsparcia finansowego podmiotom zaangażowanym w przekazywanie tej tradycji.

Xtaxkgakget Makgkaxtlawana, centrum sztuki autochtonicznej i jego wkład w ratowanie niematerialnego dziedzictwa kulturowego Totonaków w Veracruz
Kraj(e) członkowskie: Meksyk

Programy, projekty i działania, uznane w 2012 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Centrum sztuki autochtonicznej powstało w odpowiedzi na wieloletnie dążenia Indian Totonaków do stworzenia takiej instytucji edukacyjnej, która przekazywałaby ich wiedzę, sztukę, wartości i kulturę, jednocześnie zapewniając miejscowym twórcom warunki sprzyjające rozwijaniu talentów. Struktura centrum odzwierciedla tradycyjny system osadnictwa i składa się z domów–szkół. Każdy „dom” specjalizuje się w określonej dziedzinie, np. w garncarstwie, tkactwie, malarstwie, opiece nad chorymi, tańcu tradycyjnym, muzyce, teatrze i kuchni. W „domu starszyzny” uczniowie uczą się wartości rodzimej kultury i dowiadują się o znaczeniu uprawiania twórczości. Przekazywanie wiedzy cechuje podejście całościowe. Domy–szkoły traktują praktykę twórczą jako związaną nierozerwalnie z materią duchową. Centrum ma na celu odrodzenie kulturowe poprzez rewitalizację praktyk kulturowych za pomocą m.in. języka totonackiego jako języka nauczania, przywracanie zapomnianych tradycyjnych praktyk, produkcję artystyczną, tworzenie tradycyjnych instytucji oraz sadzenie roślin i drzew potrzebnych do stosowania praktyk kulturowych. Rozwija ono stałą współpracę z twórcami i placówkami kulturalnymi w kraju i za granicą.

Wpisane w 2013 r.

Metodologia inwentaryzacji niematerialnego dziedzictwa kulturowego w rezerwatach biosfery: przykład Montseny
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Programy, projekty i działania, uznane w 2013 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Projekt zainicjowany przez Katalońskie Centrum UNESCO, będące organizacją pozarządową, miał na celu inwentaryzację niematerialnego dziedzictwa kulturowego w rezerwacie biosfery UNESCO. Realizowany był na terenie Rezerwatu Biosfery Montseny i Parku narodowego w Autonomicznej Wspólnocie Katalonii, we współpracy z miejscowymi interesariuszami oraz z instytucjami działającymi w zakresie etnologii i ludowej tradycyjnej kultury Katalonii. Projekt miał trzy główne cele: opracowanie metodologii inwentaryzacji, sporządzenie rejestru i opracowanie dokumentu, pokazującego sposób, w jaki niematerialne dziedzictwo kulturowe przyczynia się do zrównoważonego rozwoju. Ponadto plan dotyczący partycypacji społecznej i pracy w terenie pozwolił na włączenie ludności lokalnej w działania związane z jej niematerialnym dziedzictwem kulturowym. Metodologia opracowana dla tego projektu mogłaby być wykorzystywana na szczeblu regionalnym i międzynarodowym, a także w krajach rozwijających się. Wnioski płynące z projektu w sprawie roli niematerialnego dziedzictwa w zrównoważonym rozwoju mogłyby być użyteczne w krajach, które mają bogate dziedzictwo przyrodnicze i niematerialne i poszukują takich sposobów poprawy warunków życia ludności, które nie naruszałyby interesów przyszłych pokoleń.

Wpisane w 2014 r.

Ochrona kultury związanej z grą na dzwonach: pielęgnowanie i przekazywanie tradycji, wymiana doświadczeń i edukacja
Kraj(e) członkowski(e): Belgia

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Gra na dzwonach, lub na instrumencie zwanym karylion, rozbrzmiewała zwykle w dni targowe i w święta. Program ochrony tej tradycji jest realizowany w 76 miejscowościach w Belgii i w trzydziestu innych krajach. Ma na celu ochronę elementów kultury związanej z grą na dzwonach (zwyczajów, repertuaru, instrumentów, muzyki, historii przekazywanej ustnie i zapisanej) oraz zapewnienie dalszego trwania tej formy żywego dziedzictwa, które umacnia tożsamość kulturową i sprzyja zacieśnianiu więzi społecznych. Program zajmuje się również ochroną i restaurowaniem zabytkowych instrumentów, co pozwoliło ponownie wydobyć dźwięki z dzwonów, które już zamilkły. Przekazywaniu umiejętności sprzyja szereg inicjatyw edukacyjnych, wśród których do najważniejszych należy szkoła gry na dzwonach w Mechelen (Malines). Podjęto również kroki, by ożywić tę tradycję, zachęcając do tworzenia nowych aranżacji, kompozycji i gatunków muzycznych. Program łączy w sobie poszanowanie tradycji z dążeniem do innowacji. Cechuje go stałe poszukiwanie nowych rozwiązań, służących ochronie kultury związanej z grą na karylionie we współczesnym społeczeństwie. Ważne w tych działaniach są także dobre praktyki, uznanie roli lokalnych muzyków i współpraca wszystkich zainteresowanych.

Wpisane w 2016 r.

Regionalne ośrodki rzemieślnicze, strategia ochrony tradycyjnego rzemiosła
Kraj(e) członkowski(e): Austria

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Werkraum Bregenzerwald, Hand.Werk.Haus Salzkammergut i Textiles Zentrum Haslach to trzy ośrodki w Austrii, które prowadzą lokalni rzemieślnicy, posługujący się w pracy tradycyjnymi technikami. Przez 15 lat istnienia ośrodki rozwijały współpracę z artystami z całego świata, z instytucjami edukacyjnymi, z przedsiębiorstwami rzemieślniczymi i innymi instytucjami w celu zachowania tradycyjnych technik w przyszłości. Ośrodki prowadzą szereg działań służących ochronie tradycyjnego rzemiosła, m.in. stolarstwa, malarstwa czy włókiennictwa, które dają danej społeczności poczucie tożsamości i kontynuacji lokalnych praktyk. Ośrodki skupiające rzemieślników są zarządzane przez stowarzyszenia, współpracujące z przedsiębiorstwami i z instytucjami naukowymi i edukacyjnymi. Prowadzone są zajęcia, na których można się nauczyć tradycyjnych technik rzemieślniczych. Co więcej, rzemieślnicy organizują kursy wprowadzające dla uczniów szkół podstawowych oraz dla wszystkich zainteresowanych w weekendy i w czasie wakacji, programy dla praktykantów, kursy podyplomowe. Kursy są prowadzone przez lokalnych i międzynarodowych specjalistów, którzy przekazują wiedzę i umiejętności związane z różnymi zawodami. Ośrodki organizują wystawy i konkursy, które mają popularyzować tradycyjne rzemiosło, przyciągając artystów i projektantów, krajowych i zagranicznych. Ośrodki stały się pomostem pomiędzy sztuką a przemysłem, zapewniając przestrzeń do wymiany pomysłów i doświadczeń, a także do rozwijania współpracy. Współdziałanie sfery kultury, nauki i gospodarki umacnia ochronę tradycyjnego rzemiosła.

Festiwal sztuki ludowej w Kopriwszticy: system prezentacji i przekazu dziedzictwa
Kraj(e) członkowski(e): Bułgaria

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Pomysł na organizowanie festiwali sztuki ludowej w Kopriwszticy zrodził się w środowisku lokalnych muzyków, którzy zauważyli potrzebę ochrony zagrożonych tradycji przed skutkami takich procesów, jak urbanizacja czy komodyfikacja. Na sierpniowy festiwal zjeżdżają się tysiące mieszkańców Bułgarii i członkowie diaspory w każdym wieku. Na Festiwalu prezentowane są różne przejawy niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w tym praktyki, do których zalicza się m.in. taniec, gawęda, gry, rękodzieło. Festiwal jest organizowany przez miasto Kopriwsztica przy wsparciu Ministerstwa Kultury, Instytutu Etnografii i Folklorystyki, Muzeum Etnograficznego, bułgarskich mediów publicznych, domów kultury. Święto przyczynia się do podnoszenia świadomości znaczenia ochrony żywego dziedzictwa kulturowego, upowszechnia wiedzę o nim, dokumentuje w celu zachowania ciągłości, pobudza do dalszego przekazywania. Występujący w Kopriwszticy wykonawcy są wybierani przez przedstawicieli okręgów administracyjnych, którzy pomagają wyszukiwać kolejne zjawiska. Występy wykonawców są transmitowane i nagrywane przez badaczy na przyszły użytek takich instytucji, jak Instytut Etnografii i Folklorystki. Pierwszy festiwal miał miejsce w 1965 r. i od tego czasu odbył się dziewięć razy, przyciągając widzów z całego kraju i z zagranicy. W 2010 r. w festiwalu wzięło udział ponad 18 tysięcy wykonawców. Wielu spośród wykonawców, którzy zaprezentowali się w Kopriwszticy, zdobyło międzynarodowy rozgłos.

Lokalny projekt ochrony żywej kultury w miejscowości Rovinj/Rovigno: Ekomuzeum Batana
Kraj(e) członkowski(e): Chorwacja

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Batana jest typem łodzi rybackiej wykorzystywanej od wieków w chorwackim Rovinj. Była ważnym elementem dziedzictwa miasta, przekazywanym w rodzinie młodszemu pokoleniu. Miała również kluczowe znaczenie dla handlu w tym regionie. Z czasem rzemieślniczo wykonywana batana zaczęła tracić swoją popularność na rzecz modeli przemysłowych. Zmianę przyniósł rok 2004, kiedy to grupa lokalnych entuzjastów założyła stowarzyszenie. Ma ono na celu ochronę łodzi oraz związanych z nimi praktyk, w tym dawnego dialektu i tradycyjnych pieśni. Dom Batany jest organizacją non-profit wspieraną przez władze miasta, Muzeum Dziedzictwa Miasta Rovinj, lokalne centrum naukowe, jak również diasporę chorwacką we Włoszech. Przy udziale ekspertów stworzono Ekomuzeum Batana, które ma za zadanie działać na rzecz podnoszenia świadomości w społeczeństwie i organizować zajęcia związane z lokalnymi praktykami. W muzeum znajduje się stała wystawa przedstawiająca proces budowania batany i wytwarzania sprzętu rybackiego. Instytucja zajmuje się również różnymi działaniami związanymi z szeroko pojętym rybołówstwem, m.in. prowadzi pracownie budowy łodzi, publikuje materiały naukowe, organizuje regaty. W ramach muzeum powstała stocznia, w której buduje się i naprawia łodzie służące obecnie do celów turystycznych. Co więcej, instytucja działa na szczeblu krajowym i międzynarodowym, uczestnicząc w festiwalach, regatach i debatach, by zwrócić uwagę na rolę batany w życiu tradycyjnej społeczności i wspierać ochronę dziedzictwa morskiego.

Łódź typu Oselvar – współczesna nauka budowania łodzi i jej użytkowanie
Kraj(e) członkowski(e): Norwegia

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Oselvar – specjalny rodzaj drewnianej łodzi, był w zachodniej Norwegii przez lata wykorzystywany do transportu i wypoczynku. Po wprowadzeniu na rynek w latach 40. XX wieku nowoczesnych łodzi, wybudowaniu lepszych dróg w latach 60., a także wprowadzeniu przez rząd ograniczeń, które zmusiły szkutników do zmiany pracy, ten typ łodzi stracił na popularności. Dla ochrony tradycji założono fundację Oselvarverktaden. Została ona powołana do życia przez gildię Os Båtbyggjarlag, gminę Os i hrabstwo Hordaland, przy współpracy z organizacjami związanymi ze sztuką. Instytucja działająca od 1997 r. rekrutuje uczniów, ułatwia przekazywanie wiedzy i technik przez specjalistów (w przeszłości ojciec uczył syna fachu), zapewnia szkutnikom odpowiednią infrastrukturę i wspiera rynek wytwórczy związany z łodziami oselvar. Do dziś zbudowano ponad 85 nowych łodzi, naprawiono około 40. Pięciu z sześciu uczniów zostało szkutnikami i dołączyło do grupy fachowców. Mają oni dostęp do pracowni, gdzie mogą się dzielić nie tylko materiałami czy narzędziami, ale również umiejętnościami. Skonstruowanie łodzi o długości od 5 do 10 metrów, przeznaczonej do połowu ryb, transportu ładunków lub do wyścigów, zajmuje od 500 do 600 godzin. Cały proces zaczyna się od negocjacji cen z dostawcami materiałów, a kończy na wypróbowywaniu gotowej łodzi. Szkutnicy przeprowadzają badania terenowe, uczestniczą w pokazach, seminariach i wystawach w kraju i za granicą.

Ochrona muzyki ludowej według metody Kodály’a
Kraj(e) członkowski(e): Węgry

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Metoda Kodály’a, mająca na celu ochronę tradycyjnej muzyki ludowej, przyczyniła się w XX wieku do upowszechnienia, przekazywania i udokumentowania lokalnych praktyk muzycznych na terenie Węgier i za granicą. Zoltán Kodály, węgierski badacz, kompozytor i pedagog, przy wsparciu Węgierskiej Akademii Nauk opracował metodę, która ma na celu upowszechnianie tradycyjnej muzyki ludowej w systemie oświatowym i przez instytucje publiczne, nauczanie muzyki, zachęcanie społeczności lokalnych do codziennego posługiwania się muzyką, prowadzenie badań i dokumentowanie ich dzięki programom lokalnym i międzynarodowym, łączenie badań, edukacji, kultury ogólnej i kompozycji oraz poszanowanie wszystkich tradycji muzycznych. Metoda została włączona do programu węgierskich szkół w 1945 r. Uczniowie szkół podstawowych, średnich i wyższych uczą się śpiewu, odkrywają znaczenie pieśni i są zachęcani do uczestnictwa w chórze. Metoda ta była również wykorzystywana do dokumentowania ludowej muzyki z udziałem jej depozytariuszy, zespołów publicznych i instytucji kulturalnych, takich jak Instytut Muzykologii, posiadający w swoich zbiorach 15 tysięcy godzin nagrań muzyki ludowej i 200 tysięcy melodii, pochodzących z ponad tysiąca miejscowości. Ważną rolę w upowszechnianiu muzyki na Węgrzech odgrywa Instytut Kodály’a, a Międzynarodowe Stowarzyszenie Kodály’a upowszechnia tę metodę na świecie poprzez programy akademickie, w których wzięło udział ponad 60 krajów. Metoda Kodály’a przyczyniła się do ochrony muzyki ludowej, ale także zachęciła artystów do inspirowania się nią we własnych utworach.

Wpisane w 2017 r.

Lokalny ośrodek kultury (chitalishte) w Bułgarii – doświadczenia praktyczne w ochronie żywotności niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Kraj(e) członkowski(e): Bułgaria
Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Gminne ośrodki kultury (chitalishta) są rozmieszczone równomiernie na całym terytorium Bułgarii. Powstają z inicjatywy społeczności lokalnych i są otwarte dla wszystkich, niezależnie od wieku, płci czy poglądów politycznych lub religijnych. Pierwsze ośrodki powstały w 1856 roku i od razu zostały uznane za podstawowe jednostki organizacyjne bułgarskiego społeczeństwa. Według ustawy z 1996 roku mają one obecnie status niezależnej organizacji pozarządowej. W myśl tej ustawy, ośrodki zajmują się prowadzeniem działalności kulturalnej i oświatowej, która ma na celu ochronę zwyczajów i tradycji narodu bułgarskiego, zapewnianie dostępu do informacji, upowszechnianie osiągnięć nauki, sztuki i kultury. Ośrodki odgrywają kluczową rolę w upowszechnianiu niematerialnego dziedzictwa kulturowego w całym kraju, wykorzystując m.in. doświadczenie przedstawicieli starszego pokolenia, którzy zachęcają do angażowania się ludzi młodych. Rosnąca liczba ośrodków i osób uczestniczących w ich działalności, wywodzących się z różnych środowisk i wszystkich grup wiekowych, świadczy o znacznym zasięgu oddziaływania tych placówek. W celu prezentowania i popularyzacji niematerialnego dziedzictwa kulturowego ośrodki organizują festiwale, obchody, zjazdy, wystawy i wiele innych wydarzeń. Jedną z nowatorskich form rozwijania chitalischta jest tworzenie lokalnych centrów, których zadaniem jest dokumentowanie, archiwizowanie, przekazywanie wiedzy i rozwijanie kompetencji.

Ośrodek rozwoju rękodzieła w Margilan, ochrona tradycyjnych technik wyrobu atłasu
Kraj(e) członkowski(e): Uzbekistan

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r

Historia wyrobu ikatu atłasowego i adrasowego (tkaniny półjedwabnej, w tradycyjne geometryczne wzory, używanej do tapicerowania mebli, a także do szycia zasłon i lekkich ubrań) na obecnym terytorium Uzbekistanu sięga Starożytności. Historycznie to właśnie w Margilan były wytwarzane szlachetne barwne tkaniny. Tradycyjne rękodzieło przeżywało trudny okres w dobie ZSSR i niektóre z dawnych technik produkcji rękodzielniczej niemal zaniknęły. W związku z pilną potrzebą rewitalizacji i ochrony zagrożonych tradycji, <del datetime="2019-06-10T13:38"> </del>w 2007 r. społeczność lokalna wystąpiła z inicjatywą utworzenia ośrodka rozwoju rękodzieła. Celem działalności ośrodka jest zachowanie, rozwijanie i promowanie tradycyjnych uzbeckich metod wyrobu atłasu poprzez nowatorskie szkolenia, wystawy i salony rękodzieła, a także dzięki festiwalom tradycyjnych tkanin, publikacji różnych instrukcji i podręczników ochrony dziedzictwa. Ośrodek zachęca również do wykorzystywania naturalnych materiałów i przyczynia się do przekazywania wiedzy i umiejętności związanych ze znajomością przyrody, a także z ich znaczeniem dla zdrowia i dobrego samopoczucia. Jego sukces wynika w znacznej mierze z ducha partnerskiej współpracy. Lokalne społeczności odgrywają dużą rolę w realizacji wspomnianych inicjatyw, w poczuciu, że wyrób atłasowych tkanin w dużym stopniu stanowi o ich tożsamości.

Wpisane w 2018 r.

Program „Kraina legend” służący promowaniu i rewitalizacji sztuki opowiadania historii w regionie Kronobergu w południowej Szwecji
Kraj(e) członkowski(e): Szwecja

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Program „Kraina Legend” ma na celu promowanie i ponowne ożywienie sztuki opowiadania historii w regionie Kronenbergu, w południowej Szwecji. Podobnie jak na całym świecie, w Szwecji także, czynniki takie jak industrializacja, urbanizacja, oddziaływanie telewizji i mediów społecznościowych doprowadziły do znikania zwyczajowych miejsc opowiadania historii, wraz z tradycją opowiadania jako sposobem przekazywania doświadczeń, wiedzy i wartości. Zaniepokojone tą sytuacją grono bibliotekarzy i nauczycieli z regionu Kronenbergu zorganizowało pod koniec lat 80. XX wieku, festiwal z udziałem praktyków, entuzjastów, i ekspertów z różnych regionów Szwecji, których celem było wspólne poszukiwanie rozwiązań. Wkrótce potem, w listopadzie 1990 r. powstała Sieć Opowiadaczy Historii z Kronobergu, potocznie znana jako „Stowarzyszenie”, stawiająca sobie za cel podniesienie świadomości społecznej zagrożenia dla przetrwania tej formy dziedzictwa i konieczności podjęcia działań na rzecz jego ratowania. Stowarzyszenie zainicjowało program Kraina Legend, w ramach którego podejmowanych jest szereg działań, jak np. organizacja festiwalu opowiadania historii, a także obozu młodzieżowego, zajęć w szkołach i na uczelniach wyższych czy kursów dla nauczycieli, ale również szereg działań naprawczych. Z biegiem czasu rozwinęły się kontakty międzynarodowe i niektóre aspekty programu znalazły naśladownictwo w innych krajach. Program zainicjowany w Kronobergu łączy ze sobą opowiadanie historii z innymi elementami dziedzictwa, przyczyniając się do jej promocji i przetrwania jako sztuki żywej.

Wpisane w 2019 r.

Strategia ochrony tradycyjnego rzemiosła dla budowania pokoju
Kraj(e) członkowski(e): Kolumbia

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Strategia ochrony tradycyjnego rzemiosła na rzecz budowania pokoju ma na celu przeciwdziałanie upadkowi tradycyjnego rzemiosła poprzez międzypokoleniowy system przekazywania wiedzy teoretycznej i umiejętności technicznych drogą mistrz-uczeń, oparty na nieformalnej metodzie uczenia się przez praktykę. Strategia ta ma na celu zapewnienie szkoleń różnym grupom społecznym, a także nawiązywanie kontaktów zawodowych i promowanie inicjatyw biznesowych o charakterze kulturalnym. Dla osiągnięcia tego celu konieczne jest tworzenie więzi między nauczycielami - będącymi depozytariuszami tradycyjnych umiejętności i technik, cenionymi przez lokalne społeczności za praktyczną znajomość specyfiki kulturowej poszczególnych regionów - a młodymi ludźmi w wieku 14 do 35 lat, którzy nabywając praktyczne umiejętności lub ucząc się rzemiosła, pragną przezwyciężyć swoją trudną sytuację społeczną i stać się budowniczymi pokoju.

Strategia polega na:

umożliwianiu młodym ludziom nabywania kwalifikacji zawodowych w dziedzinie tradycyjnego rzemiosła, w celu zwiększenia ich szans na rynku pracy;

wdrażaniu w życie Polityki Ochrony Tradycyjnego Rzemiosła, by zapewnić mu przetrwanie i ciągłość przekazu następnym pokoleniom;

wzmacnianiu szkolnictwa zawodowego kształcącego w zakresie tradycyjnych rzemiosł.

Strategia koncentruje się przede wszystkim na ludziach młodych, którzy w wyniku konfliktów zbrojnych w większości pozbawieni zostali zarówno możliwości uczęszczania do szkoły, jak i znalezienia zatrudnienia, pozostają więc w większości bezrobotni. Strategia ochrony tradycyjnego rzemiosła łączy szkolenie zawodowe z gwarancją przyszłego zatrudnienia dla absolwentów. Tak więc, strategia ma za zadanie ochronę tradycyjnego rzemiosła jako narzędzia przeciwdziałania społecznym wykluczeniom, budowania miejsc pracy i rozwoju przedsiębiorczości na bazie kultury. Ma również na celu pomoc społecznościom lokalnym w uświadomieniu sobie wartości kulturowej i społecznej tradycyjnej wiedzy, technik i umiejętności oraz konieczności ich ochrony dla przyszłych pokoleń.

Program biokulturowy dla ochrony tradycji „Palma Bendita” (Błogosławionej Palmy)
Kraj(e) członkowski(e): Wenezuela

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Działania związane z programem biokulturowym służącym ochronie tradycji „Palma Bendita” polegają na zbieraniu liści kilku gatunków palm w ściśle określonym regionie górskim. W okresie przed Wielkanocą zbieracze, zwani „palmeros” uzyskują błogosławieństwo podczas ceremonii religijnej, po czym udają się na górę, gdzie spędzają kilka nocy, podejmując różne działania i zatrzymując się w niektórych miejscach w taki sposób, jakby przebywali kolejno Stacje Drogi Krzyżowej. Jednocześnie opowiadają sobie wzajemnie historie, naprawiają ścieżki, przycinają i sadzą nowe drzewa palmowe. Zebrane w ten sposób liście palmowe, pobłogosławione w czasie Wielkiego Tygodnia, są następnie rozdawane wśród lokalnych społeczności. Tradycja ta była bliska zaniknięcia jakieś trzydzieści lat temu, kiedy zaczęła być postrzegana przez władze parku narodowego jako zagrażająca środowisku naturalnemu, gdyż „palmeros” nie potrafili przedstawić planu ponownego zalesiania terenów, z których pozyskiwali palmy. Świadomi konieczności dokonania zmian w sposobie pozyskiwania liści palmowych, zbieracze postanowili je odtąd przycinać zamiast wycinać całe drzewa. W ramach programu biokulturowego przyjęto kilka innowacyjnych rozwiązań, na przykład tworzenie projektów edukacyjnych dla młodych ludzi, a także ofertę działań kulturalnych dla całej społeczności La Palma. Program biokulturowy zachęcił do udziału setki dzieci i młodych ludzi, a jego element edukacyjny może być postrzegany jako wzór dla innych społeczności zaangażowanych w zbieranie liści palmowych podczas Wielkiego Tygodnia czy też w jakiekolwiek praktyki związane z żywym dziedzictwem, w których kultura i przyroda są ze sobą ściśle powiązane.

Wpisane w 2020 r.

Yole z Martyniki: od budowy do praktyki żeglowania: modelowy przykład ochrony dziedzictwa
Kraj(e) członkowski(e): Francja

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2020 r.

Znane na Martynice od kilku wieków yole odzwierciedla znaczenie tradycyjnych łodzi w historii regionu Karaibów. Yole to lekka, szybka łódź o zwężającym się kadłubie i płytkim zanurzeniu, pływająca pod jednym lub dwoma żaglami. Aby zachować równowagę łodzi, członkowie załogi podróżują siedząc na długich, ruchomych żerdziach wystających poza kadłub nad wodę. Wymaga to od nich dużej zwinności, sprawności fizycznej, refleksu i doskonałej koordynacji ruchów. Yole mają różne kształty, dostosowane do ich przeznaczenia i obszaru geograficznego, po/na ?którym mają żeglować. Yole z Martyniki, wykorzystywane przez miejscowych rybaków, jest dostosowane do specyficznych warunków panujących na wybrzeżach tej wyspy. W latach 50. i 60. XX wieku inne typy łodzi, budowane z kompozytów i wyposażone w silniki, stopniowo wyparły tradycyjne yole. Wobec perspektywy zniknięcia tych łodzi, tak głęboko związanych z historią i społeczeństwem Martyniki, spontanicznie rozwinął się ruch na rzecz ich ochrony. Zapoczątkowały go wyścigi łodzi yole organizowane przez samych rybaków. Z biegiem lat, program ochrony tej tradycji był stopniowo rozbudowywany i obecnie cieszy się wsparciem licznych stowarzyszeń i i jest przedmiotem umów partnerskich. Zaowocowało to szeregiem dobrych praktyk. Główne cele stworzonego programu ochrony to: zachowanie know-how lokalnych budowniczych łodzi, przekaz wiedzy na temat żeglarstwa, wzmocnienie więzi między osobami praktykującymi pływanie na yole a lokalną społecznością oraz zawiązanie federacji potrafiącej organizować istotne/znaczące wydarzenia związane z ochroną tej formy dziedzictwa.

„Karawana polifoniczna”: badania, ochrona i promocja tradycji pieśni polifonicznej z regionu Epiru
Kraj(e) członkowski(e): Grecja

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2020 r.

„Karawana polifoniczna” to wieloletni projekt, mający na celu badania naukowe, ochronę i promocję polifonicznej pieśni z regionu Epiru. Wykonywana od wieków, pieśń ta śpiewana jest przez grupę wykonawców, wśród których występuje od dwóch do czterech solistów, a jej tematyka dotyka niemal wszystkich aspektów życia, od dzieciństwa, przez małżeństwo, śmierć, wydarzenia historyczne i życie pasterskie. W wyniku drugiej wojny światowej i będącej jej następstwem greckiej wojny domowej, ten element dziedzictwa zaczął znikać z przestrzeni publicznej, w miarę jak mieszkańcy Epiru migrowali do dużych ośrodków miejskich w Grecji lub emigrowali za granicę. Ostatecznie we wsiach pozostało bardzo niewielu doświadczonych wykonawców. W połowie lat 90. XX wieku grupa młodych ludzi przybyłych z Epiru do Aten, utworzyła tam pierwszą polifoniczną grupę „Chaonia”. Zdając sobie sprawę z zagrożeń, przed jakimi staje ten element dziedzictwa, postanowili zainicjować działania, mające na celu jego ochronę i promocję. Po pierwszym koncercie Chaonii w 1997 roku założyli organizację pozarządową „Apiros (Polyphonic Caravan)”. Ich głównym celem było budowanie społecznej świadomości na temat tego elementu dziedzictwa, dokumentowanie go poprzez szeroko zakrojone badania terenowe, tworzenie pomostów między pokoleniami i ponad granicami geograficznymi oraz doprowadzenie do spotkania wszystkich wykonawców polifonicznej pieśni z Epiru. Cele te do dzisiaj pozostają podstawowym założeniem projektu. W trakcie dwudziestu lat działalności „Karawana polifoniczna” znacząco przyczyniła się do wzmocnienia tego elementu dziedzictwa i zwiększenia jego szans na przetrwanie w ciągle zmieniającym się środowisku społecznym.

Techniki rzemieślnicze i zwyczajowe funkcje „strzech budowlanych” (Bauhütten), tworzonych podczas budowy katedr w Europie: know-how, przekaz tradycji, rozwój wiedzy i innowacji
Kraj(e) członkowski(e): Niemcy/Austria/Francja/Norwegia/Szwajcaria

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w 2020 r.

Strzechy budowlane pojawiły się w średniowieczu jako organizacje zrzeszające rzemieślników różnych specjalności (stolarzy, kamieniarzy, cieśli, kowali), pracujących wspólnie przy budowach europejskich katedr. Podobnie jak wówczas, dzisiaj również są to organizacje skupiające wykonawców z różnych dziedzin, którzy ściśle ze sobą współpracują. Termin Bauhüttenwesen w języku niemieckim odnosi się zarówno do sieci strzech budowlanych, zajmujących się wznoszeniem lub renowacją budynków, jak i do samego warsztatu jako miejsca pracy. Od schyłku średniowiecza strzechy tworzyły ponadregionalną sieć, wykraczającą poza granice jednego kraju. Do dziś przechowują one umiejętności i tradycyjne zwyczaje oraz praktyki swoich zawodów, a także bogactwo wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie, zarówno ustnie, jak i pisemnie. W obliczu postępującego niedoboru umiejętności technicznych oraz w dobie rosnącej mechanizacji i optymalizacji kosztów, strzechy budowlane, utworzone lub przywrócone do życia w XIX i XX wieku, stały się instytucjami, które zachowują, przekazują i rozwijają tradycyjne techniki i know-how w dziedzinie budownictwa. Ich zaangażowanie w ochronę i promowanie żywego dziedzictwa poprzez kształtowanie świadomości społecznej, działania informacyjne i komunikacyjne oraz ścisłą współpracę z interesariuszami z różnych dziedzin: polityki, kościoła, ochrony zabytków, biznesu i nauki, można uznać za przykład uniwersalny, do zastosowania na całym świecie, również w innych dziedzinach i w odmiennych kontekstach. Dzięki przyjętemu tu systemowi organizacji i praktycznych szkoleń zawodowych prowadzonych na miejscu, strzechy budowlane uznać można za rozwiązanie modelowe dla wszystkich typów budów, zarówno w zakresie wznoszenia budynków, jak i ich późniejszej konserwacji.

Wpisane w 2021 r.

Szkoła żywych tradycji
Kraje członkowskie: Filipiny

Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk

W 1995 r. Podkomisja ds. społeczności kulturalnych i sztuki tradycyjnej Narodowej Komisji ds. kultury i sztuki na Filipinach uznała, że istnieje potrzeba objęcia ochroną tradycyjnej wiedzy i praktyk przed ich szybko postępującą dewaluacją kulturową pod wpływem mediów, turystyki, edukacji formalnej i religii. Otwarło to drogę do powstania programu Szkół żywych tradycji, w ramach którego ośrodki nieformalnego kształcenia, zarządzane przez społeczności lokalne, zatrudniają praktyków przekazujących młodemu pokoleniu wiedzę, niematerialne dziedzictwo kulturowe, kompetencje i wartości istotne dla wspólnot. Przedstawiciele starszego pokolenia, urzędnicy i inni członkowie społeczności lokalnych zajęli się określeniem priorytetów w dziedzinie ochrony w ramach serii konsultacji. Narodowa Komisja wspierała ten proces, dostarczając pomocy w zakresie podnoszenia kwalifikacji oraz mobilizacji środków logistycznych i innych w celu tworzenia ośrodków szkoleniowych. Program Szkół żywego dziedzictwa ma na celu zachowanie wiedzy i podstawowych tradycyjnych praktyk kulturowych oraz chronienie ich przed negatywnymi wpływami modernizacji. W 2015 r. Narodowa Komisja zainicjowała umacnianie tego programu. Obejmuje to realizację pięcioletnich programów rozwoju lokalnego, opracowanych dla każdego miejsca w celu umacniania przekazu kulturowego i podtrzymywania żywotności niematerialnego dziedzictwa kulturowego we współpracy ze społecznościami i lokalnymi organizacjami.

Narodowy program ochrony tradycyjnej sztuki kaligrafii w Iranie
Kraj(e) członkowskie: Iran

Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk ochrony

Sztuka kaligrafii jest nierozerwalnie związana z historią piśmiennictwa w Iranie i nawet w przypadku, gdy piszący miał ograniczony zakres umiejętności pisania i czytania, obejmował on kaligrafowanie. Wraz z pojawieniem się druku, a następnie programów informatycznych i cyfrowego zapisu liter, sztuka ta zaczęła chylić się ku upadkowi, a związek między dbałością o czytelność i estetyką tracił na znaczeniu na rzecz samej czytelności. W rezultacie młode pokolenie nie doceniało sztuki kaligrafii. Ochrona tradycji związanych z kaligrafią irańską stała się dużym wyzwaniem w latach 80. XX wieku. Z inicjatywy organizacji pozarządowych i przy wsparciu rządu powstał wtedy program narodowy, którego celem było kształcenie publiczne, formalne i nieformalne, w dziedzinie nauki kaligrafii, publikowanie książek i broszur, organizowanie wystaw artystycznych i tworzenie programów akademickich. Jednocześnie w ramach tego programu zachęcano do takiego wykorzystywania kaligrafii, które byłoby dostosowane do współczesnych warunków życia. Jeszcze wcześniej pewne prace w tym zakresie podjęło Stowarzyszenie Kaligrafów Irańskich.. Duża popularność programu doprowadziła do zainteresowania ze strony sektora publicznego, który przekształcił go w program narodowy, zapewniając koordynację na dużą skalę w oparciu o doświadczenia sektora publicznego i prywatnego.

Osiągnięcia w promowaniu tradycyjnych potraw i ochronie tradycyjnych sposobów odżywiania się
Kraj(e) członkowski(e): Kenia

Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk ochrony

Tradycyjne sposoby odżywiania się były zagrożone w Kenii z powodów historycznych i pod wpływem presji nowoczesnych wzorców. Miejscowe jedzenie, kojarzące się z biedą i zacofaniem, było pogardzane. Mając na uwadze fakt, że mało zróżnicowana dieta i zanikanie wiedzy na temat odżywiania się mogą mieć negatywne skutki dla zdrowia ludzi, bezpieczeństwa żywnościowego i zdrowego odżywiania się w 2007 roku, Kenia podjęła działania zmierzające do ochrony praktyk i form wyrazu mających związek z tradycyjnymi sposobami odżywiania się. We współpracy z naukowcami i społecznościami lokalnymi opracowano wówczas dwie inicjatywy. Pierwsza polegała na zinwentaryzowaniu tradycyjnych produktów żywnościowych, zwłaszcza tradycyjnych warzyw. Opisano wówczas około 850 miejscowych roślin pod ich lokalnymi nazwami. Następnie, w oparciu o wiedzę autochtoniczną sporządzono szczegółową dokumentację na temat ich wykorzystania w żywieniu (wraz z przepisami na potrawy) i w praktykach kulturowych (na przykład przy okazji uroczystości). W związku z tą drugą inicjatywą, UNESCO we współpracy z Departamentem Kultury oraz Muzeami Narodowymi i Międzynarodowymi Muzeami Kenii, zainicjowało projekt pilotażowy dotyczący wyłonienia i zinwentaryzowania tradycyjnych sposobów odżywiania się przy udziale dzieci ze szkół podstawowych. Celem projektu było uświadomienie zagrożeń. Obie inicjatywy spowodowały powstawanie nowych działań realizowanych niezależnie przez instytucje lokalne. Kilka podobnych inicjatyw podjęto w innych społecznościach w Kenii, a także w Etiopii i w Burkina Faso.

Gry nomadów, odkrywanie na nowo dziedzictwa i celebrowanie różnorodności
Kraj (e) członkowskie: Kirgistan

Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk

Dziedzictwo kulturowe ludu kirgiskiego jest nierozerwalnie związane z koczowniczym trybem życia. Niemniej w czasach sowieckich, kiedy następowało przymusowe osiedlanie się ludności, wiele elementów dziedzictwa było zagrożonych, w tym tradycyjne gry. Po uzyskaniu niepodległości w 1991 r. lokalne społeczności kirgiskie mogły zająć się rewitalizowaniem i pielęgnowaniem swojej kultury tradycyjnej. Osoby uprawiające tradycyjne gry lub posiadające wiedzę na temat dziedzictwa różnych społeczności zebrały się po raz pierwszy w skali całego kraju w 2007 r., by zastanowić się, jak zmierzyć się z problemami i potrzebami w zakresie ochrony tradycyjnych gier. Spośród wielu wyzwań wyłoniono wówczas dwa, które wymagały podjęcia pilnych działań: zanikanie wiedzy na temat tradycyjnych gier i brak zainteresowania w młodym pokoleniu. W wyniku długich dyskusji określono główne potrzeby w zakresie ochrony, stanowiące podstawę programu pod nazwą: Gry nomadów, odkrywanie na nowo dziedzictwa, celebrowanie różnorodności. Osiągnięto wówczas porozumienie w sprawie nadania priorytetowego charakteru działaniom zmierzającym do dokumentowania i zidentyfikowania tradycyjnych gier w różnych regionach kraju. Zaawansowany wiek depozytariuszy groził bezpowrotną utratą wiedzy na ten temat, co sprawiało, że działania dokumentacyjne miały pierwszoplanowe znaczenie.

Wpisane w 2022 r.

Strategia ochrony tradycyjnego rzemiosła: depozytariusze tradycji sztuki ludowej
Kraj(e) członkowski(e): Czechy

Program wybrany do Rejestru dobrych praktyk ochrony w 2022 r.

W 1997 roku Narodowy Instytut Kultury Ludowej zainicjował projekt pn. „Rękodzieło i sztuka ludowa w Republice czeskiej”, poświęcony dokumentacji audiowizualnej tradycyjnego rzemiosła. Prace terenowe, mające na celu wyszukanie wytwórców wykazały, że większość warsztatów znajdowała się w opłakanym stanie, a rzemieślnicy z trudem sprzedawali swoje wyroby. Sytuacja wymagała pilnego znalezienia rozwiązań: nawiązania kontaktu między wytwórcami i klientami oraz podniesienia świadomości znaczenia tradycyjnego rzemiosła i dawnych technik. W roku 2000 Ministerstwo Kultury, we współpracy z Narodowym Instytutem Kultury Ludowej ogłosiło program pn. „Depozytariusze tradycji sztuki ludowej”, który ma na celu wspieranie, ochronę i zachowanie tradycyjnego rzemiosła”. Stworzono specjalną markę, którą mogą posługiwać się rzemieślnicy i którą mogą oznaczać swoje wyroby. Wytwórcy zyskali możliwość otrzymywania nagród, subwencji i darowizn. Instytut zajmuje się nie tylko dokumentacją i badaniami nad tradycyjnym rzemiosłem, ale także gromadzeniem i profesjonalną oceną wyrobów rzemieślniczych. Są one oceniane przez artystów i twórców, a nagradzani rzemieślnicy otrzymują do wykorzystania zestaw materiałów promocyjnych, takich jak foldery, wizytówki i etykiety oraz broszurę pn. „Depozytariusze tradycji”. Program jest upowszechniany przez strony internetowe, publikacje, kasety DVD i stałą wystawę w Chanowicach.

Program edukacyjny Al Sadu: szkolenia dla osób szkolących w sztuce tkackiej
Kraj(e) członkowskie: Kuwejt

Program wybrany do Rejestru dobrych praktyk w 2022 roku

Program edukacyjny „Szkolenia dla osób szkolących w sztuce tkackiej” opracowany został przez Stowarzyszenie Al Sadu, we współpracy z Departamentem Sztuki w Ministerstwie Edukacji Kuwejtu, w celu upowszechnienia znajomości tradycyjnego tkactwa Al Sadu wśród młodszego pokolenia w tym kraju. Chcąc pomóc nauczycielom w opanowaniu współczesnych technik tkackich i następnie w przekazywaniu uczniom tajników tego tradycyjnego rzemiosła, opracowano krajowy program nauczania wraz z warsztatami szkoleniowymi. Na koniec roku szkolnego, w siedzibie Stowarzyszenia Al Sadu odbywają się wystawy wyrobów rękodzieła, prezentujące rezultaty programu. Od inauguracji programu w 2018 roku, kurs tkactwa ukończyło 30 959 uczniów, a sześćdziesięciu nauczycieli i nauczycielek tej sztuki z sześciu okręgów szkolnych pomyślnie ukończyło wstępne szkolenie w ośrodku Al Sadu, następnie dzieląc się wiedzą z kolejnymi 220 nauczycielami. Program wywarł znaczący wpływ na uczniów i nauczycieli przedmiotów artystycznych, z których wielu wykazało się wysokim poziomem zdolności manualnych i kreatywnością w dziedzinie tradycyjnego tkactwa. Pozytywne efekty programu przejawiają się w pracach uczniów, a także w entuzjazmie, z jakim nauczyciele podchodzą do prowadzenia szkoleń i organizowania wystaw prac na koniec roku. Inne efekty programu to wzrost liczby odwiedzających stronę internetową Al Sadu, a także większe zainteresowanie nią w mediach społecznościowych oraz zwiększona sprzedaż wyrobów tradycyjnego rzemiosła.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe na pograniczu Portugalii i Galicji, model ochrony stworzony przez Ponte…nas Ondas!
Kraj(e) członkowski(e): Portugalia, Hiszpania

Program wybrany do Rejestru dobrych praktyk ochrony w 2022 r.

Projekt pn. Ponte …nas ondas! (w skrócie PNO!) ma na celu ochronę niematerialnego dziedzictwa na obszarach przygranicznych Portugalii i hiszpańskiej Galicji poprzez tworzenie przestrzeni dla praktykowania dziedzictwa i przekazywania go młodszym pokoleniom. Projekt zainicjowano w szkołach w dwóch miejscowościach – Salvaterra de Miño (Hiszpania) i Monçõ (Portugalia), a następnie rozszerzono na szereg innych szkół i instytucji. Ostatnio żywe dziedzictwo stało się przedmiotem badań i analiz prowadzonych przez nauczycieli i badaczy należących do stowarzyszenia PNO!, przy współpracy z depozytariuszami tradycji, a także ze specjalistami z miejscowych uniwersytetów. Projekt pozwala młodym ludziom uczestniczyć w praktykowaniu i upowszechnianiu własnych tradycji dzięki nauczaniu o dziedzictwie w szkołach, kształceniu nauczycieli, zapraszaniu na lekcje depozytariuszy i praktyków dzielących się swoją wiedzą i doświadczeniami oraz wykorzystaniu radia i nowoczesnych technologii komunikacyjnych do przekazywania, propagowania i podnoszenia rangi wspólnego niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Tocatì, wspólny program ochrony gier i sportów tradycyjnych
Kraj(e) członkowski(e): Włochy, Belgia, Chorwacja, Cypr, Francja

Program wybrany do Rejestru dobrych praktyk ochrony w 2022 roku

We wspólnej trosce o zachowanie gier i sportów tradycyjnych we Włoszech, Belgii, Chorwacji, na Cyprze i we Francji, w wyniku skoordynowanych zabiegów, stowarzyszenie pn. Associazione Giochi Antichi zainicjowało projekt Tocatì („teraz twoja kolej”), będący zarazem festiwalem i platformą zrzeszającą wspólnoty, grupy i osoby uprawiające gry tradycyjne. Tocatì nadaje grom i sportom tradycyjnym wartość niematerialnego dziedzictwa kulturowego, mobilizuje tysiące graczy, wolontariuszy, amatorów i ludzi mediów. Głównym miejscem realizacji projektu jest atrakcyjna turystycznie otwarta przestrzeń miejska, która pozwala na nieograniczony dostęp publiczności, eksponowanie wartości niematerialnego dziedzictwa kulturowego i uświadamianie zagrożeń, na jakie jest ono narażone. Program koncentruje się na pięciu głównych celach: stworzeniu płaszczyzny wymiany między depozytariuszami i instytucjami; ustanowieniu procesu wyodrębniania, dokumentowania i czynnego monitorowania gier i sportów tradycyjnych; upowszechnianiu wiedzy o grach i sportach tradycyjnych w nauczaniu formalnym i nieformalnym; dążeniu do upodmiotowienia i ochrony zainteresowanych wspólnot, w tym w zakresie ich zdolności do zapewnienia bezpieczeństwa i zarządzania przestrzenią publiczną oraz włączaniu wspólnot, grup, jednostek, instytucji i innych interesariuszy do nowatorskich inicjatyw, służących rozwojowi uprawianych dyscyplin. Cele te wyłoniono w wyniku konsultacji i spotkań w gronie przedstawicieli wspólnot na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym, co zwiększyło dynamikę programu, poszerzyło jego zakres i zasięg.