jesteś tu: Strona główna » Kultura » Dziedzictwo kulturowe » Dziedzictwo niematerialne » Listy Dziedzictwa Niematerialnego » Wpisy 2020

Wpisy 2020

Opisy obiektów na podstawie informacji opublikowanych w portalu UNESCO: www.unesco.org

Lista dziedzictwa wymagającego pilnej ochrony

Tradycja ręcznego tkania materiałów w Górnym Egipcie (Sa’eed)
Kraj(e) członkowski(e): Egipt

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2020 r.

Tradycyjne rzemiosło ręcznego wyrobu tkanin w Górnym Egipcie (Sa’eed) to złożony proces, wymagający czasu, wysiłku, cierpliwości i praktyki w przygotowywaniu krosien, nawlekaniu na nie nici i tkaniu materiału w celu uzyskania gotowego produktu/wyrobu. To dzieło precyzji i kunsztu wykonawczego wymaga opanowania wielu technik. Od wieków mężczyźni i kobiety wykorzystują odziedziczoną po przodkach wiedzę i talent artystyczny do tworzenia haftowanych tkanin, traktując to zarówno jako spuściznę rodzinną, jak i zawód. Podstawowe zasady pozostają takie same jak w przeszłości, niezależnie od tego, czy surowcem jest len, bawełna, wełna czy jedwab. Jednak manufaktury, które kiedyś tkały z drogiej przędzy jedwabnej, stopniowo przestawiały się na bawełnę, jako bardziej opłacalną finansowo, a tradycyjne małe, wąskie krosna zostały zastąpione szerszymi. Tkanie na ręcznych krosnach jest elementem tożsamości i źródłem dumy dla lokalnych społeczności, a powszechna obecność w codziennym języku terminologii z nim związanej świadczy o głębokim zakorzenieniu tej tradycji i jej znaczeniu dla społeczności. Ta forma rzemiosła jest jednak obecnie narażona na wiele zagrożeń. Ręczne tkanie materiałów przestało być opłacalne: ustawienie krosien w domu wymaga dodatkowej przestrzeni, a surowce do produkcji tkanin są drogie. Umiejętność ta zatem cieszy się coraz mniejszym zainteresowaniem i nie jest już przekazywana z pokolenia na pokolenie, jak to bywało w przeszłości. Uważa się jednak, że przysposobienie młodych ludzi do wykonywania tego rzemiosła mogłoby pomóc w rozwiązaniu narastającego problemu bezrobocia w lokalnych społecznościach.

Tradycyjna wiedza i techniki związane z werniksem z Pasto produkowanym z mopa-mopa w Putumayo i Nariño
Kraj(e) członkowski(e): Kolumbia

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2020 r.

Wiedza i techniki związane z werniksem Pasto produkowanym z drzewa mopa-mopa w Putumayo i Nariño obejmują swoim zakresem trzy tradycyjne czynności: zbieranie, obróbkę drewna i werniksowanie. Praktyka polega na zbieraniu pąków drzewa mopa-mopa w lasach Putumayo, obróbce drewna przez stolarzy, tokarzy i snycerzy z departamentu Nariño oraz dekorowaniu przedmiotów werniksem wykonanym z żywicy drzewa mopa-mopa. Zebranie pąków wymaga znajomości leśnych szlaków, sprawności fizycznej we wspinaniu się na drzewa, umiejętności wybrania odpowiedniej pory na zbiory, jak również selekcjonowania właściwych pąków oraz delikatności w ich zbieraniu, by nie uszkodzić roślin. Praktycy i depozytariusze tego elementu dziedzictwa przekazują związaną z nim wiedzę ustnie oraz drogą obserwacji i praktycznego uczestnictwa, głównie w kręgu rodzinnym. Techniki związane ze zbieraniem pąków i żywicy mopa-mopa, obróbką drewna i werniksowaniem lakierem z Pasto stanowią element tożsamości społeczności lokalnych, który jednocześnie daje im możliwość samozatrudnienia, w ramach rodzinnych biznesów, połączonych wspólnymi strukturami handlowymi. Obecnie pozostało jednak tylko dziesięciu zbieraczy, dziewięciu mistrzów obróbki drewna i trzydziestu sześciu lakierników. Praktyce tej zagrażają różne czynniki, w szczególności rozwój technologiczny i globalizacja, stwarzające bardziej dochodowe formy zatrudnienia dla młodych ludzi i lepsze warunki pracy niż te, które zapewnić mogą przydomowe warsztaty. Coraz bardziej widoczny jest także niedobór drzew mopa-mopa, powodujący trudności w pozyskiwaniu drewna, a spowodowany wylesianiem i zmianami klimatycznymi.

„Aixan/Gana/Ob#ANS TSI //Khasigu”, wiedza i umiejętności przodków związane z muzyką
Kraj(e) członkowski(e): Namibia

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2020 r.

„Aixan/Gana/Ob # ANS TSI//Khasigu”, muzyczna wiedza i umiejętności przodków odnoszą się do specyficznej tradycyjnej muzyki ludu Nama, jednej z plemiennych grup mniejszościowych Namibii. Polega ona na użyciu tradycyjnych instrumentów muzycznych: khab (łuk muzyczny) i !Guitsib (tradycyjna gitara), na których grają zarówno mężczyźni, jak kobiety, oraz vlies (harmonijka ustna), zwykle używana przez kobiety, przy akompaniamencie śpiewu, buczenia i ululacji. Muzyka przodków Nama ma specyficzne brzmienie, fakturę i rytm. Wiodąca melodia i rytm wykonywane są na łuku muzycznym, akordeonie lub gitarze, podczas gdy pozostałe instrumenty tworzą harmonijne tło dźwiękowe. Oprócz umiejętności gry na instrumentach, muzycy muszą mieć również wiedzę dotyczącą strojenia, konserwacji i naprawy instrumentów. Uzupełnieniem muzyki są tańce powszechnie określane jako „Nama-stap”, czyli tańczące kroki ludu Nama. Muzyka zapewnia rozrywkę podczas kluczowych wydarzeń towarzyskich, ale, co ważniejsze, służy również edukacji lokalnej społeczności, na przykład w zakresie świadomości ekologicznej. W przeszłości muzyka ta stanowiła spoiwo całych społeczności i wsi, ale obecnie napotyka wiele zagrożeń i w ostatnim czasie już tylko kilkoro starszych członków społeczności praktykuje tę tradycję i posiada związaną z nią wiedzę i umiejętności.

Lista Reprezentatywna Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości

Wiedza, umiejętności i praktyki związane z wyrobem i jedzeniem kuskusu
Kraj(e) członkowski(e): Algieria/Maroko/Mauretania/Tunezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Wiedza, umiejętności i praktyki związane z wyrobem i spożywaniem kuskusu obejmują metody przygotowania, warunki i narzędzia potrzebne do jego wytwarzania, a także związane z nimi artefakty i okoliczności jedzenia kuskusu w danych społecznościach. Przygotowanie kuskusu to uroczysty, niemal obrzędowy proces, na który składa się kilka etapów. Pierwszym z nich jest uprawa zbóż, następnie zebrane ziarna są mielone, aby uzyskać semolinę, która następnie jest ręcznie mielona na żarnach, po czym gotowana wpierw na parze, a następnie w wodzie. W praktyce tej wykorzystywany jest zestaw specjalnych narzędzi, instrumentów i przyborów kuchennych. Składnikami dania są także różnorodne warzywa i różne gatunki mięsa, w zależności od regionu, pory roku i okazji. Obecnie, podobnie jak dawniej, metody przygotowywania kuskusu stanowią sumę specjalistycznej wiedzy i umiejętności, które są przekazywane nieformalnie drogą obserwacji i naśladownictwa. Jeśli chodzi o produkcję przyborów kuchennych, to naczynia gliniane produkowane są przez garncarzy, podczas gdy przybory drewniane są wytwarzane przez spółdzielnie lub zakłady rzemieślnicze, często małe manufaktury rodzinne. W ostatnich dziesięcioleciach jednak pojawiły się także bardziej formalne metody przekazu tej tradycji, wykraczające poza kręgi rodzinne lub domowe. Niekulinarne aspekty tego elementu dziedzictwa: rytuały, wypowiedzi ustne i pewne praktyki społeczne są również przekazywane przez depozytariuszy. Kuskus to danie zawierające w sobie bogactwo symboli, znaczeń, w wymiarze zarówno społecznym, jak i kulturowym, związanych z solidarnością, wspólnym biesiadowaniem, dzieleniem się posiłkiem i poczuciem wspólnoty.

Tradycje tkackie Al Sadu
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Kuwejt

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Nazwa Al Sadu odnosi się do tradycyjnego rzemiosła ręcznego tkania materiałów przez Beduinki; po arabsku oznacza ona tkanie poziome. Materiał tkany jest z zastosowaniem prostego splotu płóciennego, na krośnie umieszczonym bezpośrednio na podłodze. Powstała w ten sposób tkanina jest bardzo ścisła i wytrzymała, a tkacze wykorzystują naturalne włókna, które pozyskują w swoim otoczeniu. Wzory tkaniny beduińskiej odzwierciedlają pustynne środowisko w prostej i czystej formie, łącząc ze sobą regularnie i symetrycznie powtarzane geometryczne wzory. Tkaczki używają także jasnych, żywych kolorów, takich jak czerwienie i pomarańcze, ożywiając w ten sposób swoje środowisko życia. Uroda każdego tkanego przedmiotu jest wynikiem jakości pracy tkaczki, a także jej wiedzy i doświadczenia: im cieńsza przędza, tym wyraźniejsza i delikatniejsza jest struktura i wzór tkaniny. Głównymi depozytariuszkami tradycji Al Sadu są starsze Beduinki, które po mistrzowsku opanowały to rzemiosło. Odgrywają one zasadniczą rolę w przekazywaniu wiedzy i umiejętności młodszym adeptkom Al Sadu, najczęściej w ramach jednej rodziny. Od pewnego czasu także stowarzyszenia i organizacje edukacyjne przyczyniają się do popularyzacji tej formy dziedzictwa drogą kursów lub warsztatów. Dzisiaj jest ono praktykowane zarówno jako hobby, jak i źródło zarobkowania, jednak przede wszystkim pełni rolę przekaźnika tradycji i elementu dziedzictwa kulturowego, głęboko zakorzenionego w społeczeństwie beduińskim. Powszechna w nim obecność wytworów rzemiosła Al Sadu świadczy o tym, jak istotną rolę odgrywają w nim kobiety.

Chamamé
Kraj(e) członkowski(e): Argentyna

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Chamamé to popularna forma ekspresji kulturowej, praktykowana głównie w prowincji Corrientes. Jej głównymi elementami są: taniec, w którym uczestnicy tańczą ciasno objęci bez ustalonej choreografii, w rytm muzyki; uroczystości zwane musiqueada, obejmujące przyjęcie, modlitwę i sapukay – typową fonację lub okrzyk, któremu towarzyszą gesty i ruchy przekazujące emocje, takie jak radość, smutek, ból czy wybuch odwagi. Pierwotnie, instrumentami wykorzystywanymi w muzyce Chamamé były skrzypce i vihuela, ale później włączono także gitarę, harmonijkę ustną, dwurzędowy akordeon diatoniczny, bandoneon i kontrabas. Śpiew Chamamé wywodzi się z tradycji kantat religijnych. Historycznie, teksty i poezja tworzone były w guarani, regionalnym rodzimym języku Indian Guarani, ale dziś tradycje ustne są przekazywane w dialekcie yopará, będącym połączeniem hiszpańskiego i guarani. Muzyka i taniec chamamé są istotną częścią tożsamości regionalnej i odgrywają ważną rolę społeczną, ponieważ są obecne we wszelkiego rodzaju uroczystościach wspólnotowych, rodzinnych, religijnych, czy przy innych świątecznych okazjach. Chamamé utożsamia takie wartości, jak miłość do miejsca, w którym się urodziliśmy wraz z jego rodzimą fauną i florą, pobożność oraz ñande reko guaraní, czyli „sposób bycia w harmonii z naturą i duchowością.”

Nar Bayrami, tradycyjny festiwal owoców granatu
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Nar Bayrami to coroczny festiwal, odbywający się w październiku lub listopadzie w regionie Goychay w Azerbejdżanie, poświęcony kulturze granatu, jego tradycyjnym zastosowaniom i symbolicznym znaczeniom. Na kulturę granatu składa się zbiór praktyk, wiedzy, tradycji i umiejętności związanych z uprawą tych owoców, nie tylko znajdujących liczne zastosowania kulinarne, ale także używanych w rzemiośle, sztuce dekoracyjnej i mających swoje stałe miejsce w mitach, opowiadaniach i innych formach twórczości. Ten element dziedzictwa jest ściśle związany z lokalnym rolnictwem i producentami – członkami społeczności wiejskich, którzy na co dzień uprawiają i zbierają owoce. Mają oni rozległą wiedzę na temat specyfiki środowiska naturalnego, a także technik zbioru granatów, które cieszą się dużą popularnością w społeczeństwie. Zarówno same owoce, jak i festiwal Nar Bayrami pełnią istotne funkcje kulturowe i społeczne. W lokalnej kulturze granat symbolizuje długotrwałą produktywność, obfitość i jest uważany za nośnik energii. W narodowych legendach Azerbejdżanu przedstawiany jest jako symbol miłości i namiętności, zaś we wierzeniach religijnych – jako symbol wieczności. Doroczny festiwal jest wyrazem dumy z wielowiekowej tradycji uprawy tych owoców. Stanowi także zachętę do aktywnej komunikacji między społecznością lokalną i odwiedzającymi, co zawsze tworzy okazję do podkreślenia walorów lokalnej przyrody i kultury.

Sztuka miniatur
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan/Iran/Turcja/Uzbekistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Miniatura to rodzaj dwuwymiarowej sztuki, polegającej na projektowaniu i tworzeniu dzieł malarskich o niewielkich rozmiarach zamieszczanych w książkach, na papier-mache, dywanach, tekstyliach, ścianach, ceramice i innych przedmiotach, przy użyciu surowców takich jak złoto, srebro i różne substancje organiczne. Historycznie miniatura związana była z ilustracją książkową, gdzie stanowiła dopełnienie tekstu, jednak z czasem element ten ewoluował i można go było również zaobserwować w architekturze lub jako inną formę ozdoby w przestrzeni publicznej. Tradycyjnie tematyka miniatur odzwierciedlała wierzenia, światopogląd i styl życia członków danej społeczności, ale z czasem nabrała nowych cech pod wpływem islamu. Mimo różnic stylistycznych, sztuka miniatur uprawiana w czterech krajach wnioskujących o wpisanie tego elementu dziedzictwa na Listę Reprezentatywną, ma wiele cech wspólnych. We wszystkich przypadkach jest to tradycyjna forma rzemiosła, przekazywana najczęściej drogą edukacji nieformalnej w relacji mentor-uczeń i uważana za integralną część tożsamości kulturowej danego społeczeństwa. Miniatura posługuje się specyficznym rodzajem perspektywy, w której rozmiar postaci odzwierciedla jej znaczenie i pozycję, co odróżnia ją od stylu realistycznego czy naturalistycznego. Chociaż istnieje od wieków, nadal się rozwija, przyczyniając się w ten sposób do budowania więzi między przeszłością a teraźniejszością. Zachowane są tradycyjne reguły i techniki malarskie, ale artyści wnoszą do procesu twórczego również indywidualną kreatywność.

Zawody w koszeniu trawy w Kupres
Kraj(e) członkowski(e): Bośnia i Herzegowina

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Najważniejszym wydarzeniem społecznym w gminie Kupres są doroczne zawody koszenia trawy, które odbywają się w lipcu na łące zwanej Strljanica – tak samo, jak brzmi lokalna nazwa tych tradycyjnych zawodów. Polegają one na ręcznym koszeniu trawy za pomocą kosy, a ocenie podlegają: czas wykonania zadania, włożony weń wysiłek oraz ilość skoszonej trawy, ponieważ jej koszenie na tej wysokości wymaga siły i specjalnej techniki. Wyróżnionych zostaje trzech najlepszych kosiarzy, z których pierwszy staje się odpowiedzialny za właściwe skoszenie wszystkich miejskich łąk i zapewnienie odpowiedniej ilości siana, jako że region ten utrzymuje się z hodowli bydła i rolnictwa. W zawodach biorą udział mężczyźni, którzy ukończyli 18. rok życia, a przekazywanie tego elementu dziedzictwa odbywa się w rodzinie, z ojca na syna. Rolą kobiet jest grabienie skoszonej trawy i przygotowywanie posiłków dla zawodników i gości. Innymi elementami tej formy dziedzictwa są tradycyjne stroje noszone podczas zawodów, kucie kos i przygotowanie zwierząt/bydła? prezentowanych podczas współzawodnictwa. Wszystkie grupy etniczne i religijne, a także indywidualni mieszkańcy Kupres mogą wziąć udział w zawodach, uważanych za jeden z podstawowych składników tożsamości kulturowej regionu. Głównymi strażnikami tradycji są depozytariusze tego elementu dziedzictwa oraz Stowarzyszenie Kosiarzy z Kupres.

Taijiquan
Kraj(e) członkowski(e): Chiny

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Taijiquan to tradycyjne ćwiczenia fizyczne, oparte na relaksacyjnych, okrężnych ruchach ciała, połączonych z kontrolą oddechu i utrzymaniem umysłu w stanie niezmąconego spokoju. Powstałe w połowie XVII wieku w powiecie Wenxian w prowincji Henan w środkowych Chinach, taijiquan jest obecnie praktykowane w całym kraju, przez ludzi w każdym wieku, wywodzących się z różnych środowisk i grup etnicznych. Podstawę taijiquan stanowią wubu (pięć kroków) i bafa (osiem technik), uzupełnione sekwencją ruchów, ćwiczeń i tuishou (wzajemne pchnięcia rąk pomiędzy dwoma uczestnikami). Pod wpływem myśli taoistycznej i konfucjańskiej oraz teorii tradycyjnej medycyny chińskiej, ten element dziedzictwa rozwinął się w kilka szkół (lub stylów), które przyjęły nazwy różnych praktykujących go klanów lub mistrzów taijiquan. Wiedza i umiejętności związane z tym elementem dziedzictwa są bowiem przekazywane w ramach klanu lub w relacji mistrz-uczeń. Ten ostatni związek sankcjonowany jest specjalną ceremonią, zwaną baishi. Nauczanie taijiquan zostało również włączone do formalnego systemu edukacji. Jego filozofia opiera się na koncepcji dwóch rządzących światem, uzupełniających się pierwiastków yin i yang oraz na kulturowym zrozumieniu jedności nieba i świata ludzi. Tradycja taijiquan propagowana jest w licznych legendach, przysłowiach, rytuałach i z pomocą wielu innych środków wyrazu. Wpis na Listę Reprezentatywną niewątpliwie zwiększy jeszcze rozpoznawalność tego elementu dziedzictwa i różnych sposobów jego praktykowania przez poszczególne społeczności.

Ceremonia Ong Chun / Wangchuan / Wangkang, rytuały i powiązane z nimi praktyki, mające na celu utrzymanie zrównoważonych relacji między człowiekiem a oceanem
Kraj(e) członkowski(e): Chiny/Malezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Ceremonia Ong Chun i związane z nią praktyki są zakorzenione w ludowych zwyczajach oddawania czci bóstwu Ong Yah, które, według wierzeń, ma chronić ludzi i ich ziemię przed katastrofami. Mające swoje początki w chińskim regionie Minnan, między XV a XVII wiekiem, uroczystości te są obecnie organizowane głównie w regionach przybrzeżnych nad zatokami Xiamen i Quanzhou, a także w społecznościach chińskich w Malakce w Malezji. Zaginionych na morzu uważa się za „dobrych braci”, którzy stali się samotnymi, wędrownymi duszami. Na początku uroczystości ludzie gromadzą się nad morzem, aby następnie powitać Ong Yah w świątyniach lub salach klanowych. Jednocześnie wznoszone są maszty oświetlone lampami, aby przywołać „dobrych braci” i uwolnić ich od męczarni. Z tego powodu między innymi uroczystości te uznawane są za „spełnianie dobrych uczynków”. Przedstawiciele społeczności biorących udział w wydarzeniu stają na czele procesji, otwierającej drogę do drewnianej lub papierowej łodzi Ong Yah. W trakcie procesji ma miejsce cały szereg występów artystycznych, które obejmują między innymi opery gaojia i gezai, taniec smoka i lwa oraz przedstawienia kukiełkowe. Ten element dziedzictwa niematerialnego utrwala historyczną pamięć o przodkach, którzy wędrowali po oceanach, jednocześnie podtrzymując więzi społeczne w obliczu sytuacji kryzysowych, takich jak katastrofy statków, i budując harmonijne relacje między człowiekiem a oceanem. Jest również przykładem dialogu międzykulturowego między społecznościami.

Ręczna produkcja ozdób choinkowych z dmuchanego szkła
Kraj(e) członkowski(e): Czechy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Ręczna produkcja ozdób choinkowych w postaci dmuchanych szklanych koralików polega na włożeniu wcześniej podgrzanej szklanej rurki do mosiężnej formy w kształcie sznura korali, w której formowany jest ich cały zestaw, zwany klaustschatą. W kolejnych fazach produkcji jest on srebrzony, barwiony i ręcznie zdobiony. Sznurek jest następnie cięty na mniejsze kawałki lub pojedyncze kulki, później nawlekane na druciki w celu uzyskania ozdób o różnych kształtach. To tradycyjne rzemiosło, wymagające specjalistycznej wiedzy i wyjątkowych umiejętności technicznych, uważane jest za kluczowy element dziedzictwa kulturowego Gór Izerskich i Karkonoszy w północnych Czechach, gdzie dmuchane szklane koraliki wytwarzane są od końca XVIII wieku. Wątek tworzenia ozdób choinkowych pojawia się już w legendach i podaniach ludowych o olbrzymie Karkonoszu, legendarnym władcy gór. Tradycja ta od pokoleń przekazywana jest w rodzinach. Kiedyś depozytariuszami tego elementu dziedzictwa były również małe warsztaty rzemieślnicze, z których jednakże tylko jeden przetrwał okres gospodarki socjalistycznej. Jest to warsztat rodziny Kulhavý, który zdołał ocalić swoje tradycyjne techniki produkcji i wiedzę specjalistyczną. Dziś przekazuje je lokalnym producentom szklanych ozdób, z którymi współpracuje. Instytucje kulturalno-oświatowe, zwłaszcza muzea, również pomagają w przekazywaniu wiedzy związanej z tą tradycją, organizując szkolenia i warsztaty.

Fińska kultura sauny
Kraj(e) członkowski(e): Finlandia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Sauna jest nieodłączną częścią życia większości mieszkańców Finlandii. Praktykowanie sauny, które ma miejsce w domach lub w miejscach publicznych, dalece wykracza poza zwykłą kąpiel. Sauna oczyszcza ciało i duszę, pozwala doświadczyć wewnętrznego spokoju. Tradycyjnie saunę uważano za miejsce święte, „świątynię natury”. U podstaw tej filozofii znajduje się löyly: duch lub para uwalniane w wyniku oblania stosu rozgrzanych kamieni wodą. Istnieją różne rodzaje sauny: elektryczne, opalane drewnem, dymne i na podczerwień. Podejścia do nich także się różnią, nie istnieje jednak żadna hierarchia nadrzędności którejś z tych form nad innymi. Tradycje sauny są powszechnie przekazywane w ramach rodziny, chociaż uniwersytety i kluby również przyczyniają się do upowszechniania wiedzy na ten temat. Jako że w Finlandii, kraju liczącym 5,5 miliona mieszkańców, istnieje 3,3 miliona saun, więc ten element dziedzictwa niematerialnego jest łatwo dostępny dla wszystkich. Tradycyjne publiczne sauny w miastach praktycznie zniknęły z końcem lat 50. ubiegłego wieku. W ostatnim czasie jednak, dzięki prywatnym inicjatywom, zaczęto budować nowe sauny publiczne.

Sztuka muzyczna waltornistów – technika instrumentalna związana ze śpiewem, kontrolą oddechu, vibrato, rezonansem przestrzennym i wspólnotowością
Kraj(e) członkowski(e): Francja/Belgia/Luksemburg/Włochy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Na tradycyjną sztukę waltornistów składa się cały zestaw wiedzy i technik związanych z opanowaniem gry na instrumencie, jak również z kontrolą oddechu, vibrato, rezonansem przestrzennym i poczuciem wspólnoty. Ton, czystość i precyzja dźwięków generowanych przez róg zależy od umiejętności oddechowych muzyka, a technika gry na instrumencie opiera się na jego umiejętności kontrolowania własnego ciała. Barwa dźwięków waltorni jest czysta i przenikliwa, szczególnie w odniesieniu do tonów wysokich, a jej zakres dźwiękowy oparty jest na naturalnym rezonansie z bogatymi harmoniami. Dwunastodźwiękowy zakres instrumentu pozwala tworzyć kompozycje ze śpiewaną melodią, z towarzyszeniem drugiego głosu i zharmonizowaną z partyturą basową. Śpiew będący integralną częścią muzyki wykonywanej na waltorni sprawia, że gra na tym instrumencie sprzyja spójności społecznej i koleżeństwu. Gra na waltorni to sztuka performatywna, otwarta na rozwijanie kreatywności i praktykowana przy świątecznych okazjach. Waltorniści, których łączy zamiłowanie do tego gatunku muzyki, wywodzą się z różnego rodzaju środowisk społeczno-kulturalnych i ta różnorodność jest obecnie jednym z istotnych aspektów tego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Tradycyjna metoda nauki gry na walatorni polega na naśladownictwie i ustnym przekazywaniu odpowiedniej wiedzy i technik. Współcześnie jednak instrumentaliści rzadko uczą się samodzielnie, najczęściej zdobywają umiejętności w szkołach muzycznych. Repertuar dla tego instrumentu jest rozwijany i wzbogacany o nowe, dynamiczne utwory nieprzerwanie od XVII wieku. Głęboko zakorzenione poczucie przynależności praktyków tego elementu dziedzictwa do wspólnoty kulturowej wynika z ciągłości wykonywania wspólnego repertuaru, co przyczynia się do rozwoju dialogu międzynarodowego i międzykulturowego.

Festiwal jeździecki „Los Caballos del Vino”
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Festiwal jeździecki zwany „Los Caballos del Vino” odbywa się każdego roku od 1 do 3 maja, w hiszpańskiej miejscowości Caravaca de la Cruz, podczas obchodów ku czci Santísima y Vera Cruz (Najświętszego i Prawdziwego Krzyża). Festiwal obejmuje szereg wydarzeń, których bohaterami są konie. Przystrojone we wspaniałe kropierze haftowane jedwabiem i złotem, zwierzęta te paradują w procesjach ulicami Caravaca prowadzone przez czterech pieszych, a za nimi podążają wszyscy mieszkańcy miasta. Punktem kulminacyjnym festiwalu jest wyścig pod górę, podczas którego konie i towarzyszący im mężczyźni pędzą na szczyt stromego zbocza z miejskim zamkiem. Zwycięzcom wyścigu przyznawane są nagrody. Nagradzane są również najwspanialsze haftowane kropierze. Wiedza i praktyki związane z hodowlą, pielęgnacją i ujeżdżaniem koni, przekazywane są w ramach rodzin i grup praktyków tego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego, natomiast technik hafciarskich uczy się w domu lub w warsztatach. Umiejętność budowania relacji między człowiekiem a końmi, opartych na wzajemnym szacunku, zaufaniu i współpracy, jest również przekazywana z pokolenia na pokolenie. Uprawa winorośli i hodowla koni to dwa rodzaje działalności, które są nierozerwalnie związane z gospodarką, historią i kulturą regionu Caravaca. Festiwal promuje wartości takie jak koleżeńskość i solidarność, dając swoim uczestnikom poczucie silnych więzi społecznych i przynależności do wspólnoty.

Pantun
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja/Malezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Pantun to gatunek poezji malajskiej, służący wyrażaniu złożoności myśli i emocji. Jest to najczęściej spotykana forma poezji mówionej w krajach nadmorskich Azji Południowo-Wschodniej, uprawiana w tym regionie od co najmniej 500 lat. Pantun ma najczęściej budowę czterowersową, z układem rymów a-b-a-b. Ten rodzaj poezji jest recytowany z akompaniamentem muzyki, śpiewany jako piosenka lub odczytywany jako tekst. Ponad siedemdziesiąt procent utworów wyraża uczucia miłości do partnera, rodziny, wspólnoty lub przyrody. Wersety są recytowane lub śpiewane na weselach lub z okazji tradycyjnych wydarzeń czy oficjalnych świąt. Jest to najbardziej akceptowany społecznie sposób pośredniego i zarazem delikatnego wyrażania uczuć, a jednocześnie instrument/ przekazu norm etycznych i zasad moralnych, ponieważ wiersze często odnoszą się do wartości religijnych i kulturowych, takich jak powściągliwość, szacunek, uprzejmość i pokora. Pantun odgrywa również rolę dyplomatyczną w rozwiązywaniu konfliktów, ponieważ pozwala rozmawiać o ważnych kwestiach z poszanowaniem wrażliwości drugiej strony. Poezja opiewa harmonię w relacjach człowieka z naturą i otwartość w stosunkach międzyludzkich. Pantun jest nauczany formalnie w szkołach, na warsztatach artystycznych, a także drogą edukacji nieformalnej.

Pielgrzymka do klasztoru św. Judy Tadeusza Apostoła
Kraj(e) członkowski(e): Iran/Armenia

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Tradycyjna trzydniowa pielgrzymka do klasztoru św. Judy Tadeusza Apostoła w północno-zachodnim Iranie ma miejsce co roku w lipcu. Pielgrzymka oddaje cześć dwóm wybitnym świętym: św. Judzie Tadeuszowi, jednemu z pierwszych apostołów głoszących chrześcijaństwo oraz św. Zuzannie Rzymskiej, pierwszej chrześcijańskiej męczennicy. Depozytariuszami tego elementu dziedzictwa są: ludność ormiańska mieszkająca w Iranie, Ormianie pochodzenia irańskiego mieszkający w Armenii oraz wyznawcy Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Pielgrzymi gromadzą się w irańskim mieście Tabriz przed udaniem się do klasztoru, a ci, którzy przyjeżdżają ze stolicy Armenii, Erywania, co roku pokonują 700 km, które dzielą to miasto od klasztoru. Na ceremonię religijną składa się szereg specjalnych nabożeństw, procesji, modlitw i postów. Jej kulminacją jest Msza i Komunia Święta. Jest także czas zarezerwowany na występy tradycyjnych ormiańskich zespołów artystycznych i delektowanie się typowymi potrawami kuchni ormiańskiej. Pielgrzymka ta jest najważniejszym dorocznym wydarzeniem społeczno-kulturalnym dla Ormian z Iranu i wiernych Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Fakt, że pielgrzymi obozują w namiotach, blisko siebie, wzmacnia ich poczucie przynależności do wspólnoty. Klasztor św. Judy Tadeusza Apostoła jest miejscem pielgrzymek od ponad dziewiętnastu wieków, ale w okresie władzy radzieckiej zostały one zakazane w Armenii i wznowione dopiero w latach 90. XX wieku, po odzyskaniu przez kraj niepodległości. Depozytariusze tego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego zachowali pamięć o jego obchodzeniu, przekazując ją swoim rodzinom i społecznościom.

Tradycyjne umiejętności, techniki i wiedza związana z budownictwem i konserwacją architektury drewnianej w Japonii
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Ten element niematerialnego dziedzictwa kulturowego obejmuje zbiór tradycyjnej wiedzy, umiejętności i technik wznoszenia budowli i konserwacji budownictwa drewnianego w Japonii. Prawie 70 proc. powierzchni kraju zajmują lasy, dlatego od stuleci drewno jest wykorzystywane do budowy domów i budynków użyteczności publicznej. Warto zauważyć, że najstarsza istniejąca do dziś, drewniana konstrukcja architektoniczna na świecie, świątynia Horyu-ji, została zbudowana w Japonii na początku VII wieku. Wśród siedemnastu umiejętności i technik, składających się na specjalistyczną wiedzę związaną z tym elementem dziedzictwa niematerialnego, wyróżnić można w szczególności cztery: przygotowanie i nakładanie tynku zwanego sakan; zbiór kory rodzimej odmiany cyprysów; pokrywanie lakierem tradycyjnych konstrukcji drewnianych; oraz produkcja specjalnych mat podłogowych zwanych tatami. Do XIX wieku mistrzowie stolarscy kształcili uczniów, przekazując im teoretyczną i praktyczną wiedzę w zakresie technik budownictwa drewnianego. Jednakże później, ze względu na postępującą modernizację, powstały stowarzyszenia konserwatorskie, zajmujące się ochroną tego elementu dziedzictwa. Tradycyjna wiedza podlegająca ochronie dotyczy nie tylko technik wznoszenia nowych budynków, ale także renowacji już istniejących. Gorący i wilgotny klimat Japonii wymusza częste naprawy i prace konserwatorskie. W pracach remontowo-budowlanych konieczna jest współpraca między mistrzami różnych branż, a niektóre prace konserwacyjne wymagają udziału miejscowej ludności, na przykład dachy z trzciny lub strzechy powinny być wymieniane co dwadzieścia lat, co jest bardzo pracochłonne. Ten element dziedzictwa niematerialnego pełni jednak niezwykle ważną funkcję społeczną, sprzyjając współpracy i budowaniu spójności społecznej, a dzięki temu wzmacniając poczucie tożsamości kulturowej Japończyków.

Tradycyjna gra strategiczna Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme
Kraj(e) członkowski(e): Kazachstan / Kirgistan / Turcja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Gra strategiczna, nosząca nazwę Togyzqumalaq/Toguz Korgool lub Mangala/Goçerme to tradycyjna gra, rozgrywana na specjalnych planszach lub w miejscach prowizorycznie do tego przystosowanych, np. z wykorzystaniem dołków wykopanych w ziemi. Gra może być rozgrywana pionkami/kulkami kamiennymi, drewnianymi, metalowymi lub wykonanymi z kości, orzechów lub nasion, które rozkłada się w otworach. Zwycięża gracz, któremu uda się zebrać najwięcej kulek. Istnieje kilka odmian gry. Na przykład plansza może mieć dwa, trzy, cztery, sześć lub dziewięć otworów, w zależności od liczby graczy, od których też zależy czas trwania gry. W krajach wpisujących ten element na Listę, jest on powiązany z innymi tradycyjnymi zawodami rzemieślniczymi, takimi jak rzeźbienie w drewnie lub w kamieniu, czy wyrób biżuterii. Mistrzowie snycerscy oraz jubilerzy tworzą piękne plansze i pionki do gry. Konstrukcja plansz odzwierciedla tradycyjny światopogląd i twórczość artystyczną rzemieślników. Gra poprawia umiejętności poznawcze, motoryczne i społeczne graczy. Wzmacnia ich zdolność strategicznego i twórczego myślenia, ucząc także cierpliwości i życzliwości. Jest przekazywana zarówno drogą edukacji formalnej, jak i nieformalnej. Ostatnio społeczności lokalne, zaangażowane w promocję tej formy dziedzictwa, opracowały aplikacje mobilne, upowszechniające wiedzę na temat tego, jak grać i wygrywać w Togyzqumalaq. Stały się one nowym sposobem przekazywania wiedzy i popularyzacji tego elementu dziedzictwa wśród młodych ludzi.

Sztuka wyrobu instrumentu i gry na tradycyjnym lamelofonie Mbira / Sansi
Kraj(e) członkowski(e): Malawi / Zimbabwe

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Sztuka wyrobu instrumentu i gry na Mbira / Sansi, tradycyjnym instrumencie szarpanym (lamelofonie), odgrywa kluczową rolę w życiu społeczeństw Malawi i Zimbabwe. Instrument Mbira / Sansi składa się z drewnianej deski z przymocowanymi do niej metalowymi klawiszami, a całość jest często zamontowana na rezonatorze z wydrążonej tykwy lub innego kawałka drewna. Metalowe blaszki-klawisze są wykonane z uchwytów łyżek, szprych rowerowych lub drutu sprężynowego, które grający na instrumencie szarpie za pomocą kciuków lub kciuków i palców. Mbira / Sansi wytwarza płynny, mocny dźwięk uważany za mistyczny, urzekający i uspokajający. Ważną cechą tej muzyki jest powtarzalność, przy czym każdy powracający główny motyw różni się nieco od poprzedniego i składa się z wielu przeplatających się melodii. Na instrumencie można grać solo lub w grupie kilku muzyków. Tradycyjnie przekaz tego elementu dziedzictwa odbywał się z pokolenia na pokolenie, w kręgu rodzinnym. Współcześnie jednak praktyka ta przekazywana jest coraz częściej w czasie organizowanych warsztatów lub formalnej edukacji szkolnej. Utwory śpiewane z akompaniamentem tego instrumentu zawierają ważne przesłania, na przykład przestrzegają dzieci przed złym zachowaniem lub potępiają naganne /postępowanie członków społeczności. Muzyka służy również do przekazywania informacji o wydarzeniach, które miały miejsce w przeszłości. Przede wszystkim jednak praktykowana powszechnie gra na tym instrumencie uważana jest zawsze za narzędzie wyrażania dezaprobaty wobec przemocy i wszelkich innych nieprawidłowości w życiu społecznym.

Ftira, sztuka kulinarna i kultura związana z maltańskim pieczywem na zakwasie
Kraj(e) członkowski(e): Malta

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Ftira, sztuka kulinarna i wytwarzanie/wyrób płaskich chlebków na zakwasie jest kluczową częścią dziedzictwa kulturowego mieszkańców archipelagu maltańskiego. Chleb ftira ma grubą skórkę, a w środku jasny miąższ o lekkiej konsystencji z dużymi, nieregularnymi pęcherzykami (otwarty miękisz). Jest bardziej płaski niż inne maltańskie pieczywo i wymaga też wyższej temperatury pieczenia. Przekrojony na pół chlebek jest wypełniany typowymi śródziemnomorskimi składnikami, takimi jak oliwa z oliwek, pomidory, tuńczyk, kapary i oliwki. Nadzienie może się zmieniać w zależności od pory roku lub kulinarnej inwencji konsumentów. Nazwa tego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego, pochodząca od arabskiego słowa fatir, oznaczającego „przaśny chleb”, odzwierciedla ciągłość wielowiekowej wymiany kulturowej charakterystycznej dla maltańskiej historii. Chociaż produkcja innych rodzajów pieczywa została w tym kraju zmechanizowana, do ręcznego przygotowania ftiry nadal potrzebni są wysoko wykwalifikowani mistrzowie piekarscy. Swoją wiedzę przekazują uczniom metodami opartymi na obserwacji i praktyce. Umiejętności związane z tym elementem dziedzictwa przekazywane są obecnie również poprzez programy szkoleń zawodowych. Praktyki i wiedza związane z przygotowywaniem nadzienia do ftiry przekazywane są nieformalnie w rodzinach lub za pośrednictwem sieci społecznościowych i blogów kulinarnych. Spożycie/Jedzenie nadziewanej ftiry jako przystawki lub kanapki jest powszechną praktyką Maltańczyków, która wzmacnia ich poczucie wspólnej tożsamości. Dla wielu osób, w tym z grup marginalizowanych, rozpoczęcie praktyki w zawodzie piekarniczym stanowi szansę na poprawę ich życiowej sytuacji czy pozycji społecznej, zaś organizowane cyklicznie przez ośrodki edukacyjne „Dni ftiry”, pomagają w promocji zdrowego odżywiania wśród uczniów.

Praktyki i tradycyjna wiedza związana z tereré, pradawnym napojem Indian Guarani w Paragwaju
Kraj(e) członkowski(e): Paragwaj

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Tradycyjne praktyki i wiedza związana z tereré, tradycyjnym napojem Indian Guarani, są szeroko rozpowszechnione na całym terytorium Paragwaju i obejmują wielką liczbę depozytariuszy tego elementu dziedzictwa niematerialnego. Terere to tradycyjny napój przygotowywany w dzbanku lub termosie, w którym zimną wodę miesza się z pohã ñana, ziołami zmiażdżonymi wcześniej w moździerzu. Przygotowanie tereré odbywa się zgodnie z ustalonym intymnym rytuałem, na który składa się cały szereg kodów, a każda wykorzystywana w tym celu roślina – pohã ñana – ma dobroczynny wpływ na zdrowie, znany dzięki mądrości ludowej przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Napój sączy się za pomocą metalowej lub trzcinowej bombilli z naczynia wypełnionego yerba mate. Przekaz tradycyjnych umiejętności związanych z tereré ma miejsce w paragwajskich domach od co najmniej XVI wieku. W ostatnich latach liczba osób praktykujących tę formę dziedzictwa wzrasta, ale jej głównym nośnikiem pozostaje rodzina. Ta praktyka kulturowa jest elementem rozwijania więzi społecznych, ponieważ czas i przestrzeń, w której sporządza się i pije napój tereré sprzyjają integracji, przyjaźni, budowaniu dialogu, wzajemnego szacunku i solidarności. Wśród młodego pokolenia praktyka ta kształtuje postawę szacunku do bogactwa kulturowego i znajomości świata roślinnego Indian Guarani.

Kultura bartnicza
Kraj(e) członkowski(e): Polska / Białoruś

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Bartnictwo było praktykowane od wieków na terenie dużych kompleksów leśnych i na ich obrzeżach, w gospodarstwach wiejskich. Kultura bartnicza to zespół zwyczajów i praktyk oraz obrzędów i wierzeń związanych z chowem pszczół w rosnących drzewach (barciach) i w częściach pni powalonych drzew (ulach kłodowych). Kultura bartnicza przejawia się w posługiwaniu się wiedzą, związaną z koegzystencją człowieka z przyrodą, w formach samoorganizacji, w obrzędach błagalnych o pomyślność w życiu i w gospodarowaniu, praktykowanych z okazji niektórych świąt religijnych, a także w tradycyjnym lecznictwie. Stwarzając pszczołom warunki bliskie naturalnym i nie ingerując w ich cykl życia, bartnicy zajmują się przygotowaniem barci lub uli kłodowych oraz opieką nad pszczołami. W odróżnieniu od pszczelarzy, celem bartników nie jest intensyfikacja produkcji miodu –na własny użytek wykorzystują oni jedynie jego nadmiar znajdujący się w barciach. Bartnictwo wymaga specjalistycznej wiedzy, umiejętności i praktyki. Tradycje z nim związane pielęgnowane są m.in. dzięki inicjatywom bractw bartnych. Zainteresowani bartnictwem młodzi ludzie poznają zasady zachowania się w lesie i obchodzenia się z pszczołami poprzez obserwację, a następnie w relacji mistrz – uczeń są stopniowo wprowadzani w arkana tradycyjnej wiedzy związanej z opieką nad pszczołami. W rodzinach mających tradycje bartnicze dzieci uczą się od najmłodszych lat poprzez obserwację i pomaganie dorosłym w wykonywanych sezonowo czynnościach. Obecnie coraz częściej organizowane są także warsztaty, na których przekazywane są podstawy praktycznej wiedzy zarówno na temat bartnictwa, jak i związanych z nim zwyczajów społecznych, kulinarnych i leczniczych. Wyrazem kultury bartniczej jest również specjalne słownictwo na określenie czynności i narzędzi bartnych, często o podobnym brzmieniu w języku polskim i białoruskim. Depozytariuszy tego elementu dziedzictwa łączy poczucie przynależności do własnej wspólnoty kulturowej, a jednocześnie odpowiedzialność za środowisko i kształtowanie zrównoważonych relacji między człowiekiem a przyrodą, jak również zaangażowanie w promocję różnorodności biologicznej.

Yeong Deung Hoe, festiwal lampionów w Korei Południowej
Kraj(e) członkowski(e): Republika Korei

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

W przeddzień rocznicy urodzin Buddy, przypadających ósmego dnia czwartego miesiąca księżycowego, w Republice Korei odbywa się doroczny festiwal Yeong Deung Hoe, podczas którego cały kraj rozświetla się kolorowymi lampionami. Początkowo festiwal był rytuałem upamiętniającym narodziny Buddy Siakjamuniego, współcześnie stał się ogólnokrajowym świętem wiosny, w którym uczestniczyć może każdy. Niosąc wykonane przez siebie lampiony, mieszkańcy spotykają się na uroczystych procesjach, które przechodzą głównymi ulicami miasta, ozdobionymi kolorowymi lampionami w kształcie lotosu. Obchody rozpoczynają się co roku obrzędem symbolicznej kąpieli wizerunku chłopca Buddy, upamiętniającym jego narodziny. Potem odbywają się procesje, po których uczestnicy biorą udział w szeregu zajęć rekreacyjnych i gier grupowych. Własnoręcznie wykonane i niesione przez nich lampiony wyrażają najlepsze życzenia dla nich samych, ich rodzin, sąsiadów i ogólnie wszystkich Koreańczyków. Zapalenie lampionów symbolizuje duchowe oświecenie jednostek, lokalnej wspólnoty i całego społeczeństwa, dzięki łasce mądrości Buddy. Przekaz praktyk i wiedzy związanej z tym elementem niematerialnego dziedzictwa kulturowego leży głównie w gestii buddyjskich świątyń i wspólnot lokalnych. Ważną rolę odgrywa także Stowarzyszenie Yeong Deung Hoe, organizując programy edukacyjne poświęcone tej tradycji. Festiwal to czas radości, podczas którego różnice społeczne ulegają chwilowo zatarciu. Szczególnie ważną rolę odgrywa on w okresach trudności społecznych, przyczyniając się do integracji i pomagając ludziom przezwyciężyć ich codzienne problemy.

Garncarstwo w Zlakusa
Kraj(e) członkowski(e): Serbia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Tradycja produkcji ceramiki wytwarzanej ręcznie na kołach garncarskich w serbskiej wsi Zlakusa odnosi się do wiedzy i umiejętności związanych z wytwarzaniem nieszkliwionych naczyń przeznaczonych do termicznego przetwarzania żywności. Używana w gospodarstwach domowych i restauracjach w całej Serbii ceramika ze Zlakusa jest wykonana z gliny i kalcytu, a koło, na którym powstaje, jest obsługiwane wyłącznie ręcznie. Proces trwa od siedmiu do dziesięciu dni i obejmuje przygotowanie masy glinianej, formowanie, dekorowanie, wykańczanie, suszenie i wypalanie. Gotowe naczynia zdobione są ornamentami geometrycznymi wykonanymi przy pomocy narzędzi drewnianych lub metalowych, a do niektórych naczyń dodaje się uchwyty. Współcześnie, tradycyjnie wytwarzane przedmioty: garnki, pojemniki do wypieku chleba i smażenia mięsa oraz małe naczynia do kuchennego piekarnika zostały dostosowane do nowoczesnego sposobu przygotowywania i podawania potraw. Przekaz wiedzy i umiejętności związanych z tym elementem dziedzictwa kulturowego odbywa się głównie poprzez bezpośrednie uczestnictwo w pracach doświadczonych rzemieślników. Innymi ważnymi formami przekazu są pokazy organizowane podczas Festiwalu w Zlakusa oraz kursy prowadzone w Szkole Artystycznej w Užice. Ceramika ze Zlakusa jest często prezentowana na targach i festiwalach w całej Serbii, a naczynia znajdują szerokie zastosowanie podczas ważnych wydarzeń rodzinnych i społecznych. Uważa się, że niektóre potrawy przygotowywane w tej ceramice na drewnianym palenisku mają niepowtarzalny smak. Tradycja garncarska jest ściśle związana z miejscowością Zlakusa i jej okolicami, ponieważ tam właśnie wydobywane są surowce niezbędne do produkcji tych naczyń.

Kultura ”hawkerska” w Singapurze: wspólnotowe praktyki kulinarne i gastronomiczne w wielokulturowym kontekście miejskim
Kraj(e) członkowski(e): Singapur

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Kultura hawkerska: lokale gastronomiczne i – osadzone w wielokulturowym kontekście miejskim – wspólnotowe praktyki kulinarne są typowe dla całego Singapuru. Hawkersi – właściciele stoisk gastronomicznych – przygotowują różnorodne potrawy dla osób, które przybywają tu na posiłki w różnych porach dnia i przy okazji odbywają spotkania, nawiązują kontakty i uczestniczą w wymianie towarzyskiej. Centra gastronomiczne pełnią funkcję „wspólnych jadalni”, w których ludzie z różnych środowisk gromadzą się i dzielą doświadczeniami, nie tylko kulinarnymi, podczas śniadania, lunchu i kolacji. Są to jednocześnie miejsca rozrywki, w których grywa się w szachy, przygląda artystom malującym obrazy czy słucha improwizowanych koncertów. Wywodzące się z kultury ulicznego jedzenia (podstawowe znaczenie słowa hawker to uliczny sprzedawca, ew. domokrążca), centra gastronomiczne stały się symbolem Singapuru jako wielokulturowego miasta-państwa, zamieszkałego przez Chińczyków, Malajów, Hindusów i ludzi wielu innych kultur. Hawkersi czerpią inspirację z tej mieszanki kulturowej, dostosowując potrawy do lokalnych gustów i potrzeb. Obecnie centra gastronomiczne służą potrzebom różnych społeczności w dzielnicach mieszkalnych, biznesowych i rekreacyjnych. Najstarsi właściciele restauracji zaczęli prowadzić działalność w latach 60. XX wieku. Wielu z nich specjalizuje się w konkretnym daniu, dopracowywanym przez lata, a swoje receptury, wiedzę i umiejętności przekazują młodszym członkom rodziny lub praktykantom, których sami uczą zawodu. Organizacje społeczne, pozarządowe i instytucje edukacyjne odgrywają znaczącą rolę w promowaniu i podtrzymywaniu wspólnotowych praktyk kulinarnych Singapuru poprzez programy szkoleniowe, wydarzenia i projekty dokumentacyjne. Jako przestrzeń społeczna, gromadząca ludzi z różnych środowisk społeczno-ekonomicznych, centra hawkerskie odgrywają kluczową rolę w budowaniu relacji międzyludzkich i wzmacnianiu społecznych więzi.

Kunszt zegarmistrzostwa mechanicznego i mechaniki artystycznej
Kraj(e) członkowski(e): Szwajcaria/Francja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Na kunszt zegarmistrzostwa mechanicznego i mechaniki artystycznej składają się wiedza teoretyczna i praktyczne umiejętności z zakresu nauki, techniki i sztuki, wykorzystywane do tworzenia obiektów zegarmistrzowskich, służących do mierzenia i wskazywania czasu (zegarków, zegarów wahadłowych –stojących i wiszących, chronometrów), automatów artystycznych i mechanicznych androidów, rzeźb i obrazów animowanych, pozytywek. Wszystkie te techniczne i artystyczne obiekty wyposażone są w mechaniczne urządzenie, które generuje ruch lub emituje dźwięki. Choć na ogół ukryte, mechanizmy mogą być również widoczne, co wpływa na estetykę i poetycki wymiar obiektów. W regionie Łuku Jurajskiego ten rodzaj rzemiosła artystycznego rozwija się szczególnie dynamicznie, dzięki obecności prężnych firm zatrudniających wysoko wykwalifikowanych rzemieślników, którym oferuje się wszechstronne szkolenia zawodowe i stałe możliwości doskonalenia warsztatu.` Historycznie, w tradycję rozwoju zegarmistrzostwa mechanicznego zaangażowane były całe rodziny, prowadząc własne praktyki przygotowania do zawodu, wypracowując własne metody nauczania i tworząc sieci rodzinnych i zawodowych powiązań. Chociaż obecnie zdobywanie wiedzy teoretycznej i praktycznej związanej z tym elementem niematerialnego dziedzictwa kulturowego rozpoczyna się zwykle w szkołach zawodowych, praktycy mogą dzielić się nimi za pośrednictwem blogów, forów i materiałów publikowanych online, jak również drogą wspólnych otwartych projektów edukacyjnych. Pełniąc istotną funkcję ekonomiczną, tradycja ta miała także wpływ na kształtowanie architektury, urbanistyki, krajobrazu miejskiego i codziennej rzeczywistości społecznej regionów, w których się rozwijała. Sztuka mechanicznego zegarmistrzostwa i mechaniki artystycznej stała się także przekaźnikiem szeregu wartości, takich jak staranność, rzetelność i wysoka jakość wykonywanej pracy, punktualność, wytrwałość, kreatywność i cierpliwość, a nieustanne poszukiwanie doskonałości i – wpisany w ten element dziedzictwa – niematerialny aspekt pomiaru czasu nadają tej tradycji silny wymiar filozoficzny.

Tradycyjna technika połowów „charfia” na Wyspach Karkanna
Kraj(e) członkowski(e): Tunezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Charfia to tradycyjna pasywna technika połowów ryb na Wyspach Karkanna, wykorzystująca warunki hydrograficzne, specyficzne ukształtowanie dna morskiego oraz szereg zasobów naturalnych, zarówno lądowych, jak i morskich. Pojęcie charfia oznacza stałe łowisko, składające się z liści palmowych osadzonych w dnie morskim w celu utworzenia trójkątnej bariery, która blokuje drogę odwrotu rybom wciągniętym tam przez przypływ i kieruje je do komór połowowych, a na końcu do sieci lub pułapki. W przeciwieństwie do systemów trałowania dennego, w którym włoki pełne ryb ciągnięte są po dnie morskim, w systemie charfii pułapki utrzymują ryby przy życiu dopóki nie zostaną podniesione i wciągnięte na łódź. Zwyczajowo charfia jest instalowana i używana tylko od równonocy jesiennej do czerwca, aby zapewnić biologiczny okres odpoczynku dzikiej faunie morskiej. Co roku system połowowy instalowany jest na nowo, a towarzyszą temu różne praktyki społeczne, takie jak dzielenie się posiłkiem i wspólna modlitwa. Ta technika połowu wymaga dobrej znajomości podwodnej topografii i prądów oceanicznych. Większość mieszkańców wysp uczy się łowić ryby od najmłodszych lat, a głowa rodziny przekazuje wiedzę, jak również swoje łowisko, najstarszym dzieciom, zapewniając w ten sposób zachowanie własności w rękach rodziny. Pośrednie formy edukacji na temat tego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego zapewniają także ośrodki szkolenia zawodowego. Jako że charfia jest najczęściej stosowaną techniką połowową na Wyspach Karkanna, cała społeczność uczestniczy w różnych fazach tego procesu, począwszy od instalacji charfii i towarzyszących temu rytuałów, aż po podnoszenie sieci i więcierzy, co czyni z tej praktyki element silnie jednoczący lokalną społeczność.

Sztuka produkcji szklanych korali
Kraj(e) członkowski(e): Włochy/Francja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Sztuka produkcji szklanych korali wymaga dużej wiedzy specjalistycznej oraz opanowania materii (szkła) i żywiołu (ognia). Oprócz wiedzy, na sztukę tego rękodzieła składa się szereg wspólnych praktyk, specyficzne procedury i zastosowanie tradycyjnych narzędzi, a także ściśle określone kolejne etapy produkcji. We Włoszech, efektem dwóch różnych technik produkcyjnych są: /korale luminescencyjne wytwarzane za pomocą opalarki / palnika lutowniczego oraz korale da canna, powstające w wyniku cięcia, zmiękczania i polerowania wydrążonego pręta szklanego. We Francji koraliki wypełnione w środku wykonuje się za pomocą palnika, a dzięki obracaniu gorącego szkła i grawitacji formowane są one w kuliste kształty. Puste w środku koraliki są wytwarzane na trzpieniu lub przez dmuchanie wydrążonego szklanego pręta. Bardziej skomplikowana produkcja znanych w obu krajach koralików murrines (pochodzących z Bliskiego Wschodu, a rozsławionych później przez artystów z weneckiego Murano), polega na tworzeniu wielokolorowych szklanych prętów i montowaniu ich na gorąco wokół specjalnego rdzenia. Koraliki są następnie dekorowane i używane na wiele sposobów. W obu krajach praktyka ta jest przekazywana głównie w sposób nieformalny w warsztatach, w których praktykanci nabywają umiejętności rękodzielniczych poprzez obserwację, eksperymentowanie i praktyki pod nadzorem wykwalifikowanych rzemieślników. Ten element niematerialnego dziedzictwa kulturowego jest również przekazywany drogą edukacji formalnej prowadzonej w ośrodkach edukacji zawodowej. Wyroby ze szklanych koralików są zwykle wręczane jako prezenty z okazji uroczystości rodzinnych i towarzyskich. Sama praktyka sprzyja także kontaktom i budowaniu więzi społecznych, promując jednocześnie sztukę sprawności manualnej i wysokiej klasy rzemiosła. Depozytariusze odnajdują się w poczuciu wspólnej tożsamości kulturowej, istniejącej m.in. dzięki wspólnym przestrzeniom społecznym i doświadczeniom.

Taniec Budima
Kraj(e) członkowski(e): Zambia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Budima jest tańcem wojennym plemienia Wee, wykonywanym o każdej porze roku i przy każdej okazji, w której okoliczności wymagają okazywania powagi i duchowości, a więc takich jak: tradycyjne ceremonie, pogrzeby, wesela, obrzędy inicjacyjne, wprowadzanie nowych wodzów, dziękczynienie, dożynki i inne rytualne obrzędy. Tancerze wyposażeni są w liczne akcesoria, m.in.: włócznie, gwizdki, laski, długie pałki zakończone głowniami, topory bitewne, tarcze, flety, rogi i trąbki, bębny i grzechotki. W tańcu uczestniczą mężczyźni, kobiety i dzieci. Mężczyźni wcielają się w doświadczonych wojowników lub żołnierzy, którzy –symulując wojownicza postawę – machają długimi włóczniami, kucają i skaczą na przemian do przodu i do tyłu w kręgu utworzonym do tańca, podczas gdy inni śpiewają i grają na fletach i jednotonowych instrumentach wykonanych z rogów antylopy lub wybijają rytm na różnego rodzaju bębnach. Kobiety – ozdobione naszyjnikami i bransoletkami z koralików, z grzechotkami uwieszonymi wokół kostek – śpiewają chórem i tańczą, wkładając w to ogromną energię i wigor. Młodzi ludzie zdobywają umiejętności i wiedzę związane z tym elementem niematerialnego dziedzictwa kulturowego, poprzez obserwację i praktykę. Podczas ceremonii inicjacyjnych poznają kulturowe znaczenia tego tańca oraz sposobu jego wykonywania i wytwarzania niektórych instrumentów. Taniec Budima jest czynnikiem jednoczącym społeczności lokalne, które są dumne z tej tradycji i z faktu, że mogą przyczynić się do jej podtrzymania, także poprzez przyłączenie się do tancerzy w dowolnym momencie występu.

Afladż, tradycyjny system irygacyjny w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, tradycje ustne, wiedza i umiejętności związane z jego budową, utrzymaniem i sprawiedliwą dystrybucją wody
Kraj(e) członkowski(e): Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, wymagającego pilnej ochrony, w 2020 r.

Tradycje ustne, praktyki i wiedza związana z budową, utrzymaniem i sprawiedliwą dystrybucją wody za pomocą tradycyjnego systemu nawadniającego zwanego afladż (Al Aflaj) są powodem do dumy dla społeczności będących depozytariuszami tego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego. System polega na budowie podziemnych tuneli, umożliwiających przesyłanie wody na duże odległości, od podziemnego źródła do ogólnego basenu dostępnego dla całej społeczności. Woda spływa po schodkowym zboczu, z wysokich płaskowyżów na równiny, przemieszczając się podziemnym tunelem, co zapobiega jej parowaniu. Afladż obejmuje również sieć kanałów powierzchniowych, które rozprowadzają wodę do lokalnych gospodarstw. Rozwiązanie to opiera się na praktyce i wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie, związanej z naturą i wszechświatem, na tradycyjnych metodach lokalizowania wody m.in. na podstawie rodzajów roślinności w danym miejscu, a także na zwyczajowych technikach wiercenia otworów w gruncie w celu właściwego utrzymania systemu irygacyjnego i zapewnienia sprawiedliwej dystrybucji wody. Członkowie społeczności pomagają w odpowiednim utrzymaniu systemu afladż, m.in. przez oczyszczanie tuneli z błota. Wiedza i praktyki związane z tym elementem dziedzictwa przekazywane są z pokolenia na pokolenie od 3000 lat. Dziś służą temu także inne formy edukacji, na przykład specjalne wycieczki organizowane dla dzieci i młodzieży szkolnej. Przez wieki system służył do dostarczania wody pitnej dla ludzi i zwierząt oraz do nawadniania pół uprawnych w tym wyjątkowo suchym regionie ziemi, stając się przykładem kreatywności społeczeństw, borykających się na co dzień z problemem niedoboru wody i warunkami życia w pustynnym środowisku.

Wyścigi wielbłądów, praktyka społeczna i dziedzictwo obchodów świątecznych związanych z wielbłądami
Kraj(e) członkowski(e): Zjednoczone Emiraty Arabskie / Oman

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Wyścigi wielbłądów to praktyka społeczna i popularne święto w krajach Zatoki Perskiej i Omańskiej. Przygotowanie do zawodów składa się z kilku etapów. Wielbłądy są wybierane według rodzaju, pochodzenia i wieku, a także specjalnie karmione. Trenują na torze wyścigowym w grupach i są szkolone do startu w zawodach, które odbywają się na odpowiednio przygotowanych boiskach, pod nadzorem komitetów społecznych. Zwykle w każdej rundzie występuje od piętnastu do dwudziestu zwierząt, a dystans, jaki muszą pokonać, dostosowany jest do ich wieku. Praktyka wyścigów jest regulowana tradycją, zwyczajami i normami organizującej je społeczności, a komitet przygotowawczy jest dodatkowo odpowiedzialny za weryfikację pochodzenia każdego zwierzęcia wyścigowego. Przekaz wiedzy i praktycznych umiejętności związanych z tym elementem dziedzictwa odbywa się dzięki wspólnym wysiłkom przedstawicieli społeczności, instytucji rządowych, wyspecjalizowanych ośrodków oraz federacji wyścigów i klubów. Dzieci i młodzież stopniowo zdobywają wiedzę i umiejętności związane z tą praktyką poprzez obserwację, naśladownictwo i osłuchanie ze specjalistycznym słownictwem. Wyścigi wielbłądów to nieodłączny element koczowniczego stylu życia społeczności beduińskich i jednocześnie źródło twórczej inspiracji dla poezji i śpiewu. Znaczenie i ciągłość tej tradycji są wynikiem powszechnej obecności i znaczącej roli wielbłądów w środowisku pustynnym.

Lista dobrych praktyk dotyczących ochrony dziedzictwa niematerialnego

Yole z Martyniki: od budowy do praktyki żeglowania: modelowy przykład ochrony dziedzictwa
Kraj(e) członkowski(e): Francja

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2020 r.

Znane na Martynice od kilku wieków yole odzwierciedla znaczenie tradycyjnych łodzi w historii regionu Karaibów. Yole to lekka, szybka łódź o zwężającym się kadłubie i płytkim zanurzeniu, pływająca pod jednym lub dwoma żaglami. Aby zachować równowagę łodzi, członkowie załogi podróżują siedząc na długich, ruchomych żerdziach wystających poza kadłub nad wodę. Wymaga to od nich dużej zwinności, sprawności fizycznej, refleksu i doskonałej koordynacji ruchów. Yole mają różne kształty, dostosowane do ich przeznaczenia i obszaru geograficznego, po/na ?którym mają żeglować. Yole z Martyniki, wykorzystywane przez miejscowych rybaków, jest dostosowane do specyficznych warunków panujących na wybrzeżach tej wyspy. W latach 50. i 60. XX wieku inne typy łodzi, budowane z kompozytów i wyposażone w silniki, stopniowo wyparły tradycyjne yole. Wobec perspektywy zniknięcia tych łodzi, tak głęboko związanych z historią i społeczeństwem Martyniki, spontanicznie rozwinął się ruch na rzecz ich ochrony. Zapoczątkowały go wyścigi łodzi yole organizowane przez samych rybaków. Z biegiem lat, program ochrony tej tradycji był stopniowo rozbudowywany i obecnie cieszy się wsparciem licznych stowarzyszeń i i jest przedmiotem umów partnerskich. Zaowocowało to szeregiem dobrych praktyk. Główne cele stworzonego programu ochrony to: zachowanie know-how lokalnych budowniczych łodzi, przekaz wiedzy na temat żeglarstwa, wzmocnienie więzi między osobami praktykującymi pływanie na yole a lokalną społecznością oraz zawiązanie federacji potrafiącej organizować istotne/znaczące wydarzenia związane z ochroną tej formy dziedzictwa.

„Karawana polifoniczna”: badania, ochrona i promocja tradycji pieśni polifonicznej z regionu Epiru
Kraj(e) członkowski(e): Grecja

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2020 r.

„Karawana polifoniczna” to wieloletni projekt, mający na celu badania naukowe, ochronę i promocję polifonicznej pieśni z regionu Epiru. Wykonywana od wieków, pieśń ta śpiewana jest przez grupę wykonawców, wśród których występuje od dwóch do czterech solistów, a jej tematyka dotyka niemal wszystkich aspektów życia, od dzieciństwa, przez małżeństwo, śmierć, wydarzenia historyczne i życie pasterskie. W wyniku drugiej wojny światowej i będącej jej następstwem greckiej wojny domowej, ten element dziedzictwa zaczął znikać z przestrzeni publicznej, w miarę jak mieszkańcy Epiru migrowali do dużych ośrodków miejskich w Grecji lub emigrowali za granicę. Ostatecznie we wsiach pozostało bardzo niewielu doświadczonych wykonawców. W połowie lat 90. XX wieku grupa młodych ludzi przybyłych z Epiru do Aten, utworzyła tam pierwszą polifoniczną grupę „Chaonia”. Zdając sobie sprawę z zagrożeń, przed jakimi staje ten element dziedzictwa, postanowili zainicjować działania, mające na celu jego ochronę i promocję. Po pierwszym koncercie Chaonii w 1997 roku założyli organizację pozarządową „Apiros (Polyphonic Caravan)”. Ich głównym celem było budowanie społecznej świadomości na temat tego elementu dziedzictwa, dokumentowanie go poprzez szeroko zakrojone badania terenowe, tworzenie pomostów między pokoleniami i ponad granicami geograficznymi oraz doprowadzenie do spotkania wszystkich wykonawców polifonicznej pieśni z Epiru. Cele te do dzisiaj pozostają podstawowym założeniem projektu. W trakcie dwudziestu lat działalności „Karawana polifoniczna” znacząco przyczyniła się do wzmocnienia tego elementu dziedzictwa i zwiększenia jego szans na przetrwanie w ciągle zmieniającym się środowisku społecznym.

Techniki rzemieślnicze i zwyczajowe funkcje „strzech budowlanych” (Bauhütten), tworzonych podczas budowy katedr w Europie: know-how, przekaz tradycji, rozwój wiedzy i innowacji
Kraj(e) członkowski(e): Niemcy/Austria/Francja/Norwegia/Szwajcaria

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w 2020 r.

Strzechy budowlane pojawiły się w średniowieczu jako organizacje zrzeszające rzemieślników różnych specjalności (stolarzy, kamieniarzy, cieśli, kowali), pracujących wspólnie przy budowach europejskich katedr. Podobnie jak wówczas, dzisiaj również są to organizacje skupiające wykonawców z różnych dziedzin, którzy ściśle ze sobą współpracują. Termin Bauhüttenwesen w języku niemieckim odnosi się zarówno do sieci strzech budowlanych, zajmujących się wznoszeniem lub renowacją budynków, jak i do samego warsztatu jako miejsca pracy. Od schyłku średniowiecza strzechy tworzyły ponadregionalną sieć, wykraczającą poza granice jednego kraju. Do dziś przechowują one umiejętności i tradycyjne zwyczaje oraz praktyki swoich zawodów, a także bogactwo wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie, zarówno ustnie, jak i pisemnie. W obliczu postępującego niedoboru umiejętności technicznych oraz w dobie rosnącej mechanizacji i optymalizacji kosztów, strzechy budowlane, utworzone lub przywrócone do życia w XIX i XX wieku, stały się instytucjami, które zachowują, przekazują i rozwijają tradycyjne techniki i know-how w dziedzinie budownictwa. Ich zaangażowanie w ochronę i promowanie żywego dziedzictwa poprzez kształtowanie świadomości społecznej, działania informacyjne i komunikacyjne oraz ścisłą współpracę z interesariuszami z różnych dziedzin: polityki, kościoła, ochrony zabytków, biznesu i nauki, można uznać za przykład uniwersalny, do zastosowania na całym świecie, również w innych dziedzinach i w odmiennych kontekstach. Dzięki przyjętemu tu systemowi organizacji i praktycznych szkoleń zawodowych prowadzonych na miejscu, strzechy budowlane uznać można za rozwiązanie modelowe dla wszystkich typów budów, zarówno w zakresie wznoszenia budynków, jak i ich późniejszej konserwacji.