Opisy obiektów na podstawie informacji opublikowanych w portalu UNESCO: www.unesco.org
Budowanie i użytkowanie czółen w regionie SoomaaKraj(e) członkowskie: Estonia
Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony w 2021 r.
Czółna z regionu Soomaa to przypominające kajaki łodzie o szerokim kadłubie z płytkim dnem. Wydrążone są z jednej kłody drzewa, przeważnie topolowego. Buduje się je ręcznie techniką tradycyjną. Złożony proces powstawania czółna zaczyna się od wyszukania odpowiedniego drzewa i kończy na wodowaniu. Uczestniczą w nim mistrzowie, czeladnicy i inni członkowie społeczności. Praktyce przekazywanej w toku nauki czeladniczej i formalnego kształcenia towarzyszą opowieści o legendarnych mistrzach i łodziach. Czółna odgrywają rolę w codziennej kulturze mieszkańców regionu Soomaa. Do połowy XIX wieku były wykorzystywane do codziennego przewożenia osób i towarów oraz do połowu ryb. Pojawienie się nowoczesnych, tańszych łodzi i rozbudowa sieci dróg sprawiły, że czółna przestały być nieodzowne w codziennym życiu. Mimo ich nieprzerwanego znaczenia kulturowego i wykorzystywania w celach rekreacyjnych, takich jak wycieczki przyrodoznawcze i hobbystyczny połów ryb, zagrożenie dla tego elementu dziedzictwa stanowi coraz rzadsze przekazywanie wiedzy przez mistrzów, małe zainteresowanie budową i użytkowaniem łodzi, mniejsza dostępność surowców oraz zmniejszająca się liczba ludności w regionie Soomaa. Obecnie żyje już tylko pięciu mistrzów, a przez ostatnie dwie dekady co roku budowano tylko jedno lub dwa nowe czółna.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO</
Kulturowe praktyki i środki wyrazu związane z M’Bolon, tradycyjnym perkusyjnym instrumentem muzycznymKraj(e) członkowskie: Mali
Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony
M’Bolon jest instrumentem muzycznym składającym się z dużego pudła rezonansowego z tykwy pokrytego wołową skórą i drewnianego wygiętego gryfu ze strunami. Dla wzmocnienia dźwięcznych wibracji muzyk często ma przy sobie urządzenie podobne do dzwonka, składające się z metalowych płytek, na których są umocowane małe owalne blaszki. Urządzenie wyposażone w małe druciane kółka jest przymocowane do dłoni muzyka za pomocą poduszeczki ze sznurkami albo z gumką. Zastosowanie M’Bolon zależy od liczby strun. Instrumenty o jednej lub dwóch strunach są używane w czasie świąt ludowych i uroczystości, towarzyszą obrzędom i ceremoniom religijnym. Najbardziej popularne są instrumenty o trzech lub czterech strunach. Używa się ich przy składaniu hołdu wodzom, opiewaniu czynów władców, pobudzaniu zapału przy pracach polnych, mobilizowaniu energii wojowników. Może to być gra tylko na instrumencie M’Bolon lub wspólnie z innymi instrumentami, takimi jak ksylofon, mówiący bęben i lutnie. M’Bolon jest używany na południu Mali, niezależnie od grupy etnicznej, płci i religii. Nauka gry jest przekazywana przez mistrzów i przez lokalne stowarzyszenia. Niemniej liczba wtajemniczonych jest ograniczona, a praktyka zagrożona pod wpływem czynników takich jak urbanizacja, upowszechnianie się religii, które zakazują tradycyjnych obrzędów i praktyk inicjacyjnych oraz spadek zainteresowania ze strony młodych ludzi.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Tradycyjne żeglarstwo i budowanie piróg na Wyspach KarolińskichKraj(e) członkowski(e): Mikronezja
Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony w 2021 r.
Tradycyjne żeglarstwo i budowanie piróg na Wyspach Karolińskich nawiązuje do wiekowych tradycji budowania łodzi i żeglowania na duże odległości. Społeczności Mikronezji, zwłaszcza te, które zamieszkują peryferyjne wyspy w stanie Yap, pozostają wierne tradycji i nadal budują z miejscowych materiałów pirogi z żaglami. Żeglują po oceanie, tak jak robili to ich przodkowie, bez map i przyrządów do nawigacji. Budowa piróg angażuje całą społeczność. Najpierw należy wybrać i ściąć odpowiednie drzewo, posługując się precyzyjnym systemem pomiarów drzewa, opartym na autochtonicznej tradycji matematycznej, która niezawodnie się sprawdza. Drewno ociosuje się prawie wyłącznie za pomocą wytwarzanego na miejscu toporka ciesielskiego. Asymetryczna budowa pirogi pozwala na osiąganie znacznej szybkości podczas żeglowania po płytkich wodach. Żeglarze posługujący się tradycyjnymi metodami nawigacji potrafią odczytywać wskazówki, jakich dostarcza przyroda, orientując się w położeniu na przykład na podstawie zjawisk atmosferycznych. Mimo że zwyczaje i technologie związane z tradycyjnym żeglarstwem i budowaniem piróg już zaniknęły w większości państw regionu Pacyfiku, to one pozwalały dotrzeć do tysięcy wysepek na oceanie. Budowniczowie piróg i żeglarze nadal przekazują swoje umiejętności w tradycyjny sposób, w relacji mistrz-uczeń. Pozostało ich już niewielu. Coraz rzadziej też mają sposobność przekazywania wiedzy i umiejętności, gdyż przekształca się model rodziny, następuje migracja ludności w kierunku większych wysp i preferowane są nowocześniejsze środki transportu.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Tais, tkanina tradycyjna
Kraj(e) członkowski(e):Timor Wschodni
Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony w 2021 r.
Tradycyjna, ręcznie wyrabiana tkanina tais odgrywa ważną rolę z życiu mieszkańców Timoru Wschodniego. Wykorzystywana jest nie tylko do celów dekoracyjnych, ale także do wykonywania charakterystycznych tradycyjnych strojów męskich i damskich. Tkanina używana jest przy świętowaniu narodzin dziecka oraz w czasie tradycyjnych ceremonii i festiwali. Zróżnicowanie kolorystyki i wzorów wskazuje na tożsamość kulturową i przynależność do klasy społecznej. Tais jest także cennym wyrobem dawanym w posagu lub ofiarowywanym w prezencie dla umocnienia rodzinnych więzów. Bawełniana tkanina barwiona jest naturalnymi roślinnymi barwnikami i ręcznie tkana za pomocą prostych narzędzi. Proces jej powstawania, obejmujący przygotowanie i barwienie bawełny oraz samo tkanie materiału, jest jednak bardzo długi. Chociaż mężczyźni mają swój udział w tym procesie, zbierając rośliny do barwienia bawełny i wykonując sprzęt tkacki, podstawową rolę pełnią kobiety. Do nich należy również przekazywanie wiedzy i umiejętności następnemu pokoleniu. Wyrób tradycyjnych tkanin jest zagrożony z kilku powodów, zwłaszcza ze względu na rosnące zainteresowanie młodego pokolenia noszeniem nowoczesnych ubrań, zastępowanie lokalnych materiałów rękodzielniczych odpowiednikami przemysłowymi, a także nieopłacalność i stale zmniejszającą się liczbę tkaczek.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Sokolnictwo - żywe dziedzictwo ludzkościKraje członkowskie: Arabia Saudyjska/ Austria/ Belgia/ Chorwacja/ Czechy/ Francja/ Hiszpania/ Holandia/ Irlandia/ Katar/ Kazachstan/ Kirgistan/ Maroko/ Mongolia/ Niemcy/ Pakistan/ Polska/ Portugalia/ Republika Korei/ Słowacja/ Syryjska Republika Arabska/ Węgry/ Włochy/ Zjednoczone Emiraty Arabskie
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Sokolnictwo to, praktykowana od ponad 4 tysięcy lat. sztuka i tradycyjna praktyka układania sokołów, a niekiedy również innych ptaków drapieżnych – orłów, jastrzębi i myszołowów. W czasach wczesnego średniowiecza została udokumentowana w różnych częściach świata. Pierwotnie polowania wytresowanych ptaków drapieżnych były dla człowieka sposobem na zdobywanie pożywienia. Z czasem sokolnictwo zaczęło nabierać innego znaczenia, stając się praktyką społeczną i rozrywką, a także sposobem obcowania z przyrodą. Obecnie sokolnictwo jest uprawiane w wielu krajach przez osoby w różnym wieku. W wielu spośród nich stanowi ważny symbol kulturowy. Sokolnictwo przekazywane jest z pokolenia na pokolenie w różny sposób, przez naukę pod okiem mentora, w rodzinie czy w klubach szkoleniowych. Nowoczesna praktyka sokolnicza to przede wszystkim ochrona sokołów i ich zdobyczy oraz środowiska ptaków, a także praktyki jako takiej. Mimo że sokolnicy wywodzą się z różnych tradycji, wszystkich łączą wspólne wartości i praktyki, takie jak metody hodowli, szkolenia ptaków i opiekowania się nimi, wykorzystywany sprzęt i więzi, jakie wytwarzają się między sokolnikiem i ptakiem. Społeczność sokolników wspiera powstawanie szpitali sokolniczych, ośrodków hodowlanych, agencji ochrony przyrody oraz wyrób tradycyjnego sprzętu.
Pierwszy międzynarodowy wpis pod nazwą „Falconry, a human heritage” miał miejsce w 2010 r. W 2021 r. do wpisu dołączyło sześć kolejnych krajów: Chorwacja, Holandia, Irlandia, Kirgistan, Polska i Słowacja. Koordynatorem międzynarodowym są Zjednoczone Emiraty Arabskie. Każde rozszerzenie wpisu wiąże się opracowaniem nowego wniosku z udziałem wszystkich krajów.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Kaligrafia arabskaKraje członkowskie: Algieria/Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Liban/Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/Zjednoczone Emiraty Arabskie
Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Kaligrafia arabska to artystyczna praktyka odręcznego, ozdobnego pisania alfabetem arabskim, wyrażająca harmonię, wdzięk i piękno. Pismo składa się z 28 liter alfabetu arabskiego zapisywanych kursywą, z prawej do lewej strony. Sztukę kaligrafii opanowuje się poprzez naukę formalną lub nieformalną. Pierwotnie kaligrafia służyła czytelnemu przepisywaniu tekstów, z czasem stając się sztuką związaną z islamem, stosowaną w dziełach tradycyjnych i współczesnych. Płynność zapisu w języku arabskim stwarza niezliczone możliwości, nawet w pojedynczym słowie, gdyż litery mogą być dowolnie ścieśniane i przekształcane, tworząc różne motywy. W tradycyjnych technikach stosuje się materiały naturalne, takie jak na przykład łodygi trzciny lub bambusa, służące do wykonania przyboru do pisania – qalam. Do sporządzenia tuszu używa się miodu, sadzy i szafranu. Papier wykonywany jest ręcznie i nasycany krochmalem, białkiem kurzym i ałunem. W nowoczesnej kaligrafii powszechnie stosuje się flamastry i barwniki syntetyczne, a do wykonywania kalligrafitti na murach, znakach i budynkach używa się farb w sprayu. Rzemieślnicy i projektanci posługują się kaligrafią arabską dla wzmocnienia efektu artystycznego na przykład w rzeźbie z marmuru i drewna, w hafcie i w wyrobach z metalu. Kaligrafia arabska jest szeroko stosowana w krajach arabskich i poza nimi. Sztukę tę uprawiają mężczyźni i kobiety, niezależnie od wieku. Umiejętności są przekazywane nieformalnie lub formalnie – w szkołach lub poprzez terminowanie.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
FjiriKraj(e) członkowski(e): Bahrajn
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Fjiri to widowisko muzyczne upamiętniające historię połowu pereł w Bahrajnie. Wywodzi się z końca XIX wieku, kiedy było inscenizowane przez poławiaczy pereł i załogi statków, by przedstawić trudy ich pracy na morzu. Wykonawcy siadają w kręgu, śpiewając i grając na różnego rodzaju bębnach, dzwonkach i yahl – instrumencie z glinianego naczynia. W środku koła znajdują się tancerze i główny wokalista, do którego należy rola prowadzącego. Fjiri powstało na wyspie Muharraq, gdzie do połowy XX wieku większość mieszkańców stanowiła społeczność poławiaczy pereł. Obecnie widowiska mają znacznie szerszą publiczność, gdyż są wystawiane na festiwalach we wszystkich regionach Bahrajnu. Są teraz dobrze znane w całym kraju i traktowane jako wyraz związków mieszkańców Bahrajnu z morzem. Przeważnie odbywają się w ośrodkach kulturalnych zwanych durs. Pieśniarzami i tancerzami są potomkowie poławiaczy pereł i marynarzy, a także inne osoby. Przekazywanie tradycji następuje w trakcie prób i przedstawień odbywających się w durs. Wykonawcami są zespoły składające się z samych mężczyzn, ale widzami mogą być wszyscy. Słowa, rytm i instrumenty muzyczne służą przekazywaniu przesłania widowiska opiewającego takie wartości jak wytrwałość, siłę i pomysłowość.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Zawody na szczudłach w NamurKraj(e) członkowski(e): Belgia
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Tradycja zawodów na szczudłach w Namur pochodzi z początku XV wieku. Uczestnicy usiłują w nich powalić na ziemię członków drużyny przeciwnej. Tradycja polega na współzawodnictwie dwóch drużyn: Mélans, której członkami są reprezentanci starego miasta na żółto-czarnych szczudłach oraz Avresses, w której skład wchodzą przedstawiciele nowego miasta i sąsiednich wiosek, poruszający się na czerwono-białych szczudłach. Współcześnie przynależność do drużyny w większym stopniu zależy od więzi z innymi członkami grupy niż od miejsca pochodzenia uczestnika. Każde zawody rozpoczyna pochód dwóch drużyn, przed którymi idą osoby niosące chorągwie oraz muzycy grający na bębnach i fletach. Dźwięk bębnów zapowiada pochód, narzuca rytm marszu oraz dodaje energii zawodnikom. Pokazy zawodów na szczudłach w Namur odbywają się zazwyczaj podczas festynów. Wstęp jest wolny. Tłum widzów kibicuje wybranej drużynie czy zawodnikowi. Tradycyjnie uczestnikami gry mogą być chłopcy i mężczyźni w przedziale wiekowym 7–70 lat, jednak od 2018 roku stowarzyszenie Les Échasseurs Namurois zaczęło szkolić również kobiety i dziewczęta. Zawody na szczudłach są ważnym elementem tożsamości oraz czynnikiem integrującym mieszkańców Namur.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Wielki festiwal w TarijaKraje członkowskie: Boliwia
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Festiwal odbywa się co roku w sierpniu i we wrześniu w Tarija, mieście leżącym w południowo-wschodniej części Boliwii.. W tym czasie mają miejsce procesje religijne, festiwale muzyczne, zawody i pokazy sztucznych ogni ku czci św. Rocha. Święto wywodzi się z czasów kolonialnych, kiedy przodkowie dzisiejszych mieszkańców Tarija modlili się do św. Rocha o uleczenie chorób, oddalenie epidemii i otoczenie opieką swoich bliskich. Tradycja ma źródło w religijności i wierze przekazywanej w rodzinie i w społeczności katolickiej. Procesje przechodzą głównymi ulicami, zatrzymując się w katedrze i w kościołach. Uczucia religijne wiernych wyrażają się w tańcu, muzyce i modlitwach. Pątnicy grają i tańczą w barwnych maskach i strojach. Mieszkańcy dekorują z tej okazji świątynie i ulice, którymi ma przejść procesja, organizują wydarzenia sportowe i kulturalne. Na święto przygotowywane są lokalne wyroby rękodzielnicze i tradycyjne potrawy, bez napojów alkoholowych.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Śpiew polifoniczny visoko w Dolen i Satowczy, w południowo-zachodniej BułgariiKraj(e) członkowski(e): Bułgaria
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Visoko to tradycyjna praktyka związana ze śpiewem polifonicznym charakterystycznym dla dwóch bułgarskich wiosek w regionie Blagoevgardu – Dolen i Satowczy. Istnieją trzy typowe rodzaje śpiewu visoko. Śpiew w niskiej tonacji składa się z melodii ciągłej, śpiewanej w dwóch partiach wokalnych. Śpiew w tonacji wysokiej również składa się z dwóch partii wokalnych, ale charakterystyczne są dla niego okrzyki na dwa głosy, wznoszone o oktawę wyżej niż tonacja podstawowa. Po okrzykach następuje powtarzanie słów pieśni w niższym rejestrze. Trzeci rodzaj śpiewu jest kombinacją śpiewu w niskim i wysokim rejestrze, z czterema partiami wokalnymi. Tematyka pieśni nawiązuje do przyrody. W przeszłości pieśni visoko, znane również jako pieśni letnie, były śpiewane na świeżym powietrzu przez kobiety pracujące w polu. W czasie plewienia czy żniw kobiety z jednej wsi intonowały pieśni w tonacji visoko, a kobiety z drugiej wsi im odpowiadały. Dzisiaj śpiew wykonywany jest przede wszystkim przez grupy kobiet i dziewcząt w ośrodkach gminnych w Dolen i Satowczy. Jest on podstawowym wyznacznikiem tożsamości tych miejscowości, gdyż w sąsiednich wioskach nie jest praktykowany.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Dziedzictwo kulturowe Marynarki Zatoki Kotorskiej: odświętne prezentowanie pamięci i tożsamości kulturowejKraj(e) członkowski(e): Czarnogóra
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Marynarka Zatoki Kotorskiej (ang.: Boka Navy) jest czerpiącą z tradycji morskich organizacją pozarządową, która powstała w Kotorze (Czarnogóra) w 809 roku. Jej początki wiążą się z przywiezieniem do Kotoru relikwii świętego Tryfona, patrona miasta. Od około dwustu lat organizacja skupiająca ludzi morza i pełniąca funkcję wojskową, edukacyjną i humanitarną odgrywa ważną rolę w pielęgnowaniu tradycji morskich i upamiętnianiu historii. Członkostwo w organizacji jest dobrowolne, otwarte dla mężczyzn, kobiet i dzieci w każdym wieku. Organizacja funkcjonuje na zasadach opierających się na poszanowaniu praw człowieka i respektowaniu różnorodności religijnej, narodowej i kulturowej. Na oficjalnych uroczystościach jej członkowie występują w tradycyjnych, barwnych mundurach z historyczną bronią u boku i wykonują tradycyjny taniec zwany kolo. Marynarka Zatoki Kotorskiej odgrywa kluczowa rolę w uroczystościach ku czci św. Tryfona, które odbywają się co roku od 13 stycznia do 3 lutego. Obejmują one procesję i obrzędy odprawiane w katedrze. Na zewnątrz święto rozpoczyna się tańcem w kole, po czym główne ulice i place miasta przemierza procesja z relikwiami św. Tryfona. W przygotowaniach do tych wydarzeń biorą udział setki kobiet, mężczyzn i dzieci, a procesje w historycznym centrum miasta oglądają tysiące widzów.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Inuicki taniec i śpiew z bębnamiKraje członkowskie: Dania
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Śpiew i taniec przy akompaniamencie bębnów to rdzenne formy wyrazu kulturowego Inuitów zamieszkujących Grenlandię. Wykonuje je jedna osoba lub grupa osób w czasie świąt narodowych, wydarzeń wspólnotowych i uroczystości rodzinnych. Praktykowaną formą są również występy jednego tancerza z chórem. W czasie tańca z bębnami tancerz lekko ugina kolana i pochyla się do przodu. Brzeg bębna (qilaat) uderzany rytmicznie pałką z kości lub drewna wydaje przenikliwe, rezonujące brzmienia perkusyjne. Śpiew jest liryczną narracją, stanowiącą melodyjny akompaniament dla monotonnych dźwięków bębna. Pieśni często są poświęcone życiu codziennemu na Grenlandii. Popularne tematy to miłość, tęsknota za bliskimi, polowania czy zabawne anegdoty. Dla Inuitów z Grenlandii taniec i śpiew wyrażają wspólną tożsamość i dają poczucie przynależności do wspólnoty, jednocześńie tworząc pomost między przeszłością i teraźniejszością. Praktyki te są postrzegane jako symbol równości i sprawiedliwości. Powszechnie uważa się, że należą do wszystkich, bez względu na wiek, płeć, status społeczny czy poglądy polityczne.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Tradycje związane z nordyckimi łodziami klinkierowymiKraj(e) członkowski (e): Dania/ Finlandia/ Islandia/ Norwegia/ Szwecja
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Nordyckie łodzie klinkierowe (o poszyciu zakładkowym) to małe, otwarte drewniane łodzie, które liczą od pięciu do dziesięciu metrów długości. Od prawie dwóch tysiącleci ludność Skandynawii (w tym ludność rdzenna – Samowie w Finlandii, Norwegii i Szwecji i grupy mniejszościowe, takie jak Kvenowie w Norwegii, Tornedalczycy w Szwecji i szwedzkojęzyczna ludność w Finlandii) stosuje te same techniki budowania łodzi. Na szkielecie ze stopki i ram wręgowych mocowane jest poszycie zakładkowe – cienkie zachodzące na siebie deszczułki łączone gwoździami, nitami lub linami. Następnie kadłub jest wzmacniany wręgami. Szkutnicy podkreślają, że zdobycie wiedzy i umiejętności związanych z budową tradycyjnych łodzi wymaga czasu. W przeszłości zazwyczaj młodzi uczyli się pod okiem mistrza i nauka trwała do dziesięciu lat. Będące symbolem dziedzictwa stref przybrzeżnych, wspólnego dla całej Skandynawii, łodzie służyły do połowu ryb, przewożenia towarów i ludzi. Obecnie wykorzystuje się je głównie podczas obchodów tradycyjnych świąt, regat i imprez sportowych, chociaż wciąż około tysiąca osób utrzymuje się wyłącznie lub częściowo z produkcji, konserwacji lub użytkowania tych łodzi. Tradycje związane z łodziami klinkierowymi obejmują praktyki społeczne. Na przykład po zbudowaniu łodzie bywają uroczyście wodowane i chrzczone, a w czasie żeglowania i wiosłowania śpiewane są tradycyjne pieśni.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Rumba kongijskaKraje członkowskie: Demokratyczna Republika Konga, Republika Konga
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Rumba kongijska jest gatunkiem muzyczno-tanecznym popularnym na obszarach miejskich Demokratycznej Republiki Konga i Republiki Konga. Zazwyczaj tańczy się ją w parze składającej się z mężczyzny i kobiety. Rumba jest wielokulturową formą wyrazu, wywodzącą się z dawnego tańca zwanego nkumba („talia” w języku kikongo). Rumbę tańczy się na specjalnych uroczystościach, także tych związanych z żałobą, w miejscach publicznych, w domach i miejscach kultu religijnego. Tańcom akompaniuje orkiestra, chór lub muzycy grający solo –. zawodowi artyści albo amatorzy. Kobiety odegrały ważną rolę w wykształceniu się stylu romantycznego i religijnego. Tradycje związane z rumbą kongijską są przekazywane młodemu pokoleniu w dzielnicowych klubach, szkołach zawodowych i organizacjach wspólnotowych. Muzycy sami utrzymują kluby i dbają o kształcenie młodych artystów dla zapewnienia kontynuacji praktyki wyrobu instrumentów. Rumba ma też znaczenie ekonomiczne, gdyż powstawanie orkiestr wpływa na rozwój przedsiębiorczości w dziedzinie kultury i ograniczanie ubóstwa. Uważana jest za istotny, reprezentatywny aspekt tożsamości ludu kongijskiego i diaspory kongijskiej. Pozwala na przekazywanie wartości społecznych i kulturowych regionu, a także na umacnianie spójności międzypokoleniowej i solidarności.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Pasillo, śpiew i poezjaKraj(e) członkowski(e): Ekwador
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Pasillo jest gatunkiem muzyczno-tanecznym, który powstał w Ekwadorze w XIX wieku, w czasie toczących się w Ameryce Południowej wojen o niepodległość. Jest on efektem połączenia elementów rdzennej muzyki, takiej jak yaraví, z różnymi gatunkami muzycznymi, w tym walcem, menuetem czy hiszpańskim bolero. Pasillo dosłownie oznacza „mały kroczek”, ponieważ podczas tańca para porusza się drobnymi krokami. Jako wytwór kultury miejskiej, taniec wykonywany jest w salach balowych, w czasie uroczystości publicznych, festiwali, programów radiowo-telewizyjnych i na koncertach na świeżym powietrzu. Jest dynamiczną, stale ewoluującą praktyką i może być wykonywany solo, w duecie, w tercecie lub w zespole. Wykonywaniu poematów muzycznych o tematyce poświęconej miłości, zawodom miłosnym, życiu, śmierci, rodzinie, ojczyźnie i życiu codziennemu towarzyszy akompaniament muzyczny na gitarach i na małej gitarze requinto. Jako wyraz tożsamości i symbol związków z ojczyzną, muzyka pasillo stała się z czasem dla Ekwadorczyków formą ekspresji zbiorowej. Wykonywana jest przez mężczyzn i kobiety i przekazywana z pokolenia na pokolenie w rodzinie i w formalnych ośrodkach kształcenia. Przekazują ją również grajkowie uliczni, zespoły ludowe i miejskie.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Gra na skrzypcach w Kaustinen oraz związane z nią praktyki i środki wyrazuKraj(e) członkowki(e): Finlandia
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Muzyka ludowa w Kaustinen jest tradycją fińską, w której skrzypce są najważniejszym, choć nie jedynym instrumentem muzycznym. To właśnie skrzypce (z towarzyszącymi im instrumentami lub same) nadają rytm tańcom czy śpiewom. Muzykę graną ze słuchu cechuje synkopowany i wyraźnie wybijany rytm, co sprawia, że łatwo do niej tańczyć. Charakterystyczny styl i technika gry znane są od ponad 250 lat. Repertuar składa się z kilkuset utworów powstałych na tym terenie. Muzyka ludowa z Kaustinen grana jest w różnych okolicznościach: w domu, w grupach zorganizowanych, podczas uroczystości i ceremonii publicznych (w tym na weselach), na koncertach i publicznych sesjach jazzowych oraz na dorocznym Festiwalu Muzyki Ludowej w Kaustinen. Muzycy często noszą tradycyjne stroje. Mieszkańcy Kaustinen i okolicznych gmin w większości uważają tę muzykę za główny aspekt ich tożsamości indywidualnej i zbiorowej, nawet jeśli sami nie grają. Muzyka wzmacnia poczucie tożsamości i zacieśnia więzi międzypokoleniowe. Znaczenie praktyki jest uwidocznione w nazewnictwie ulic i w symbolice, takiej jak na przykład wizerunek skrzypiec w herbie miasta.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Zupa joumouKraje członkowskie: Haiti
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Zupa joumou czyli zupa z odmiany dyni zwanej turecki turban jest tradycyjną potrawą haitańską. Oprócz dyni w jej skład wchodzą inne warzywa, banany warzywne, mięso, makaron i przyprawy. Jest to danie odświętne, ważne dla tożsamości mieszkańców Haiti. Przyrządzanie zupy spaja społeczność i daje poczucie przynależności do wspólnoty. Pierwotnie była to potrawa zastrzeżona dla właścicieli niewolników. Po wyzwoleniu spod dominacji francuskiej Haitańczycy uznali tę potrawę za symbol uzyskanej wolności, wyraz godności i stawianego oporu. Podstawowym składnikiem zupy jest dynia ozdobna, zwana turecki turban, odmiana uprawiana niegdyś przez rdzenną ludność Karaibów. Potrawa jest przygotowywana i spożywana w dniu 1 stycznia, kiedy Haiti świętuje uzyskanie niepodległości. Stanowi również pierwszy posiłek w Nowym Roku. Zupa joumou, którą podaje się także na tradycyjne niedzielne śniadanie, odgrywa rolę w życiu rodzinnym i wspólnotowym. Kobiety zajmują się przygotowaniem posiłku, a dzieci im w tym pomagają. Rzemieślnicy wytwarzają aluminiowe garnki i przybory kuchenne, a rolnicy uprawiają potrzebne warzywa. W kuchni karaibskiej i latynoamerykańskiej występuje obecnie kilka wariantów tej zupy.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Kultura corso, parady kwiatów i owoców Kraje członkowskie: Holandia
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Corso to sięgająca końca XIX wieku doroczna parada wozów lub barek udekorowanych kwiatami, owocami i warzywami, niekiedy z ludźmi przebranymi w specjalne stroje. Zwyczaj wywodzący się z południowej Francji i Włoch, w XIX wieku przyjął się również w Holandii. Parada przejeżdża ulicami bądź przepływa po rzece. Towarzyszą jej widowiska muzyczne i teatralne. Niekiedy odbywają się parady nocne z iluminowanymi pojazdami. Ekipy składające się z przyjaciół czy sąsiadów całymi miesiącami pracują nad przygotowaniem pojazdów i dekoracji, a w ostatnich dniach przed paradą dodają świeże produkty – kwiaty, owoce i warzywa. Pojazdy – zmechanizowane lub pchane ręcznie – mogą osiągać do 20 m długości i 10 m wysokości. Corso jest formą konkursu. Każda z ekip stara się stworzyć jak najwspanialszy pojazd, a o zwycięzcy decyduje jury. Niemniej kultura corso jest czymś znacznie więcej niż tylko paradą i formą współzawodnictwa. Wspólne biesiadowanie po przygotowywaniu pojazdów i organizowanie regularnych spotkań to ważny element tradycji. Wydarzenie jest wyrazem jedności, bliskości i solidarności mieszkańców. Kultura corso jest stale żywa między innymi dzięki edukacji szkolnej, praktykom zawodowym oraz dorocznemu uczestnictwu w paradach.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Durgapudźa w KalkucieKraj(e) członkowski(e): Indie
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 roku.
Durgapudźa jest dorocznym świętem, obchodzonym we wrześniu lub w październiku, przede wszystkim w Kalkucie w zachodniej części Bengalu indyjskiego, ale również w innych częściach Indii i wśród diaspory bengalskiej. Oznacza trwające dziesięć dni modły do hinduskiej bogini-matki Durga. W czasie miesięcy poprzedzających święto, w warsztatach rzemieślniczych, z niepalonej gliny czerpanej z Gangesu wykonywane są podobizny bogini i jej rodziny. Modlitwy rozpoczynają się w święto Mahalaya, w dniu rozpoczynającym uroczystości i wtedy na glinianych wizerunkach bogini domalowywane są oczy, by w wizerunek tchnąć życie. Uroczystości kończą się dziesiątego dnia, kiedy podobizny bogini są zanurzane w rzece, z której pochodziła glina. Święto oznacza również „powrót do domu” lub cykliczny powrót do korzeni. Święto Durgapudźa jest uważane za dobry przykład publicznego widowiska związanego z religią i sztuką i stanowi okazję do współpracy między artystami i projektantami. W miastach powstają wtedy duże instalacje i pawilony, rozbrzmiewa muzyka wykonywana na tradycyjnych bengalskich bębnach, odbywają się obrzędy ku czci bogini. W tłumach widzów podziwiających wzniesione z tej okazji instalacje zanikają podziały na kasty, społeczności religijne i etniczne.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
GamelanKraj(e) członkowski(e): Indonezja
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Gamelan to tradycyjny indonezyjski zespół muzyczny grający na wielu instrumentach. Podstawowe z nich to ręcznie wykute metalowe instrumenty perkusyjne zwane ornate. Zazwyczaj zespół gra również na ksylofonach, gongach, małych gongach, bębnach, cymbałach, instrumentach strunowych i bambusowych fletach. Muzyka jest wykonywana według ścisłych reguł i technik, określających brzmienie, strukturę, rytm, metrum i przebieg występu. Jedna melodia może być grana równocześnie przez wiele instrumentów, a kilka z nich może wykonywać powiązane ze sobą partie, tak by stanowiły pojedynczy rytm. Muzyka jest wykonywana przez mężczyzn, kobiety i dzieci niezależnie od wieku, zazwyczaj z okazji obrzędów religijnych, uroczystości, na tradycyjnych przedstawieniach teatralnych, festiwalach i koncertach. Jest stosowana również w terapii przez muzykę i postrzegana jako środek wyrazu i sposób komunikowania się ludzi z wszechświatem. Gamelan stanowi nieodłączną część wielowiekowej tożsamości Indonezyjczyków, a dowody archeologiczne na istnienie zespołów gamelanowych można znaleźć na płaskorzeźbach świątyni w Borobudur z VIII w. Depozytariuszami tego dziedzictwa są śpiewacy i muzycy, a także twórcy instrumentów i stroiciele. Tradycja będąca źródłem narodowej dumy jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, w drodze nauki nieformalnej i formalnej, w tym w szkole i na zajęciach pozaszkolnych.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Tradycyjne umiejętności rękodzielnicze i artystyczne związane z Al-NaoorKraj(e) członkowski(e): Irak
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Al-Naoor to drewniane koło obracające się wokół własnej osi. Zostało wymyślone jako urządzenie pozwalające na wykorzystywanie wody z Eufratu do nawadniania sąsiednich pól, tam gdzie poziom wody w rzece jest niższy. Koło o średnicy 8 do 12 metrów zbudowane jest z 24 drewnianych osi i 24 glinianych naczyń przymocowanych za pomocą lin z liści palmowych. Zainstalowane jest pionowo na kamiennych podstawach osadzonych w nurcie rzeki. Prąd rzeki obraca kołem i wtedy naczynia nabierają wodę, która przenoszona jest na szczyt konstrukcji i spływa rynnami prowadzącymi na pola uprawne. W dniu, w którym koło jest instalowane, organizowane są uroczystości ze spektaklami poetyckimi, tradycyjnym śpiewem i tańcami. Ostatnio uzyskiwana w ten sposób woda była również wykorzystywana do produkcji prądu i napędzania młynów wodnych mielących ziarna na mąkę. Al-Naoor stanowi źródło utrzymania dla wielu osób, zwłaszcza cieśli, garncarzy i konstruktorów zatrudnionych przy wykonaniu urządzenia.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Malagasy Kabary, malgaska sztuka krasomówczaKraj(e) członkowskie: Madagaskar
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2021 r.
Malagasy Kabary oznacza mowę w formie spoetyzowanej wygłaszaną przed publicznością. Wystąpienie ma ściśle określoną konstrukcję, składa się z przysłów, maksym, figur retorycznych i gier słów. Pierwotnie ten rytualny styl służył wodzowi do przekazywania wiadomości dotyczących życia społeczności i spraw administracyjnych. Z czasem stał się sposobem komunikacji w ramach społeczności i formą stosowaną w czasie wydarzeń społecznych. W końcu stał się nieodłącznym elementem życia społecznego na Madagaskarze podczas świąt, pogrzebów, oficjalnych ceremonii i nieformalnych spotkań. Jego funkcją jest wyrażanie wartości i myśli poprzez nadawanie materialnym faktom zbiorowego znaczenia. Malagasy kabary ma postać konwencjonalnego dialogu, zazwyczaj między dwoma mówcami, mpikabary jest mową wygłaszaną wobec zgromadzonych osób. Może trwać kilka godzin, ale w niektórych okolicznościach ma uproszczoną strukturę i może trwać około 10 minut (tak jak na pogrzebach). Mowy tradycyjnie były wygłaszane przez członków starszyzny męskiej, ale obecnie coraz częściej robią to młodzi ludzie i kobiety. Tradycja przyczynia się do spójności rodzin, kiedy spotykają się przedstawiciele wszystkich pokoleń. W sferze publicznej jest postrzegana jako zbliżająca do siebie grupy i społeczności, tworząc atmosferę wspólnoty.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
SongketKraj(e) członkowski(e): Malezja
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości
Songket jest tradycyjną malezyjską tkaniną wykonywaną przez kobiety na Półwyspie Malajskim i w stanie Sarawak. Termin odnosi się do dekoracyjnej techniki tkackiej, polegającej na wplataniu w osnowę i wątek złotych lub srebrnych nici. W efekcie, na barwnym tle pojawia się ozdobny motyw. Tkanina jest wytwarzana na tradycyjnych malajskich dwupedałowych krosnach zwanych kek. Jest wyrobem bardzo wyrafinowanym, którego wykonanie wymaga miesięcy pracy doświadczonych rękodzielników. Pochodząca z XVI wieku technika tkacka przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Styl songket wyróżnia wzornictwo o motywach geometrycznych lub roślinno-zwierzęcych, takich jak kwiaty, ptaki i owady. Tradycyjnie tkanina była noszona jedynie przez władców i ich rodziny. Dzisiaj wykorzystywana jest przez ludność malajską w tradycyjnych strojach noszonych z okazji ceremonii królewskich, wesel, świętowania narodzin, świąt i pełnienia oficjalnych funkcji państwowych. Wyrób tkanin songket zawsze należał do kobiet, ale mężczyźni przyczyniają się do ich wytwarzania, wykonując sprzęt tkacki.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
L-Ghana, tradycje związane z maltańskimi pieśniami ludowymiKraj(e) członkowski(e): Malta
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Nazwa L-Għana (wymawiana ‘ana’) odnosi się do trzech rodzajów maltańskich rymowanych pieśni ludowych. Pierwszy z nich, ’quick-wit ’għana to improwizowany pojedynek między parą lub dwiema parami wokalistów. Śpiewacy rywalizują ze sobą na argumenty i cięte riposty w formie rymowanych, dowcipnych, kwiecistych i spontanicznych wypowiedzi, śpiewanych w rytm przyjemnych melodii. Forma ta jest najczęściej praktykowana przez mężczyzn. ’Factual’ għana to długi, narracyjny poemat śpiewany solo zazwyczaj z pamięci na temat ważnych lokalnych wydarzeń obecnych w pamięci zbiorowej. ‘Bormla’ għana to proste liryczne pieśni śpiewane z wykorzystaniem szerokiej skali głosu, w szczególnym stylu wokalnym, w którym pojedyncza sylaba jest śpiewana na kilku następujących po sobie nutach. Niegdyś ten trzeci rodzaj pieśni był śpiewany przez kobiety, ale dzisiaj stracił na popularności w porównaniu ze stylem ‘quick-wit’ wykonywanym głównie przez mężczyzn. Występy są organizowane przez cały rok publicznie i prywatnie, a także w czasie festiwali na świeżym powietrzu i podczas uroczystości. Między wykonawcami i publicznością wytwarza się przyjacielska więź oparta na wymianie żartów i odwoływaniu się do wspólnych doświadczeń, co wzmacnia poczucie wspólnej historii i tożsamości. Ghana jest integralną częścią kultury maltańskiej, o żywotnym znaczeniu dla pielęgnowania i rozwoju unikalnego semickiego języka maltańskiego, w którym widoczne są wpływy arabskie, włoskie i angielskie.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
TbouridaKraje członkowskie: Maroko
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości
Tbourida jest pokazem sztuki jeździeckiej wywodzącej się z XVI w. Nawiązuje do szeregu parad wojskowych, które są odtwarzane zgodnie z pradawnymi regułami i obrzędami arabsko-berberyjskimi. Każda parada wykonywana jest przez grupę składającą się z nieparzystej liczby jeźdźców i koni (od 15 do 25), którzy ustawiają się w rzędach, z przywódcą zajmującym pozycję pośrodku. Często przed pokazem mają miejsce ablucje i wspólne modły, co nadaje wydarzeniu znaczenie duchowe. Parada, w której jeźdźcy i konie poruszają się na komendę przywódcy, składa się z dwóch części. Pierwsza to hadda, czyli pokłon, w którym jeźdźcy pojawiają się, jadąc kłusem i wykonując akrobatyczne ruchy bronią, a następnie ustawiają się w pozycji wyjściowej. W drugiej części zwanej talqa jeźdźcy ruszają galopem i oddają ślepy strzał w powietrze z broni palnej, symulując wyruszenie na wojnę. Jeźdźcy mają na sobie okolicznościowe kostiumy i akcesoria, między innymi turban, udrapowaną szatę i specjalne tradycyjne buty do jazdy konnej. Noszą przy sobie miniaturowy egzemplarz Koranu i dawny arabski miecz. Bogato zdobiony rynsztunek koni jest wykonany na modłę tradycyjną. Zwyczaje i kostiumy jeźdźców pochodzą z jednego plemienia lub regionu. Przekazywanie tradycji następuje w rodzinie z pokolenia na pokolenie, poprzez tradycje ustne i obserwację.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Sztuka haftu w Palestynie, praktyki, umiejętności, wiedza i zwyczajeKraj(e) członkowski(e): Palestyna
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2021 r.
Sztuka tradycyjnego haftu jest w Palestynie bardzo popularna. Pierwotnie hafty wykonywano i noszono na wsi. Obecnie cieszą się popularnością w całej Palestynie i w diasporze palestyńskiej. Strój kobiet wiejskich składał się z długiej tuniki, spodni, żakietu, nakrycia głowy i zasłony na twarz. Wszystkie części garderoby były zdobione różnymi symbolami, takimi jak ptaki, drzewa czy kwiaty. Dobór kolorów i motywów wskazywał na region, z którego pochodziła kobieta, na jej stan cywilny i status majątkowy. Na głównej części odzieży– luźnej sukni zwanej thob – wzory wyhaftowane były na piersi, rękawach i mankietach. Zdobiły ją pionowe haftowane pasy biegnące od talii w dół. Hafty wykonywane są jedwabnymi nićmi na tkaninach wełnianych, lnianych lub bawełnianych. Wykonywanie haftów jest międzypokoleniową praktyką społeczną. Kobiety spotykają się w domach, by razem haftować i szyć, niekiedy matki przychodzą z córkami. Wiele kobiet haftuje dla przyjemności, ale dla niektórych jest to sposób na uzyskanie dodatkowych dochodów. Wykonują hafty samodzielnie lub wspólnie z innymi kobietami, zbierając się w domach lub w ośrodkach gminnych, gdzie również mogą sprzedawać swoje wyroby. Praktyka jest przekazywana córkom przez matki lub na formalnych kursach.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Tańce i środki wyrazu związane ze świętem Bożego Ciała
Kraj(e) członkowski(e): Panama
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Co roku z okazji Bożego Ciała w Panamie odbywają się uroczystości religijne związane z oddawaniem czci symbolicznemu ciału i krwi Chrystusa. Wydarzenie łączy obchody katolickiego święta z ludowymi formami świętowania. Odbywają się widowiska teatralne, występy muzyczne, komediowe tańce. Noszone są barwne stroje i maski. W dzień poprzedzający Boże Ciało odgrywana jest symboliczna walka dobra ze złem o ludzką duszę w formie widowiska teatralno–muzycznego. Dobro reprezentuje Archanioł Michał, a zło – Diabeł z zastępem demonów. Następnie ludzie tańczą w czasie procesji, na czele której idzie ksiądz niosący monstrancję z hostią. W niektórych miejscowościach tańczy się na dywanach usypanych z kwiatów. Po zakończeniu procesji odbywają się swobodne tańce i ludzie gromadzą się na ulicach i w domach, by wspólnie spędzić czas na jedzeniu i piciu. Wiedza i umiejętności związane ze świętem są przekazywane poprzez aktywne uczestnictwo w wydarzeniu oraz włączenie młodych ludzi do grup tanecznych i zespołów zajmujących się wykonywaniem masek i dywanów kwietnych.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Wartości, wiedza, tradycje i praktyki ludu Awajún związane z garncarstwemKraje członkowskie: Peru
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Dla ludu Awajún w północnym Peru garncarstwo to przykład harmonijnego współistnienia z naturą. Proces powstawania wyrobów garncarskich obejmuje pięć etapów: pozyskiwanie potrzebnych surowców, formowanie naczyń, wypalanie, dekorowanie i prace wykończeniowe. Każdy z tych etapów ma znaczenie i wartości, które opiewają tradycje przekazywane ustnie. Wyrób i dekorowanie naczyń wymagają wiedzy i umiejętności. Garncarze używają specjalnych narzędzi, takich jak kamienie szlifierskie i polerskie, drewniana deska, narzędzie do modelowania i pędzel z ludzkich włosów. Naczynia są zdobione geometrycznymi wzorami, dla których inspirację stanowią elementy zaczerpnięte z przyrody: rośliny, zwierzęta, góry i gwiazdy. Naczynia służą celom związanym z przyrządzaniem i podawaniem potraw, jedzeniem, piciem, przechowywaniem żywności, a także czynnościom związanym z obrzędami i uroczystościami. Pełnią również ważną rolę społeczną. Jako sposób wyrażania osobowości, hojności i życia intymnego tysiącletnia praktyka pozwoliła na upodmiotowienie kobiet z ludu Awajún , ponieważ to one sadzą i pielęgnują rośliny wykorzystywane do wyrobu i dekorowania naczyń. Głównymi depozytariuszkami wiedzy, nauki i tradycji są mędrczynie Dukúg, które przekazują je młodszym kobietom w rodzinie.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Tradycja dywanów kwietnych na procesje Bożego CiałaKraj(e) członkowski(e): Polska
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Tradycja układania dywanów kwietnych związana jest z obchodami święta Bożego Ciała w Polsce, w czasie których co roku po uroczystej mszy z kościoła wyrusza procesja. W niektórych miejscowościach mieszkańcy układają na trasie procesji, zwłaszcza na odcinku drogi przed swoim domem, barwne, symboliczne dywany z kwiatów. Kwietne dywany, pokrywające drogę biegnącą z kościoła przez wieś, niekiedy osiągają dwa kilometry długości. Do usypania dywanu służą kwiaty zebrane na pobliskich polach lub wyhodowane w przydomowych ogródkach, a także niekiedy ziemia, piasek, kora, świeżo ścięta trawa i liście tataraku. Mieszkańcy całymi rodzinami zbierają kwiaty przez kilka dni przed świętem, a ich układanie we wzory rozpoczynają o świcie w dniu Bożego Ciała. Efektem kilkugodzinnych przygotowań jest efemeryczne wspólne dzieło sztuki, będące wyrazem uczuć religijnych, pomysłowości i umiłowania przyrody. Tradycja jednoczy całą społeczność i kształtuje lokalną tożsamość. Praktyka przekazywana jest z pokolenia na pokolenie przede wszystkim w rodzinach. Przy wsparciu parafii i organizacji pozarządowych w szkołach regularnie odbywają się warsztaty na temat układania dywanów.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Wspólnotowe święto w Campo Maior
Kraj(e) członkowski(e): Portugalia
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Wspólnotowe święto mieszkańców Campo Maior jest tłumnie obchodzonym wydarzeniem w portugalskim miasteczku, udekorowanym wówczas milionami papierowych kwiatów o różnych kształtach, barwach i wzorach. Przygotowania do święta trwają dziewięć miesięcy. W tym czasie mieszkańcy, pracujący w tzw. komisjach ulicznych, zajmują się wykonywaniem dekoracji, które później zostaną rozmieszczone w różnych częściach miasta. Pracują zazwyczaj nocą, w prywatnych domach lub w magazynach. Często w trakcie wykonywania papierowych kwiatów śpiewa się pieśni. Kultywowanie tradycji wzmacnia więzi społeczne łączące mieszkańców i rozwija ich pomysłowość. Komisje po przyjacielsku konkurują ze sobą o to, które dekoracje wzbudzą największy zachwyt publiczności, dlatego do samego końca nie pokazują innym efektów swojej pracy. Dopiero w przeddzień święta miasto ulega całkowitej przemianie. Udekorowane ulice nabierają kolorów. W dniu samego święta miasteczko tłumnie wypełniają mieszkańcy. Tradycja wywodzi się z obchodów religijnego święta ku czci św. Jana Chrzciciela. Od 1921 roku uroczystości nie noszą już miana tego święta, niemniej wizerunek świętego do dziś jest niesiony w czasie procesji, będącej ich nieodłączną częścią. Tradycja obchodzenia wspólnotowego święta przekazywana jest z pokolenia na pokolenie głównie w rodzinie i szkole.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Ceebu Jën, sztuka kulinarna w SenegaluKraj(e) członkowskie: Senegal
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Ceebu Jën jest potrawą pochodzącą z wyspy Saint-Louis w Senegalu, gdzie była przyrządzana przez lokalne społeczności rybackie. Chociaż przepisy są różne zależnie od regionu, w skład potrawy wchodzi zazwyczaj filet rybny, kruszony ryż, suszona ryba, skorupiaki i warzywa sezonowe, takie jak cebula, pietruszka, czosnek, papryka chili, pomidory, marchew, bakłażany, biała kapusta, maniok, słodkie pataty, piżmian i liść laurowy. Dobór jakości ryb i zestawu warzyw zależy od rangi wydarzenia czy żywionych do gościa uczuć. Przepis i sposób przyrządzania potrawy przekazywany jest zazwyczaj przez matki córkom. W większości rodzin jada się palcami, w restauracjach na ogół używa się łyżek czy widelców. Spożywanie potrawy wiąże się ze specjalnymi praktykami kulturowymi. Na przykład nie można jeść, siedząc z podniesionym kolanem, talerz należy trzymać w lewej ręce, podczas jedzenia nie można upuszczać ziaren ryżu. Potrawa ceebu jën i związane z nią praktyki są uznawane za wyraz tożsamości senegalskiej.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
MoutyaKraj(e) członkowskie: Seszele
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości
Moutya jest praktyką przywiezioną na Seszele przez afrykańskich niewolników, którzy przybyli tu wraz z osadnikami francuskimi na początku XVIII wieku. Niewolnicy spotykali się w lesie nocą, by tańczyć moutya z dala od siedziby plantatorów. Taniec przynosił pociechę w znoju i biedzie, był formą oporu przeciw zniewoleniu i niesprawiedliwości. Zmysłowy taniec z prostą choreografią wykonywany był tradycyjnie wokół ogniska. Towarzyszyła mu muzyka na dużym płaskim bębnie z koźlej skóry, na którym grali zazwyczaj mężczyźni. Ceremonia rozpoczyna się od ogrzania bębnów nad ogniskiem, po czym rozbrzmiewa bicie w bębny, a mężczyźni obecni w zgromadzonym tłumie inicjują podjęcie różnych tematów, zwykle dotyczących aktualnych sytuacji. Kobiety odpowiadają im w wysokiej tonacji. Taniec ma tempo umiarkowane. Mężczyźni i kobiety tańczą blisko siebie, poruszając biodrami i przytupując lecz nie dotykając się. Moutya do dziś jest formą wyrazu tożsamości kulturowej ze względu na taniec, który zachował swoją tradycyjną postać. Zazwyczaj jest on wykonywany spontanicznie we wioskach, a także podczas zgromadzeń i wydarzeń kulturalnych. Praktyka jest przekazywana nieformalnie poprzez jej kontynuowanie, obserwację i naśladownictwo oraz formalnie poprzez badania, dokumentację i popularyzację.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Tradycyjne umiejętności związane z wyrobem dywanów DumbaraKraj(e) członkowski(e): Sri Lanka
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Dumbara-ratā kalāla czyli dywany Dumbara to tradycyjne ręcznie wyrabiane tkaniny używane do zdobienia ścian, jako dywany czy pokrowce na poduszki. Wyrobem trudnią się członkowie społeczności zwanej kinnara, z dwóch wiosek: Kalasirigama i Alokagama. Od XV do XIX wieku w ramach obowiązkowych danin dla władcy i rządzących elit dostarczali oni ozdobne dywany dla dworu królewskiego. Obecnie rękodzielnicy tkają dywany głównie dla miejscowych odbiorców i dla turystów. Są one wykonywane z włókien rośliny hana i zdobione symbolicznymi motywami i wzorami. Włókna uzyskuje się przez wyciskanie liści za pomocą specjalnych drewnianych narzędzi. Płucze się je, suszy na słońcu, wyczesuje i barwi za pomocą tradycyjnych barwników roślinnych z naturalnych materiałów pozyskiwanych w dolinie Dumbara. Dywan tkany jest na krośnie, a motywy i wzory wykonywane są za pomocą płaskiego, wąskiego drewienka z otworem na końcu. W celu uzyskania pożądanego wzoru rękodzielnik wkłada pasmo włókien przez otwór, a następnie przekłada drewienko przez nici na krośnie. Dywany Dumbara są tradycyjnym elementem dziedzictwa, który ma duże znaczenie dla ludności Sri Lanki. Umiejętności rękodzielnicze są przekazywane dzieciom przez rodziców, poprzez obserwację i praktykę.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Qudud HalabiyaKraj(e) członkowski(e): Syria
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Qudud Halabiya to rodzaj tradycyjnej muzyki z Aleppo o stałej melodii. Słowa pieśni śpiewanych z okazji religijnych lub dla rozrywki są dobierane zależnie od rodzaju wydarzenia. Doświadczeni pieśniarze potrafią dostosowywać improwizowane przez siebie słowa do aktualnych okoliczności. Są znani ze śpiewu w niskiej tonacji. Wyżyny sztuki osiągają w długim przetrzymywaniu jednej nuty lub w powtarzaniu jednej frazy, co wprawia publiczność w stan ekstazy, zwany tarab. Doświadczany wówczas przez słuchaczy stan emocjonalny jest porównywany przez nich do stanu „upojenia alkoholowego bez picia”. Słuchacze odgrywają zasadniczą rolę w inspirowaniu wokalisty. Zazwyczaj tańczą w rytm muzyki, wykonując ruchy tułowiem i unosząc ramiona w górę. Towarzysząca pieśniom muzyka jest grana przez zespół muzyczny. Mieszkańcy Aleppo nadal uprawiają muzykę qudud, która rozbrzmiewa w uliczkach i na bazarach starego miasta. Pod wpływem zachodzących zmian społecznych wykonywana jest również w innych częściach miasta, ale jej tradycyjne elementy są zachowane. Pojawiły się pieśni niezwiązane z tematyką religijną, opowiadające o życiu, miłości, tradycji i honorze, niekiedy zaczerpnięte z poezji ludowej. Zjawisko to jest głęboko zakorzenione w kulturze miejskiej i postrzegane jako ważne dla przetrwania, zwłaszcza w czasie wojny. Wiedza jest przekazywana nieformalnie młodym przez starszych pieśniarzy i muzyków lub w sposób formalny przez programy szkolne, audycje i programy w mediach.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
FalakKraj(e) członkowski(e):Tadżykistan
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Słowem falak, oznaczającym „raj”, „szczęście” i „świat”, określa się tradycyjną muzykę ludową tadżyckich górali. Ten rodzaj muzyki o dużej sile wyrazu i wymowie filozoficznej może być wykonywany solo przez mężczyznę lub kobietę a capella, przy akompaniamencie muzycznym na pojedynczym instrumencie albo wraz z zespołem muzycznym i tanecznym. Pieśni śpiewane są w wysokiej tonacji. Najczęściej opiewają miłość, ból, cierpienie, kraj ojczysty, rozłąkę i nadzieję na powrót dziecka czy ukochanego. Instrumenty muzyczne to tradycyjna tadżycka perkusja i instrumenty strunowe, takie jak skrzypce i flet. Wykonawcy muzyki falak, zwani falakkhon, to pieśniarze i muzycy ludowi, którzy występują w czasie świąt, uroczystości i wydarzeń o charakterze obrzędowym. Muzyka ta może jednak być wykonywana z różnych okazji, na przykład w czasie pracy w polu, przy pilnowaniu stada w górach albo w czasie świąt i zgromadzeń. Wykonuje się ją podczas dorocznego festiwalu zwanego „Dzień Falak”. Falak jest postrzegany jako stan umysłu i wyznacznik tożsamości społeczności zamieszkujących tereny górskie. Tradycja przekazywana jest w rodzinie i w ramach edukacji formalnej.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Nora, dramat taneczny w południowej TajlandiiKraj(e) członkowski(e): Tajlandia
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2021 r.
Nora jest żywą formą teatralnego tańca z południowej Tajlandii z figurami akrobatycznymi i improwizowanymi pieśniami. Po długiej inwokacji wokalisty, zazwyczaj rozpoczynającej przedstawienie, następuje występ głównego bohatera, którego taniec cechują energiczne i skomplikowane ruchy nóg, ramion i palców. Widowiska są osnute przeważnie na opowieściach o wcześniejszych wcieleniach Buddy lub o legendarnych bohaterach. Zespół gra bardzo rytmiczną, szybką muzykę z melodią wygrywaną na tradycyjnym południowym oboju, której towarzyszą wyraziste rytmy wybijane na bębnach, gongach, cymbałach i drewnianych kołatkach. Główni tancerze, mężczyźni lub kobiety, noszą barwne kostiumy i korony lub ozdobne nakrycia głowy, perły, ptasie skrzydła umocowane przy talii, ozdobne szale i ogony łabędzie, co upodabnia ich do ptaków. Na czubkach palców artyści mają umocowane bardzo długie metalowe paznokcie. Nora jest głęboko zakorzenioną miejscową praktyką o dużym znaczeniu kulturowym i społecznym dla ludności południowej Tajlandii. W przedstawieniach używa się regionalnego dialektu, muzyki i literatury, co jest czynnikiem umacniającym życie kulturalne i zacieśniającym więzi społeczne wśród miejscowej społeczności. Liczący ponad pięć wieków taniec jest wystawiany w ośrodkach wspólnotowych, podczas świątynnych jarmarków i w czasie wydarzeń kulturalnych. Mistrzowie nauczają go w domach, w siedzibach organizacji zrzeszających mieszkańców i w placówkach edukacyjnych.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Hüsn-i Hat, tradycyjna kaligrafia w tureckiej sztuce islamuKraj(e) członkowski(e): Turcja
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Hüsn-i Hat to wielowiekowa praktykazapisywania liter alfabetu arabskiego w możliwie jak najbardziej artystyczny, wyszukany sposób (Pochodzące z okresu osmańskiego pojęcie hüsn-i hat oznacza dosłownie „sztukę linii”), Tradycyjnie stosowane materiały i przybory to specjalny rodzaj papieru powlekanego substancjami organicznymi, pióro z trzciny, noże i specjalna płytka do ostrzenia pióra, kałamarz, atrament z sadzy oraz etui na pióro. Wielu kaligrafów (hattat) wykonuje własnoręcznie przybory piśmiennicze, a tradycję, wiedzę, umiejętności i wartości związane ze sztuką Hüsn-i Hat przekazują w toku nauki czeladniczej. Napisy mogą być wykonywane na papierze lub skórze, a niekiedy również na kamieniu, marmurze, szkle bądź drewnie. Istnieje wiele stylów Hüsn-i Hat. Kaligrafia początkowo była stosowana do przepisywania Koranu, hadisów – zapisów dotyczących czynów i wypowiedzi Mahometa, poezji, korespondencji urżędowej, w tym edyktów i nakazów oraz do napisów umieszczanych na obiektach sakralnych i publicznych. W islamie sztuka Hüsn-i Hat jest postrzegana nie tylko jako sposób zapisywania idei, ale również jako ich wizualne odzwierciedlenie. Do dzisiaj kaligrafia stosowana jest w dziełach religijnych i literackich oraz w napisach na meczetach, łaźniach tureckich i świątyniach.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Dotār – wyrób instrumentu i tradycyjna sztuka widowiskowa ze śpiewemKraj(e) członkowski(e): Turkmenistan
Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Dotār to tradycyjny instrument i gatunek muzyczny z Turkmenistanu. Instrument jest dwustrunową lutnią o długiej szyjce z korpusem o gruszkowatym kształcie i płytą rezonansową z cienkiego drewna. Korpus i płyta rezonansowa są wykonane z drewna morwy, a szyjka z suszonego pnia drzewa morelowego. Korpus jest wykonany z toczonego, wydrążonego i wypolerowanego drewna. Wierzchnia płyta korpusu jest ogrzewana przez 24 godziny w celu usunięcia wilgoci, a następnie naklejana przy pomocy kleju kostnego na pudło rezonansowe. Na końcu mocuje się szyjkę, okucia i struny, po czym stroi się instrument. Dotār jest nieodłącznym elementem kultury turkmeńskiej. Występuje we wszystkich głównych rodzajach turkmeńskiej muzyki i śpiewu. W muzyce wyróżnia się dwa rodzaje: dutarchy, czyli samą muzykę i bagshy, oznaczające muzykę, której towarzyszy śpiew. Jest również wiele odmian. Na przykład dessanchy bangshy to epickie przedstawienie obejmujące narrację, śpiew i improwizację wokalną, w której poezja przeplata się z prozą. Muzyka grana na dotār jest wykonywana w czasie świąt, ceremonii, obchodów świąt narodowych, festiwali kulturalnych, towarzyskich spotkań i programów rozrywkowych w Turkmenistanie.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Ornek, wzornictwo Tatarów krymskich i związana z nim wiedza Kraj(e) członkowskie: Ukraina
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Ornek to ukraińska symbolika wykorzystywana obecnie w hafciarstwie, tkactwie, garncarstwie, jubilerstwie, snycerstwie, malarstwie na szkle i malarstwie ściennym. Symbole służą tworzeniu narracji. Tatarzy krymscy dobrze znają wymowę symboli i często zamawiają u rękodzielników wyroby z wzorami mającymi określone znaczenie. Ornamenty geometryczne są stosowane przede wszystkim w tkactwie, a motywy roślinne w pozostałych rodzajach rzemiosła oraz w sztuce, także w dziedzinach, którymi tradycyjnie Tatarzy krymscy się nie zajmowali, takich jak malarstwo na szkle, malarstwo ścienne i malarstwo na płótnie. Do powszechnie stosowanych motywów należą rośliny i drzewa, symbolizujące kobiety i mężczyzn w różnym wieku. Ogółem istnieje około 35 symboli, z których każdy ma unikalne znaczenie i określone konotacje. Na przykład róża oznacza kobietę zamężną, topola lub cyprys – dorosłego mężczyznę, tulipan – młodzieńca, migdał – kobietę niezamężną lub dziewczynę. Goździk symbolizuje starszą osobę, mądrość i doświadczenie życiowe. Symbolice roślinnej zawsze towarzyszy unikalna paleta barw i łączenie motywów: tulipan wewnątrz róży oznacza miłość lub związek mężczyzny i kobiety. Wiele symboli pełni funkcje talizmanów. Wiedza i umiejętności związane z tym elementem dziedzictwa są przekazywane przez biegłych w swym kunszcie rękodzielników, w rodzinie lub społeczności, w okolicznościach nieformalnych, takich jak nauka sztuki haftu, a także w ramach formalnej edukacji, na przykład na uczelniach wyższych.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Sztuka bakhshiKraj(e) członkowski(e): Uzbekistan
Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Poezja epicka odgrywa ważną rolę w dziedzictwie muzycznym i poetyckim ludu uzbeckiego i karakałpackiego w Uzbekistanie. Tradycyjne wielowiekowe poematy zwane doston osnute są na mitach, legendach, opowieściach ludowych i legendarnych pieśniach. Poświęcone są różnym tematom, takim jak patriotyzm, zaangażowanie, miłość, przyjaźń czy solidarność. Dziedzictwo bakshshi dotyczy przedstawiania tych epickich opowieści i oryginalnych widowisk przy akompaniamencie gry na instrumentach muzycznych, w tym na dombrze (instrumencie szarpanym) i na kobyzie (dwustrunowym chordofonie smyczkowym). Bajarze, również zwani bakhshis, recytują opowieści z pamięci, sięgając do tradycji i praktyk kulturowych. Największym powodzeniem cieszą się ci, którzy potrafią przykuć uwagę słuchaczy melodiami i ciekawym, oryginalnym sposobem snucia opowieści, bawiąc językiem, grą słów, przysłowiami i powiedzeniami. Muszą umieć recytować z pamięci długie epickie poematy. Bajarzami byli tradycyjnie mężczyźni, ale w XIX wieku opowiadaniem zaczęły parać się również kobiety i nadal wnoszą one wkład do pielęgnowania tej tradycji. Praktykowanie sztuki bakhshi jest przekazywane w rodzinie i w formalnych szkołach bakhshi. Sztuka ta jest głęboko zakorzeniona w uzbeckim stylu życia, a opowiadacze historii są zawsze mile widzianymi gośćmi na uroczystościach rodzinnych, obrzędach i świętach państwowych czy lokalnych.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Obchody świąteczne związane z kultem św. Jana ChrzcicielaKraj(e) członkowski(e): Wenezuela
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Święta ku czci Jana Chrzciciela są obchodzone od XVIII wieku w afro-wenezuelskich społecznościach zamieszkujących obszary dawnych posiadłości kolonialnych. Od początku wiedza i praktyki związane z kultem św. Jana Chrzciciela łączyły w sobie wpływy katolicyzmu i bogatej w ekspresję słowną, muzyczną i taneczną kultury Afryki subsaharyjskiej. Dla Sunjuaneros, wyznawców kultu św. Jana Chrzciciela, obchody symbolizują opór niewolników i ich dążenie do wolności i są okazją do upamiętnienia zniewolonych przodków. W wielu społecznościach uroczystości rozpoczynają się na początku maja. Cechuje je pełna radości gra na bębnach, tańce, opowieści o przodkach, śpiew i procesje z figurą św. Jana Chrzciciela. Każda wspólnota ma swoją własną formę tańca i śpiewu. Dokładne daty uroczystości są różne w różnych regionach, ale najważniejsze dni to 23 i 24 czerwca. 23 czerwca Sanjuaneros odwiedzają przyjaciół, udają się do kościołów i casas (domów) Jana Chrzciciela. 24 czerwca odprawiany jest symboliczny chrzest wizerunku św. Jana w miejscowej rzece, dla upamiętnienia biblijnych wydarzeń. Wielu wiernych biorących udział w wydarzeniu wchodzi do rzeki, by otrzymać błogosławieństwo świętego. Chociaż dokładna data zakończenia uroczystości zależy od regionu, kończą się one przeważnie 16 lipca. Praktyki i wiedza przekazywane są w rodzinie, grupach wspólnotowych i w szkole.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Zbieranie trufli we Włoszech, tradycyjna wiedza i praktykaKraj(e) członkowski(e): Włochy
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.
Włoskie tradycje związane z poszukiwaniem i wykopywaniem trufli to wiedza i praktyki ustnie przekazywane od wieków. Do dzisiaj odgrywają rolę w życiu całych społeczności wiejskich na Półwyspie Apenińskim. Truflarze, zwani tartufai, na ogół pochodzą z terenów wiejskich i małych wiosek. Są dwa etapy zbierania trufli: poszukiwanie i wykopywanie. Najpierw należy rozpoznać miejsca, w których pod ziemią rozrastają się grzybnie. W poszukiwaniach pomaga wyszkolony w tym celu pies. Drugim etapem jest wykopywanie trufli za pomocą specjalnej łopatki bez naruszania ziemi, w której rosną. Zbieranie trufli wymaga szeregu umiejętności i wiedzy o warunkach klimatycznych, przyrodzie i roślinności, pozwalającej na znajomość funkcjonowania całego ekosystemu. Niezbędne jest pielęgnowanie więzi z psem– tropicielem. Wiedzę o zbieraniu trufli upowszechniają przekazy ustne, takie jak opowieści, bajki, anegdoty, które są wyrazem lokalnej tożsamości kulturowej i dają poczucie przynależności do wspólnoty truflarzy. Zbieranie trufli często łączy się z ludowymi świętami przypadającymi na początek i koniec sezonu. Tradycyjne praktyki kultywowane są z dbałością o zachowanie równowagi ekologicznej i różnorodności flory, by zapewnić odradzanie się co roku grzybni trufli.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Xòe – sztuka taneczna Tajów w WietnamieKraje członkowskie: Wietnam
Xòe jest formą tańca wietnamskiego, w którym ruchy symbolizują aktywność człowieka w obrzędowości, kulturze, życiu i pracy. Taniec wykonywany jest w czasie odprawiania obrzędów, wesel, wiejskich świąt i wydarzeń wspólnotowych. Wyróżnia się jego trzy główne rodzaje: taniec obrzędowy, taniec w kole i taniec widowiskowy. Poszczególne tańce obrzędowe i widowiskowe mają własne nazwy pochodzące od rekwizytów, którymi posługują się tancerze podczas niektórych przedstawień, takich jak szal, stożkowaty kapelusz, wachlarz, bambusowy kij, laska czy kwiat. Największą popularnością cieszy się taniec w kole, podczas którego tancerze ustawiają się w kręgu i tańczą w poczuciu harmonii/tańczą w sposób harmonijny. Do podstawowych ruchów należy unoszenie rąk i otwieranie dłoni, a następnie opuszczanie ich i ściskanie rąk osoby znajdującej się najbliżej. Tancerze poruszają się rytmicznym krokiem, lekko wypinając klatkę piersiową do przodu i odchylając się do tyłu. Mimo że ruchy są tak proste, ich wymowa symbolizuje życzenia zdrowia i życia w harmonii dla całej społeczności. Taniec odbywa się przy akompaniamencie gry na różnych instrumentach, takich jak lutnie z tykwy, harmonijki ustne, bębny, gongi, cymbały i trzcinowe flety. Muzyka instrumentalna miesza się ze śpiewem i pobrzękiwaniem srebrnych ozdób, które kobiety noszą przy talii. Znajomość tańca przekazywana jest z pokolenia na pokolenie w rodzinie, w zespołach tanecznych i w szkołach. Taniec stał się symbolem gościnności i ważnym wyznacznikiem tożsamości Tajów w północno-zachodnim Wietnamie.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Szkoła żywych tradycjiKraje członkowskie: Filipiny
Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk
W 1995 r. Podkomisja ds. społeczności kulturalnych i sztuki tradycyjnej Narodowej Komisji ds. kultury i sztuki na Filipinach uznała, że istnieje potrzeba objęcia ochroną tradycyjnej wiedzy i praktyk przed ich szybko postępującą dewaluacją kulturową pod wpływem mediów, turystyki, edukacji formalnej i religii. Otwarło to drogę do powstania programu Szkół żywych tradycji, w ramach którego ośrodki nieformalnego kształcenia, zarządzane przez społeczności lokalne, zatrudniają praktyków przekazujących młodemu pokoleniu wiedzę, niematerialne dziedzictwo kulturowe, kompetencje i wartości istotne dla wspólnot. Przedstawiciele starszego pokolenia, urzędnicy i inni członkowie społeczności lokalnych zajęli się określeniem priorytetów w dziedzinie ochrony w ramach serii konsultacji. Narodowa Komisja wspierała ten proces, dostarczając pomocy w zakresie podnoszenia kwalifikacji oraz mobilizacji środków logistycznych i innych w celu tworzenia ośrodków szkoleniowych. Program Szkół żywego dziedzictwa ma na celu zachowanie wiedzy i podstawowych tradycyjnych praktyk kulturowych oraz chronienie ich przed negatywnymi wpływami modernizacji. W 2015 r. Narodowa Komisja zainicjowała umacnianie tego programu. Obejmuje to realizację pięcioletnich programów rozwoju lokalnego, opracowanych dla każdego miejsca w celu umacniania przekazu kulturowego i podtrzymywania żywotności niematerialnego dziedzictwa kulturowego we współpracy ze społecznościami i lokalnymi organizacjami.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Narodowy program ochrony tradycyjnej sztuki kaligrafii w IranieKraj(e) członkowskie: Iran
Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk ochrony
Sztuka kaligrafii jest nierozerwalnie związana z historią piśmiennictwa w Iranie i nawet w przypadku, gdy piszący miał ograniczony zakres umiejętności pisania i czytania, obejmował on kaligrafowanie. Wraz z pojawieniem się druku, a następnie programów informatycznych i cyfrowego zapisu liter, sztuka ta zaczęła chylić się ku upadkowi, a związek między dbałością o czytelność i estetyką tracił na znaczeniu na rzecz samej czytelności. W rezultacie młode pokolenie nie doceniało sztuki kaligrafii. Ochrona tradycji związanych z kaligrafią irańską stała się dużym wyzwaniem w latach 80. XX wieku. Z inicjatywy organizacji pozarządowych i przy wsparciu rządu powstał wtedy program narodowy, którego celem było kształcenie publiczne, formalne i nieformalne, w dziedzinie nauki kaligrafii, publikowanie książek i broszur, organizowanie wystaw artystycznych i tworzenie programów akademickich. Jednocześnie w ramach tego programu zachęcano do takiego wykorzystywania kaligrafii, które byłoby dostosowane do współczesnych warunków życia. Jeszcze wcześniej pewne prace w tym zakresie podjęło Stowarzyszenie Kaligrafów Irańskich.. Duża popularność programu doprowadziła do zainteresowania ze strony sektora publicznego, który przekształcił go w program narodowy, zapewniając koordynację na dużą skalę w oparciu o doświadczenia sektora publicznego i prywatnego.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Osiągnięcia w promowaniu tradycyjnych potraw i ochronie tradycyjnych sposobów odżywiania się Kraj(e) członkowski(e): Kenia
Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk ochrony
Tradycyjne sposoby odżywiania się były zagrożone w Kenii z powodów historycznych i pod wpływem presji nowoczesnych wzorców. Miejscowe jedzenie, kojarzące się z biedą i zacofaniem, było pogardzane. Mając na uwadze fakt, że mało zróżnicowana dieta i zanikanie wiedzy na temat odżywiania się mogą mieć negatywne skutki dla zdrowia ludzi, bezpieczeństwa żywnościowego i zdrowego odżywiania się w 2007 roku, Kenia podjęła działania zmierzające do ochrony praktyk i form wyrazu mających związek z tradycyjnymi sposobami odżywiania się. We współpracy z naukowcami i społecznościami lokalnymi opracowano wówczas dwie inicjatywy. Pierwsza polegała na zinwentaryzowaniu tradycyjnych produktów żywnościowych, zwłaszcza tradycyjnych warzyw. Opisano wówczas około 850 miejscowych roślin pod ich lokalnymi nazwami. Następnie, w oparciu o wiedzę autochtoniczną sporządzono szczegółową dokumentację na temat ich wykorzystania w żywieniu (wraz z przepisami na potrawy) i w praktykach kulturowych (na przykład przy okazji uroczystości). W związku z tą drugą inicjatywą, UNESCO we współpracy z Departamentem Kultury oraz Muzeami Narodowymi i Międzynarodowymi Muzeami Kenii, zainicjowało projekt pilotażowy dotyczący wyłonienia i zinwentaryzowania tradycyjnych sposobów odżywiania się przy udziale dzieci ze szkół podstawowych. Celem projektu było uświadomienie zagrożeń. Obie inicjatywy spowodowały powstawanie nowych działań realizowanych niezależnie przez instytucje lokalne. Kilka podobnych inicjatyw podjęto w innych społecznościach w Kenii, a także w Etiopii i w Burkina Faso.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Gry nomadów, odkrywanie na nowo dziedzictwa i celebrowanie różnorodnościKraj (e) członkowskie: Kirgistan
Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk
Dziedzictwo kulturowe ludu kirgiskiego jest nierozerwalnie związane z koczowniczym trybem życia. Niemniej w czasach sowieckich, kiedy następowało przymusowe osiedlanie się ludności, wiele elementów dziedzictwa było zagrożonych, w tym tradycyjne gry. Po uzyskaniu niepodległości w 1991 r. lokalne społeczności kirgiskie mogły zająć się rewitalizowaniem i pielęgnowaniem swojej kultury tradycyjnej. Osoby uprawiające tradycyjne gry lub posiadające wiedzę na temat dziedzictwa różnych społeczności zebrały się po raz pierwszy w skali całego kraju w 2007 r., by zastanowić się, jak zmierzyć się z problemami i potrzebami w zakresie ochrony tradycyjnych gier. Spośród wielu wyzwań wyłoniono wówczas dwa, które wymagały podjęcia pilnych działań: zanikanie wiedzy na temat tradycyjnych gier i brak zainteresowania w młodym pokoleniu. W wyniku długich dyskusji określono główne potrzeby w zakresie ochrony, stanowiące podstawę programu pod nazwą: Gry nomadów, odkrywanie na nowo dziedzictwa, celebrowanie różnorodności. Osiągnięto wówczas porozumienie w sprawie nadania priorytetowego charakteru działaniom zmierzającym do dokumentowania i zidentyfikowania tradycyjnych gier w różnych regionach kraju. Zaawansowany wiek depozytariuszy groził bezpowrotną utratą wiedzy na ten temat, co sprawiało, że działania dokumentacyjne miały pierwszoplanowe znaczenie.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO