Kultura bartnicza na Reprezentatywnej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości

Międzyrządowy Komitet ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego na posiedzeniu on line odbywającym się w dniach 14–19 grudnia 2020 zdecydował o nowych wpisach na trzy listy międzynarodowe, tworzone w ramach Konwencji UNESCO w sprawie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości została wpisana „Kultura bartnicza” jako wspólny wpis Polski i Białorusi. Niematerialne dziedzictwo kulturowe rozumiane w myśl Konwencji to dziedzictwo żywe. Jego istotą jest przekaz międzypokoleniowy oraz ważna rola w umacnianiu więzi międzyludzkich, prowadząca do budowania tożsamości i poczucia przynależności do wspólnoty.

Bartnictwo było praktykowane od wieków na terenie dużych kompleksów leśnych i na ich obrzeżach, w gospodarstwach wiejskich. Kultura bartnicza to zespół zwyczajów i praktyk oraz obrzędów i wierzeń związanych z chowem pszczół w rosnących drzewach (barciach) i w częściach pni powalonych drzew (ulach kłodowych). Kultura bartnicza przejawia się w posługiwaniu się wiedzą, związaną z koegzystencją człowieka z przyrodą, w formach samoorganizacji, w obrzędach błagalnych o pomyślność w życiu i w gospodarowaniu, praktykowanych z okazji niektórych świąt religijnych, a także w tradycyjnym lecznictwie. Stwarzając pszczołom warunki bliskie naturalnym i nie ingerując w ich cykl życia, bartnicy zajmują się przygotowaniem barci lub ula kłodowego, opieką nad pszczołami oraz wykorzystywaniem na własny użytek nadmiaru miodu i wosku. Tradycje związane z bartnictwem są pielęgnowane m.in. dzięki inicjatywom bractw bartnych. Zainteresowani bartnictwem młodzi ludzie poznają zasady zachowania się w lesie i obchodzenia się z pszczołami, poprzez obserwację, a następnie w relacji mistrz – uczeń są stopniowo wprowadzani w arkana tradycyjnej wiedzy związanej z opieką nad pszczołami. W rodzinach mających tradycje bartnicze dzieci uczą się od najmłodszych lat poprzez obserwację i pomaganie dorosłym w wykonywanych sezonowo czynnościach. Wyrazem kultury bartniczej jest również specjalne słownictwo na określenie czynności i narzędzi bartnych, często o podobnym brzmieniu w języku polskim i białoruskim. Kandydatura zgłoszona przez Polskę i Białoruś, dotycząca relacji między człowiekiem, przyrodą i kulturą, została doceniona również ze względu na swe potencjalne znaczenie dla promowania różnorodności biologicznej.

Kandydatura na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego musi spełniać 5 następujących kryteriów:

R.1.Element ten stanowi niematerialne dziedzictwo kulturowe zgodnie z definicją art. 2 Konwencji.

R.2.Wpis takiego elementu pomoże zapewnić widoczność i świadomość znaczenia niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz pobudzi dialog, odzwierciedlając w ten sposób różnorodność kulturową na świecie i świadcząc o ludzkiej kreatywności.

R.3.Opracowano środki ochrony, które pozwalają na ochronę i promocję takiego elementu.

R.4.Element ten został nominowany przy najszerszym możliwym udziale zainteresowanej wspólnoty, grupy lub, w danym przypadku, jednostek oraz po wcześniejszym wyrażeniu przez nie dobrowolnej i świadomej zgody.

R.5.Element ten jest ujęty w ewidencji niematerialnego dziedzictwa kulturowego prowadzonej na terytorium zgłaszającego Państwa-Strony (zgłaszających Państw-Stron) zgodnie z art. 11 i 12 Konwencji.

Na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości wpisane zostały ponadto następujące elementy dziedzictwa:

Yeon Deung Hoe, festiwal lotosowych lampionów w Korei Południowej (Republika Korei)

Wyrób ręcznie wykonywanej ceramiki w miejscowości Złakusa (Serbia)

Kultura „hawker” w Singapurze, wspólnotowe praktyki kulinarne i gastronomiczne w wielokulturowym kontekście miejskim (Singapur)

Umiejętności zegarmistrzowskie i mechanika artystyczna (Francja i Szwajcaria)

Technika połowu ryb zwana „charfia” na wyspach Karkanna (Tunezja)

Afladż, tradycyjny system irygacyjny w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, tradycje ustne, wiedza i umiejętności związane z jego budową, utrzymaniem i sprawiedliwą dystrybucją wody (Zjednoczone Emiraty Arabskie)

Wyścigi wielbłądów, praktyka społeczna i dziedzictwo obchodów świątecznych związanych z wielbłądami (Zjednoczone Emiraty Arabskie i Oman)

Taniec budima (Zambia)

Wiedza, umiejętności i praktyki związane z wyrobem i potrawami z kuskusu (Algieria, Mauretania, Maroko i Tunezja)

Chamamé (Argentyna)

Nar Bayrami, tradycyjne święto granatu i związana z nim kultura (Azerbejdżan)

Tradycja związana z konkursem koszenia trawy w Kupres (Bośnia i Hercegowina)

Taijiquan (ćwiczenia medytacyjne) (Chiny)

Ceremonia Ong Chun/Wangchuan/Wangkang, obrzędy i związane z nimi praktyki służące umocnieniu związków człowieka z oceanem (Chiny i Malezja)

Ręczny wyrób ozdób choinkowych z koralików z dmuchanego szkła (Czechy)

Kultura sauny (Finlandia)

Sztuka muzyczna trębaczy, technika instrumentalna związana ze śpiewem, kontrolowaniem oddechu, vibrato, akustyką przestrzeni i wspólnym świętowaniem (Francja, Belgia, Luksemburg i Włochy)

Pielgrzymka do klasztoru św. Judy Tadeusza apostoła (Iran i Armenia)

Sztuka szklanych koralików (Włochy i Francja)

Tradycyjne umiejętności, techniki i wiedza związane z architekturą drewnianą w Japonii, jej konserwacją i przekazywaniem (Japonia)

Sztuka wyrobu instrumentu i gry na instrumencie Mbira/Sanza, tradycyjnym lamofonie (rodzaju szarpanego idiofonu) (Malawi i Zimbabwe)

Il-Ftira, sztuka kulinarna i kultura związana z rodzajem chleba na zakwasie (Malta)

Praktyki i tradycyjna wiedza związana z terere, pradawnym napojem Indian Guarani w Paragwaju, w kulturze pohã ñana (Paragwaj)

Obrzęd konny Cabbalos del Vino (Hiszpania)

Pantun (wierszowane kuplety) (Indonezja i Malezja)

Tradycyjna gra wyrabiająca myślenie strategiczne Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme  (Kazachstan, Kirgistan i Turcja)

Na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Wymagającego Pilnej Ochrony wpisano trzy elementy dziedzictwa:

Tradycyjna wiedza i techniki związane z malowaniem na drewnie za pomocą uzyskiwanego z żywicy lakieru z Pasto  (mopa-mopa) w regionie Putumayo i Nariño (Kolumbia)

Aixan/Gana/Ob#ANS TSI //Khasigu, pradawna wiedza I umiejętności związane z dźwiękami muzycznymi (Namibia)

Ręczne tkactwo w Górnym Egipcie (Sa’eed) (Egipt)

Na Listę dobrych praktyk w zakresie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego wybrano:

La yole, tradycyjna łódź z Martyniki - od budowy po praktyki żeglarskie - model ochrony dziedzictwa (Francja)

Techniki rzemieślnicze i zwyczajowe praktyki przykatedralnych warsztatów czyli „Bauhütten” w Europie, know how, przekaz, rozwój wiedzy i innowacje (Niemcy, Austria, Francja, Norwegia, Szwajcaria)

Polifoniczna karawana, badanie, ochrona i promowanie śpiewu polifonicznego z Epiru (Grecja)