Załącznik nr 2
Europejski Kongres
o Różnorodności Kulturalnej
Warszawa, 3-5 czerwca 2004
II Okrągły stół
Różnorodność kulturalna i dialog kultur:problemy toższamości we współczesnych społeczeństwach
Moderator: Karol Jakubowicz
Dyrektor Departamentu Strategii i Analiz
w Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji
Sprawozdawca: Madeleine Viviani, Sekretarz Generalny
Szwajcarskiego Komitetu ds. UNESCO
Sprawozdanie
Można wyodrębnić osiem wątków tematycznych, które pojawiły się w debacie:
1. Tożsamość indywidualna i zbiorowa
- Tożsamość ma zróżnicowaną geometrię: to wspólne występowanie, powiązanie i skupienie wielorakich tożsamości i przynależności (rodzinnych, religijnych, narodowych, regionalnych).
- Te tożsamości i przynależności rozwinęły się jako funkcja różnych rodzajów pamięci, zbudowanych na podstawie osobistych przeżyć, ale także wspólnego dziedzictwa, które nie jest wolne od stereotypów, mitologii, niekiedy i niewiedzy, powielanych przez media oraz grupy społeczne.
- Trzeba zaakceptować konfrontację z innymi, z tym, co nas różni, gdyż konfrontacja pomaga nam się określić i współdziałać z innymi.
- Zarówno pojedynczy człowiek jak i wspólnota muszą mieć możliwość poznania i docenienia własnej kultury, aby móc wyjść na spotkanie drugiego człowieka czy innej kultury.
2. Historia
- Trzeba powracać do historii, w jej całej złożoności, czytać jej karty dotąd przemilczane.
- Przy tej lekturze należy unikać uproszczeń; przyjąć podwójny punkt widzenia: agresora i napadniętego, uwzględniać szerszą perspektywę dużych obszarów kulturowych – takich jak Europa, wykraczających poza optykę pojedynczego państwa. Starać się lepiej zrozumieć naszą przeszłość, aby przekazywać ją dzieciom.
- Unikać instrumentalizacji historii dla osiągnięcia doraźnych celów politycznych.
- Jednocześnie trzeba uczyć się odczytywać historię teraźniejszą, tę, którą dzisiaj piszemy.
3. Integracja: raczej „sałatka mieszana” niż „melting pot”
- Integracja zakłada:
a) pojednanie i/lub uznanie, a zatem wzajemny szacunek.
b) istnienie wspólnych wartości, w oparciu o które można zbudować relację wzajemnego zaufania.
c) solidarność to znaczy politykę gwarantującą sprawiedliwy podział zasobów intelektualnych i materialnych.
- Władza centralna powinna pełnić rolę katalizatora i ułatwiać otwarcie oraz dialog między różnymi wspólnotami zamieszkującymi dane terytorium. Środkiem wiodącym do tego celu może być n.p. tworzenie infrastruktury dialogu. Władza centralna powinna przekazać całość lub część realizacji działań w tej dziedzinie wspólnotom lokalnym.
- Promować różnorodność kulturalną, budując jednocześnie poczucie jedności – Model Unii Europejskiej: jedność w różnorodności, ale z priorytetem dla różnorodności.
- Diaspory wzbogacają kraje pochodzenia poprzez zmiany, jakie do nich wnoszą. Konwencja powinna wspierać wkład diaspory na rzecz kraju przyjmującego.
4. Tradycje i lokalne zasoby wiedzy
- Tradycja pozwala budować i utrwalać tożsamość i spójność wspólnot.
- Lokalne zasoby wiedzy gromadziły się i ewoluowały w zależności od sytuacji, z jakimi zetknęła się dana społeczność. Dostarczają one odpowiedzi stosownych do możliwości i kontekstu, będąc siłą witalną pozwalającą społecznościom trwać i odradzać się.
5. Globalizacja
- Upowszechnia stereotypy; przekazuje powierzchowne obrazy Innego. Nasza percepcja jest więc skrzywiona. Potrzeba pogłębionej wiedzy o Innym. Ważną rolę do odegrania w tej dziedzinie mają muzea tematyczne, prasa i telewizja publiczna.
- Globalizacja jest również narzędziem. Od nas zależy, czy dobrze go użyjemy dla upowszechnienia produkcji kulturalnej, zwłaszcza produkcji kulturalnej mniejszości. Chodzi nie tyle o to, by sprzeciwiać się wolnej wymianie handlowej, ile o zagwarantowanie sprawiedliwej wymiany (free trade vs fairness).
- Jest postrzegana jako zagrożenie i sprzyja zamykaniu się we własnej tożsamości, co może przynosić w efekcie ekstremizm, fundamentalizm i terroryzm.
- Jest też czynnikiem braku równowagi gospodarczej. Ubóstwo rodzi niezadowolenie, którym można manipulować dla celów politycznych.
6. Pluralizm kulturalny – dialog kultur – współpraca międzynarodowa
- Wspierać wspólną pracę dla tworzenia nowych ekspresji kulturalnych, które będą wspólnymi punktami odniesienia, elementami zespalającymi.
- Wspierać badania nad wzajemnym oddziaływaniem kultur.
- Podkreślać wartość tego, co pozwala człowiekowi rozpoznać siebie poprzez Innego.
- Dać ludności autochtonicznej i mniejszościom prawo do przeszłości i przyszłości w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym.
- Walczyć z hierarchizacją kultur. Niech Europejczycy postarają się lepiej poznać Afrykę i niech świat zachodni uda się na poszukiwanie innych kultur, aby znajdować pewne odpowiedzi (takie jak np. tradycyjne mechanizmy rozwiązywania konfliktów w Afryce).
- Dialog na szczeblu elit jest konieczny, ale niewystarczający. Niezbędny jest również dialog i podejmowanie wspólnych działań na szczeblu społeczności.
7. Konwencja
- Jakość zapisów konwencji nie powinna być niższa od standardów Deklaracji o różnorodności kulturalnej.
- Potrzebne są międzynarodowe mechanizmy nadzorujące realizację przepisów Konwencji.
- Konwencja musi mieć uniwersalny charakter, w przeciwnym razie pozostanie martwą literą
- Nie rozwiąże wszystkich problemów, ale stworzy punkty odniesienia, dzięki którym będzie można podejmować dalsze działania.
8. Polityka solidarna, gospodarka obywatelska
- Prawdziwy problem nie leży w różnorodności kulturalnej, ale we władzy politycznej i ekonomicznej. Trzeba pracować nad etyką polityczną i gospodarczą i od nowa przemyśleć „rządzenie” (gouvernance) na szczeblu międzynarodowym.
- Różnorodność kulturalna jest składnikiem trwałego rozwoju. Potrzebny jest zatem dialog między kulturą i gospodarką. Polityka kulturalna bez wsparcia gospodarki nie będzie skuteczna.
Wnioski:
- Dzisiejszy paradygmat to: zderzenie cywilizacji albo dialog cywilizacji. Odpowiedzią jest różnorodność kulturalna, ponieważ różnorodność jest takim symbolem, wokół którego wszyscy mogą się zjednoczyć, jest punktem odniesienia sprzyjającym poszukiwaniom – i być może znalezieniu - nowej równowagi światowej.
- Konwencja nie jest rozwiązaniem absolutnym, lecz kamieniem węgielnym tego, co powinno stać się rozwiązaniem. Oczekiwania są ogromne i realizacja będzie trudna.
- Istnieje potrzeba nowego podejścia, wyobraźni, kreatywności i dużego zaangażowania ze strony nie tylko Państw, ale także społeczeństw, wspólnot, mniejszości i pojedynczych ludzi.