Nowe wpisy z Polski na Reprezentatywnej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości

Tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała i polskie sokolnictwo jako część międzynarodowego wpisu „Sokolnictwo, żywe dziedzictwo ludzkości” zostały wpisane na jedną z międzynarodowych list tworzonych na podstawie Konwencji UNESCO z 2003 r.: Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości.

Decyzje o nowych wpisach zapadły na dorocznej, 16. Sesji Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego (13–18 grudnia 2021 r. online).

Tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała (Flowers carpets tradition for Corpus Christi processions) jest drugim po „Szopkarstwie krakowskim” krajowym wpisem na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości.

Inspiracją dla tego wpisu była licząca ponad dwieście lat tradycja układania dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała w Spycimierzu, w gminie Uniejów w województwie łódzkim. Mieszkańcy układają kwiatowy wzór na odcinku drogi przed ich domem lub wyznaczonym odcinkiem na trasie procesji.  Dywan osiąga nieraz prawie  2 km długości. Wzory z kwiatów przedstawiające różnorodną symbolikę są projektowane  przez całe wielopokoleniowe rodziny. Do ułożenia dywanu wykorzystywane są wyłącznie kwiaty polne zbierane w najbliższej okolicy i ogrodowe, często pielęgnowane przez mieszkańców w przydomowych ogródkach specjalnie na tę okazję. Przy tworzeniu dywanu wykorzystuje się także ziemię, piasek, korę i świeżo ściętą trawę lub tatarak. Kwiaty zbierane są kilka dni przed procesją, a wspólne układanie dywanu rozpoczyna się rano w dniu Bożego Ciała i trwa kilka godzin. Jak podkreślono we wniosku „w efekcie powstaje ulotne i piękne dzieło, które jest manifestacją religijności, ale także kreatywności, poczucia estetyki i wyjątkowej wrażliwości na piękno natury”. W układanie dywanu zaangażowani są także mieszkańcy innych wsi należących do parafii. Wspólne doroczne przedsięwzięcie jest okazją do okazywania sobie pomocy i podtrzymywania więzi sąsiedzkich. Tradycja ta trwale kształtuje lokalną tożsamość i co roku  wielu byłych mieszkańców odwiedza swoje rodziny specjalnie po to, aby wziąć udział w układaniu dywanu kwiatowego. Oprócz tradycji w Spycimierzu wpisane zostały podobne tradycje pielęgnowane przez mieszkańców w miejscowościach Klucz, Olszowa, Zimna Wódka w gminie Ujazd oraz w Zalesiu Śląskim w gminie Leśnica w województwie opolskim.

Polskie tradycje związane z sokolnictwem zostały włączone do wpisu międzynarodowego Sokolnictwo, żywe dziedzictwo ludzkości (Falconry, a living human heritage), które zostało wpisane na Reprezentatywną Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości po raz pierwszy w roku 2010.  W 2021 r. międzynarodowy wpis został rozszerzony już po raz trzeci i obecnie obejmuje tradycje związane z sokolnictwem w 24 krajach: Zjednoczonych Emiratach Arabskich (koordynator wniosku), Arabii Saudyjskiej, Austrii, Belgii, Chorwacji, Czechach, Francji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Katarze, Kazachstanie, Kirgistanie, Maroku, Mongolii, Niemczech, Pakistanie, Polsce, Portugalii, Republice Korei, Słowacji, Syrii, na Węgrzech i we Włoszech. W 2021 r. oprócz Polski do wpisu dołączyło pięć krajów: Chorwacja, Holandia, Irlandia, Kirgistan i Słowacja. W krajach, które przystąpiły do wspólnego wpisu występują podobne tradycje i praktyki, w tym metody szkolenia ptaków, opieki nad nimi związanej z  więzią emocjonalną i wykorzystywany sprzęt. W związku z sokolnictwem powstało szersze dziedzictwo kulturowe, które obejmuje stroje, tradycje kulinarne, śpiew, muzykę, poezję, tańce oraz zwyczaje pielęgnowane przez poszczególne społeczności.

Na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Wymagającego Pilnej Ochrony wpisano 4 nowe elementy dziedzictwa:

Mikronezja: Tradycyjne wioślarstwo i budowa piróg typu canoe na Wyspach Karolińskich

Timor Wschodni: Tais, tkanina tradycyjna

Estonia: Budowa i użytkowanie łodzi wydrążonych z jednego pnia drzewa w regionie Soomaa

Mali: Praktyki kulturowe i środki wyrazu związane z M’Bolon, tradycyjnym instrumentem perkusyjnym

Na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości wpisano 39 następujących elementów dziedzictwa (według kolejności wpisów):

Rozszerzenie wpisu „Sokolnictwo, żywe dziedzictwo ludzkości” o sokolnictwo w 6 krajach: Chorwacji, Holandii, Irlandii, Kirgistanie, Polsce i Słowacji.

Araba Saudyjska, Algieria, Bahrajn, Egipt, Irak, Jordania, Kuwejt, Liban, Mauretania, Maroko, Oman, Palestyna, Sudan, Tunezja, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Jemen: Kaligrafia arabska: wiedza, umiejętności i praktyki

Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia i Szwecja: Tradycje związane z łodzią skandynawską o kadłubie z poszyciem zakładkowym

Demokratyczna Republika Konga i Kongo: Rumba kongijska

Boliwia: Wiekie święto Tarija

Wenezuela: Uroczystości ku czci św. Jana Chrzciciela

Ekwador: Pasillo, śpiew i poezja

Panama: Tańce i formy wyrazu kulturowego związane z obchodami święta Bożego Ciała

Peru: Wartości, wiedza, zwyczaje i praktyki Indian Awajún związane z garncarstwem

Malezja: Songket (tkanie tradycyjnej ozdobnej tkaniny)

Indonezja: Gamelan (gra na instrumentach perkusyjnych)

Tajlandia: dramat taneczny praktykowany na południu Tajlandii

Wietnam: Sztuka taneczna Xòe praktykowana przez ludność tajską w Wietnamie

Indie: Durgapudźa w Kalkucie

Sri Lanka: Tradycyjne rękodzielnictwo związane z wykonywaniem mat Dumbara Ratā Kalāla

Turkmenistan: Rękodzieło związane z budową instrumentu dutar oraz tradycyjną sztuką spektaklu muzycznego ze śpiewem

Seszele: Moutya (nocny taniec)

Madagaskar: Kabary, oratoryjna sztuka malgaska

Senegal: Ceebu Jen, senegalska sztuka kulinarna

Bahrajn: Fjīri (uroczystości związane z historią połowu pereł)

Irak: Tradycyjne umiejętności rękodzielnicze i sztuka związana z Al-Naoor (kołem wodnym)

Palestyna: Sztuka haftu w Palestynie, praktyki, umiejętności, wiedza i obrzędy

Syria: Al-Qudoud al-Halabiya (tradycyjna muzyka z Aleppo)

Maroko: Tbourida (parada konna)

Turcja: Hüsn-I Hat, tradycyjna kaligrafia w sztuce islamu w Turcji

Finlandia: Gra na skrzypcach oraz związane z nią praktyki i środki wyrazu w Kaustinen

Dania: Taniec i śpiew Inuitów przy akompaniamencie bębna

Malta: L-Għana, tradycja ludowych pieśni maltańskich

Portugalia: Miejskie obchody świąteczne w Campo Maior

Tadżykistan: Falak (tradycyjna muzyka górali)

Bułgaria: Śpiew polifoniczny visoko w Dolen i Satowczy w południowo-zachodniej Bułgarii

Ukraina: Ornek, zdobnictwo i związana z nim wiedza u Tatarów krymskich

Belgia: Wyścigi na szczudłach w Namur

Włochy: Poszukiwanie i wykopywanie trufli we Włoszech, tradycyjna wiedza i praktyki

Holandia: kultura corso, parady z kwiatami i owocami w Holandii

Uzbekistan: sztuka Bakhshi (poezja śpiewana)

Czarnogóra: Dziedzictwo kulturowe Marynarki Zatoki Kotorskiej (Boka Navy), uroczyste pielęgnowanie pamięci i tożsamości kulturowej

Polska: Tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała

Haiti: Zupa z dyni (Joumou soup)

Wpis pierwszej kandydatury z Haiti, pierwotnie przewidziany na następny rok, został przyspieszony, by dać wyraz empatii wobec doświadczonej tragicznymi skutkami trzęsienia ziemi ludności Haiti, dla której tradycyjna zupa ze specjalnego rodzaju dyni i innych warzyw jest symbolem życia wspólnotowego. Wpis ma być potwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne, gdyż obecne procedury nie przewidują wpisu na zasadzie wyjątku. 

W Rejestrze Dobrych Praktyk Ochrony dodano 4 przykłady:

Filipiny: Szkoła Żywych Tradycji

Kirgistan: Gry koczowników: ponowne odkrywanie dziedzictwa, pochwała różnorodności

Iran: Narodowy program ochrony tradycyjnej sztuki kaligrafii w Iranie

Kenia: Wypromowanie tradycyjnej kuchni i ochrona tradycyjnego sposobu odżywiania się w Kenii.

Ogółem na wszystkie listy międzynarodowe wpisanych jest obecnie 630 elementów niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 140 krajach.

Konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ratyfikowało 180 krajów.

Organizatorem 16. sesji Międzyrządowego Komitetu ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego miała być Sri Lanka, ale z powodu sytuacji pandemicznej obrady odbyły się online. Polska jest członkiem Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w kadencji 2018–2022.