1 8 Rozdział 1 i – r o l a K U lt U rY w Ks z ta łt owa N i U s p o ł e cz e ń s t wa ... Znaczenie elementów tego poziomu dla skuteczności ochrony zabytków jest bardzo duże, choć związek ten jest najmniej widoczny i bezpośredni. Na przykład, to system polityczny kraju decyduje o formach własności zabytków czy o zakresie odpowiedzialności państwa za ochronę dziedzictwa. To charakter państwa i społeczeństwa – np. stosunek do religii – decyduje o uprzywilejowaniu pewnych grup zabytków lub wprost przeciwnie. W zależności od deklarowanych celów ustrojowych ochrona zabytków (pewnych grup zabytków) może być nadrzędna w stosunku do celów gospodarczych lub też być im całkowicie podporządkowana. Wymienione poziomy systemu ochrony zabytków wskazują, że jest on tworzony przez bardzo wiele elementów, które tylko w pewnej części są kontrolowane przez konserwatorów; tylko poziom 1. jest całkowicie kontrolowany przez konserwatorów, poziom 2. jest pod ich częściową kontrolą, natomiast poziom 3. jest całkowicie poza kontrolą konserwatorów. I to właśnie sprawia, że ochrona zabytków nie jest – jako całość – autonomiczna. W tym kontekście podkreślenia wymaga również fakt, że w sposób nieunikniony i niejako naturalny dokonuje się dostosowanie poziomu 2. do poziomu 3. w ramach krajowego systemu ochrony zabytków. Pomimo zaangażowania środowiska konserwatorskiego w tworzenie rozwiązań na poziomie 2. (organizacja służb, prawodawstwo, finansowanie), ostateczne rozwiązania są określane przede wszystkim przez uwarunkowania pozakonserwatorskie (charakter i polityka państwa, zamożność społeczeństwa, specyfika kultury, potrzeby rozwojowe, etc.). Elementy poziomu 2. są tak dalece uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi (poziom 3), że poziomy te muszą stworzyć spójną całość. Jeżeli na poziomie 2. powstaną rozwiązania niezgodne z realiami danego kraju, to nie będą one realizowane (np. ustawowe zapisy o dofinansowaniu prac konserwatorskich nie są realizowane z powodu niedostatecznych środków). Tak więc spójność poziomów 2. i 3. w systemie ochrony zabytków powinna być uznana za twardą regułę i konserwatorzy niewiele mogą tu zrobić. Dowodem prawdziwości tego stwierdzenia jest praktyka całego świata; nigdzie na świecie system ochrony zabytków nie jest sprawniejszy niż ogólny poziom zorganizowania danego kraju.