278 e d U K a c j a p o p r z e z K U lt U r ę . K r e at Y w N o ś ć i i N N o wa c Yj N o ś ć Diagnoza społeczna Zdaniem J. Rifkina16 cywilizacja zachodnia znalazła się i znajduje w zwrotnym punkcie. Fundamentalna podstawa zrównoważonego rozwoju, jego osiowy element – jakim jest kultura, nie tylko ulega osłabieniu, ale także zanika jej różnorodność powodowana procesami globalizacji oraz osłabieniem siły i roli państw narodowych. Stwierdza on, że możliwe są trzy scenariusze: wzrost fundamentalizmu, rozwój czwartego sektora (grup mafijnych, przestępczych) lub rozwój trzeciego sektora (społeczeństwa obywatelskiego). Tym samym efektywny scenariusz zgodny z kanonem demokracji oraz zapewniający zrównoważony rozwój to powiększanie trzeciego sektora. Diagnoza stanu społeczeństwa obywatelskiego, siły i wielkości trzeciego sektora w Polsce jest bardzo pesymistyczna. Ujmując to jako kategorię kapitału społecznego, możemy stwierdzić, że jego niski, bardzo niski poziom jest najważniejszym czynnikiem determinującym kształtowanie się rozwoju Rzeczpospolitej. W raporcie M. Boniego – Polska2030– stwierdza się, że „Transformacja ostatnich dwudziestu lat opierała się w głównej mierze na społecznym kapitale adaptacyjnym – uzupełniającym wytworzony wcześniej kapitał przetrwania. Dziś potrzebne są nowe formy kapitału społecznego – kapitał rozwojowy, który jest niezbędny do sprostania obecnym i przyszłym wyzwaniom. Kapitał rozwojowy to zdolność ludzi do ufania sobie we wszystkich wymiarach życia – począwszy od zaufania między jednostkami po zaufanie obywateli do infrastruktury instytucjonalnej państwa. Tylko wzrost zaufania społecznego, którego poziom należy obecnie do najniższych w Europie, udrożni i usprawni szeroko pojętą współpracę między ludźmi w Polsce. To także kapitał o charakterze sieciowym, oparty na więziach sięgających poza krąg najbliższych kontaktów. To wreszcie zdolność do nieszablonowego, kreatywnego działania – samodzielnie i razem. Społeczeństwo o silnym kapitale rozwojowym charakteryzują: otwartość na postawy, poglądy i pomysły innych, zdolność do współpracy oraz innowacyjność i kreatywność 16 J. Rifkin, TheAgeofAccess. HowtheShiftfromOwnershiptoAccessis TransformingModernLife, Penguin Books, London 2000.