36 R o z d z i a ł i – r o l a K U lt U rY w Ks z ta łt owa N i U s p o ł e cz e ń s t wa ... i funkcjonują społeczeństwa, których istnienie jest na enkulturacji jednostek oparte. Trzeba mieć świadomość, że gdy mówimy o enkulturacji, próbujemy uchwycić niezwykle skomplikowane, nieokreślone przebiegi zjawisk i sytuacji, które są trudne do zrekonstruowania i jednoznacznego poznania. Tym bardziej, że proces ten zaczyna się w pierwszych momentach życia dziecka i praktycznie trwa do końca życia, choć oczywiście zazwyczaj ze zmniejszającą się intensywnością. Nabywanie kultury przez jednostkę jest nazywane „wychowywaniem” (gdy przeważają w nim działania zamierzone) lub ogólnie – „socjalizacją” (gdy mamy na myśli wszelkie działania otoczenia sprawiające, iż człowiek z istoty biologicznej staje się istotą ludzką, przejawiającą zachowania społeczne determinowane w dużym stopniu kulturą zbiorowości, w której socjalizacja przebiegała). Z natury rzeczy dominuje w nim przekaz wzorów kulturowych, tak więc, aby podkreślić ich obecność w socjalizacji, warto ten proces nazywać właśnie mianem „enkulturacji” – terminu upowszechnionego przez Melville’a J. Herskovitsa. Wtedy jednoznacznie mamy na myśli fakt wrastania danej jednostki w kulturę danej zbiorowości albo – bardziej słusznie – fakt „wrastania” danej kultury w osobowość jednostki. Proces enkulturacji jest niezwykle bogaty, w małym stopniu rozpoznany, w dużym zaś nieprzewidywalny. Można dostrzec w nim kilka zasadniczych cech: – jest to swoista przemoc symboliczna (wg określenia Pierre’a Bourdieu); – jednostka stawia mu opór; – jest niemal wyłącznie przejawem życia społecznego gatunku ludzkiego; – jest stopniowy i towarzyszy biologicznemu rozwojowi jednostki; – jest mechanizmem selektywnym; – jest procesem częściowo uświadomionym, a częściowo nieświadomym; – współcześnie przebiega on bez wyraźnych algorytmów; – dokonuje się w różnych środowiskach. Tej ostatniej cesze należy poświęcić więcej uwagi. Nabywanie kultury dokonywało się i dokonuje w pewnych środowiskach wychowawczych, których zestaw niewiele się zmienia