42 R o z d z i a ł i – r o l a K U lt U rY w Ks z ta łt owa N i U s p o ł e cz e ń s t wa ... też przyjmowane jedynie powierzchownie czy całkowicie pozornie bez jakiejkolwiek integracji z osobowością wychowanka, a nawet z ich demonstracyjnym odrzuceniem. Dobrym sposobem zbadania tych typów byłoby porównanie tego, co wychowanek, gdy sam stanie się w późniejszym wieku wychowawcą (rodzicem, nauczycielem), przekazuje z zasobów, które otrzymał w dzieciństwie i młodości, albo przynajmniej z tych, które mu wcześniej proponowano. Byłby to przekonujący test na międzypokoleniową trwałość wzorów kulturowych, lub – przeciwnie – jej zrywanie czy selektywność. Ostatnim kryterium jest stopień ich funkcjonalności. Proces nabywania (i tym samym przekazu) kultury przez jednostkę pełni kilka zasadniczych funkcji: (a) sprawia on, że jednostka wrasta w kulturę danego społeczeństwa, (b) dostarcza on jednostce języka, wzorów zachowań, umiejętności, hierarchii wartości, celów życiowych, etc., (c) dostarcza jednostce jej kompetencji kulturowej, (d) jest warunkiem przystosowania się jednostki do życia w danym społeczeństwie, (e) jest mechanizmem przekazywania kultury w czasie, (f) współtworzy osobowość człowieka, (g) jest czynnikiem utrwalania kultury oraz (częściowo) jej zmiany i adaptacji. Nie jest tak, iż poszczególne wskazania, normy, zasady, poglądy, a przede wszystkim wzory zachowań zawsze są korzystne dla funkcjonowania jednostki czy zbiorowości. Proces ich przekazu jest zazwyczaj dość „ślepy”, a przynajmniej bezwiedny. Wiele wzorów przekazuje się młodszemu pokoleniu przy automatycznym założeniu, że są one jedyne, a przynajmniej najlepsze z możliwych, że ich nabywanie odbywa się z pożytkiem dla jednostki czy – przede wszystkim – z pożytkiem dla zbiorowości. Rzadko uwzględnia się poczucie ambiwalencji proponowanych wzorów, rzadko – przynajmniej dawniej – dyskutowało się nad nimi z wychowankiem. Tymczasem poszczególne wzory zachowań mogą raz dobrze, innym razem neutralnie, a jeszcze innym dysfunkcjonalnie służyć życiu indywidualnemu i zbiorowemu. Pośród wspomnianych wcześniej funkcji enkulturacji wymieniony był mechanizm przekazywania kultury w czasie (kultura „jest duszą społeczeństwa przechodzącą z jednego pokolenia na drugie” – jak wyraził się Gilbert K. Chesterton). Kultura tkwi przede wszystkim