references
1 78 W P Ł Y W
OTOCZENIA NA ROZWÓJ INDYWIDUALNY I SPOŁECZNY
we wszystkich historycznych kontekstach pozostaje jako coś trwałego i niezmiennego, nieredukowalnego do tych kontekstów. Stąd też Lech Nijakowski5 próbuje, odwołując się do Antoniny Kłoskowskiej kategorii residuum interakcyjnego6, traktować terytorium jako „residuum ontologiczne”. W znacznej mierze stanowi ono pewien zasób umożliwiający codzienne funkcjonowanie danej społeczności: jako przestrzeń zbiorowego działania, źródło zasobów tradycyjnie niezbędnych do interakcji oraz miejsce występowania naturalnych i pierwotnych obiektów społecznego działania (groty, doliny rzeczne itd.). Zasobem jest np. dogodne położenie obronne czy komunikacyjne danego miejsca). Oczywiście terytorium rozumiane jako residuum nie jest po prostu tożsame ze środowiskiem przyrodniczym; jest to kategoria pośrednicząca między otaczającą człowieka rzeczywistością, samą w sobie, a ludzkim światem kultury. Residuum to jest już niejako „skrojone” na miarę człowieka, jego naturalnych potrzeb, wzorów percepcji i zachowania. Obiekty przyrodnicze poddawane są rozmaitym fizycznym przekształceniom, stają się też często przedmiotem intensywnych działań interpretacyjno-symbolicznych. Pewne obiekty naturalne stają się symbolem lokalnym, regionalnym czy nawet narodowym. Przykładem jest tu Ararat. Co ważniejsze, niektóre z nich mogą stać się takim symbolem i atrakcją turystyczną nawet wtedy, gdy nie są same w sobie szczególnie atrakcyjne. Dobrym przykładem jest tu obszar źródeł Missisipi, który dopiero wtedy, gdy wskazany został przez badaczy, stał się najpierw ważnym miejscem turystycznym, a następnie uległ nawet „narodowej sakralizacji”7. Materialne obiekty wytworzone w danej przestrzeni lokalnej przez ludzi stanowią także w istotnej swojej części środowisko zastane. Ten istniejący w fizycznym otoczeniu „substrat”, widoczny i w znacznej mierze dostępny dla wszystkich albo znacznej części osób przebywających w danym miejscu, podlega jednak bardzo silnie dwom procesom. Po pierwsze ustawicznej przemianie fizycznej, takiej jak kolejne przebudowy zamków czy kościołów, czy renowacje ulic i placów,
Por. Nijakowski L., (2005). O znaczeniu terytorium dla nauk społecznych i kultury. Maszynopis. 6 Kłoskowska A., (1981). Socjologia kultury, Warszawa, PWN, s. 255–256, 263. 7 Por. Nijakowski L., op. cit.
5
