references
206 W P Ł Y W
OTOCZENIA NA ROZWÓJ INDYWIDUALNY I SPOŁECZNY
Postulat przejęcia przestrzeni miasta przez skonfederowane grupy jego mieszkańców ma zasięg globalny i wspólne źródło w pewnej teologii, którą tak dobrze scharakteryzowała Mary Douglas: „W myśleniu każdego ludu, którego metafizyka wyrzuca zło poza obręb rzeczywistego świata, implicite obecna jest silna tendencja millenarystyczna”15. Utopijna idea usunięcia wszelkiego zła poza nawias rzeczywistości i zutylizowanie go dla dobra wspólnego, zasługuje na miano metafory kompostowej16. Warunkowany nią sposób myślenia krzewił się swobodnie w całym cywilizowanym świecie aż do początku lat siedemdziesiątych XX wieku pod postacią ideologii eugenicznej17. Trudno oprzeć się wrażeniu, że ustąpiła ona w czasie, gdy do głosu doszła ideologia współczesnej ekologii, powtarzająca bez większych zmian dezyderaty swojej prababki – higieny społecznej, higieny miasta i jak się wydaje, wypełniająca lukę ideologiczną, która pozostała po eugenice. Co nie oznacza, że należy je ze sobą utożsamiać. Obecnie ta nowa sytuacja ideologiczna przynosi bardzo zróżnicowane skutki, a w wypadku Polski lokalny kontekst zasługuje na szczególną uwagę. Albowiem to tu ponadnarodowe ruchy ekologiczne znalazły bardzo sprzyjające, specyficzne warunki rozwojowe, wynikające z nieomal całkowitego zniszczenia mieszczańskiej tkanki społecznej w czasie ostatniej wojny. Problem powojennych zmian demograficznych w Polsce nie jest nowy. Przez wiele dziesięcioleci był przedmiotem wnikliwych studiów socjologicznych, a od kilku lat jest także obiektem debaty
Douglas M., (2007). Czystość i zmaza, Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 200. Ratcliffe B. M., (1990). Cities and environmental decline: elites and the sewage problem in Paris from the mid–eighteenth to the mid–nineteenth century, „Planning Perspectives”, nr 5, s. 189–222; Czyżewski A., (1991). Trzewia Lewiatana. Ekologiczna utopia XIX wieku, „Arche”, nr 3, s. 42–46; Czyżewski A., (1994). Ochrona ptaków i budowniczowie, „Konteksty”, nr 3–4, s. 71–80; Czyżewski A., (2015). Abstrakt czyli śmieć w kulturze, [w:] Śmieć w kulturze, pod red. Kulikowska K., Obracht-Prondzyński C., Katedra Wydawnictwo Naukowe. 17 Voigt W., (1989). The garden city as eugenic utopia, „Planning Perspectives”, nr 4, s. 295 –312; Czyżewski A., (1991). Trzewia Lewiatana..., op. cit.; Home R., (1993). Barack Camps for Unwanted People: a neglected planning tradition, „Planning History”, nr 1, s. 15; Czyżewski A., (1994). Ochrona ptaków…, op. cit.; Czyżewski A., (2001). Trzewia Lewiatana …, op. cit.; por. też z dziedziny designu: Cogdell C., (2003). Products or Bodies? Streamline Design and Eugenics as Applied Biology, „Design Issues”, nr 1; Cogdell C., (2004). Eugenic Design. Streamlining America in the 1930s, University of Pensylvania Press.
15 16
