W dniu 12 listopada 2019 r. rozpoczęła się w Paryżu 40. sesja Konferencji Generalnej UNESCO. Konferencja Generalna, będąca zgromadzeniem przedstawicieli państw członkowskich i najwyższym organem wykonawczym UNESCO, zbiera się co dwa lata w Paryżu w celu uchwalenia programu i budżetu Organizacji. Dyskutowane są kierunki działalności UNESCO na kolejne lata – na obecnej sesji tematem są wstępne założenia strategii średnioterminowej na lata 2022–2029 oraz czteroletniego programu i budżetu na lata 2022–2025.

W imieniu rządu polskiego w debacie plenarnej w dniu 13 listopada wystąpiła pani Minister Magdalena Gawin, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przedstawiając priorytetowe dla Polski zagadnienia podejmowane na forum UNESCO.

Prace Konferencji Generalnej, które potrwają do 27 listopada 2019 r., są prowadzone również w komisjach programowych: komisji programowo-administracyjnej, edukacji, nauk ścisłych i przyrodniczych, nauk społecznych i humanistycznych, kultury oraz komunikacji i informacji. Komisje przygotowują rekomendacje dla Konferencji Generalnej, która podejmuje decyzje w formie rezolucji. Konferencji towarzyszą spotkania na szczeblu ministrów – Forum Ministrów kultury i Spotkanie na temat inkluzywności i mobilności w szkolnictwie wyższym. Konferencji Generalnej towarzyszyć będzie 11. Forum Młodych i cały szereg wydarzeń – debaty, prezentacje, wystawy, uroczystości przyznania nagród itp.

Najważniejsze uchwały 40. sesji Konferencji Generalnej UNESCO

Na 40. sesji Konferencji Generalnej UNESCO (Paryż, 12- 27 listopada 2019 r.) zapadło szereg decyzji, które ukierunkowują działania Organizacji na najbliższe lata oraz otwierają możliwości podejmowania nowych działań przez zainteresowane środowiska.

Uchwalony został program i budżet UNESCO na lata 2020–2021. Program jest kontynuacją poprzedniego programu dwuletniego w związku z wprowadzonym od 2017 roku planowaniem w perspektywie czteroletniej na wzór innych agend Narodów Zjednoczonych. Po raz pierwszy od wielu lat przyjęty został scenariusz podwyższonego pułapu budżetowego. Budżet regularny UNESCO wynosi na dwa lata 534,6 mln USD.

Sesja zainicjowała proces określania priorytetów programowych na lata 2021–2025 oraz przygotowywania strategii średnioterminowej na lata 2022–2029. Dyskusja na ten temat odbyła się we wszystkich komisjach programowych. Przyjęto harmonogram prac, w których znaczącą rolę będą odgrywały konsultacje z komitetami narodowymi do spraw UNESCO. W lutym 2020 r. odbędą się konsultacje europejskie w Portugalii, a w maju w Szwajcarii – konsultacje międzyregionalne. Prace mad strategią średnioterminową wpisują się w proces reformowania UNESCO określany mianem transformacji strategicznej.

Konferencja Generalna wprowadziła poprawkę do art. V Aktu Konstytucyjnego, dotyczącą uzależnienia możliwości kandydowania do Rady Wykonawczej i prawa do uczestnictwa w wyborach do tego organu od uregulowania bieżących składek członkowskich.

Podobnie jak podczas każdej sesji odbyły się wybory do Rady Wykonawczej, w wyniku których nastąpiła częściowa wymiana jej członków. Polska, która po ośmioletniej przerwie ubiegała się o mandat, została wybrana do Rady Wykonawczej, otrzymując 152 głosy. Jako przedstawiciela naszego kraju Ministerstwo Spraw Zagranicznych desygnowało prof. Jacka Purchlę, przewodniczącego Polskiego Komitetu ds. UNESCO. Polska była członkiem Rady Wykonawczej UNESCO w latach 1993–1997 i 1999–2003 oraz w latach 2009–2011 (na wyjątkowych zasadach czteroletnia kadencja była wówczas dzielona z Węgrami).

Z racji pełnienia funkcji normatywnej, Organizacja głosami państw członkowskich podjęła szereg decyzji dotyczących przyjęcia lub zainicjowania nowych instrumentów prawnych.

Jednomyślnie przyjęto tekst nowej konwencji międzynarodowej dotyczącej uznawania kwalifikacji w szkolnictwie wyższym (Global Convention on the Recognition of Qualifications concerning Higher Education /Convention mondiale sur la reconnaissance des qualifications relatives à l’enseignement supérieur). Konwencja o zasięgu ogólnoświatowym jest dopełnieniem konwencji regionalnych i ma sprzyjać wymianie międzyuczelnianej pomiędzy różnymi regionami świata.

Instrumentarium prawne UNESCO wzbogaciło się również o międzynarodowe Zalecenie w sprawie otwartych zasobów edukacyjnych (Recommendation on Open Educational Resources – OER / Recommandation sur les Ressources éducatives libres – REL). Zalecenie, które dotyczy wykorzystywania materiałów służących do nauczania i uczenia się udostępnianych w Internecie, ma m.in. sprzyjać realizacji 4. Celu Zrównoważonego Rozwoju.

Państwa członkowskie zdecydowały również o podjęciu prac nad nowymi zaleceniami międzynarodowymi (rekomendacjami), które mają przyczyniać się do stawiania czoła globalnym wyzwaniom związanym z rozwojem nauki i technologii, a szczególnie technologii  cyfrowych. Z uwagi na tempo zachodzących przemian i oczekiwania państw założono, że już na następnej sesji Konferencji Generalnej mógłby być przyjęty projekt Zalecenia w sprawie etyki dotyczącej sztucznej inteligencji oraz projekt Zalecenia w sprawie otwartej nauki. Przyjęto w związku z tym harmonogram prac w obu sprawach, obejmujący prowadzenie prac eksperckich i proces konsultacji na szczeblu międzyrządowym.

W dziedzinie kultury na pierwszy plan wysunęła się problematyka związana ze zwalczaniem nielegalnego obrotu dobrami kultury i promowania ich restytucji. Przyjęto rezolucję w sprawie umocnienia implementacji Konwencji UNESCO z 1970 r. Szczególną okazję do refleksji nad takimi działaniami stwarza przypadająca w roku 2020 pięćdziesiąta rocznica uchwalenia Konwencji. Jeśli chodzi o nowe możliwości we współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie, Konferencja Generalna zdecydowała o rozważeniu  przyjęcia nowego międzynarodowego zalecenia nawiązującego do Międzynarodowego kodeksu deontologicznego dotyczącego handlu dobrami kultury. Implementacja wszystkich pozostałych konwencji UNESCO w dziedzinie kultury pozostaje priorytetem programowym.

Przyjęto dokumenty o charakterze strategicznym: Strategię UNESCO na rzecz alfabetyzacji młodzieży i dorosłych na lata 2020–2025 oraz Strategię dotyczącą instytutów i centrów II-go stopnia działających pod auspicjami UNESCO, która zastąpiła dokument uchwalony w roku 2013.

Podjęto także decyzje wynikające z wiodącej roli UNESCO w realizacji 4. Celu Zrównoważonego Rozwoju dotyczącego edukacji oraz w zakresie edukacji na temat zrównoważonego rozwoju.

Konferencja Generalna co dwa lata ustanawia kolejne dni międzynarodowe tematycznie związane z obszarem kompetencji UNESCO. Inicjatywa uchwalenia takich dni pochodzi od państw członkowskich i organizacji międzynarodowych. W wyniku decyzji Konferencji Generalnej przyjętych na 40. sesji, począwszy od 2020 roku obchodzone będą następujące dni międzynarodowe:

Światowy dzień logiki – 4 stycznia (we współpracy z Międzynarodową Radą Filozofii i Nauk Humanistycznych CIPSH)

Światowy dzień kultury afrykańskiej i pochodzącej z Afryki – 24 stycznia

Światowy dzień nauk inżynieryjnych na rzecz zrównoważonego rozwoju – 4 marca

Międzynarodowy dzień matematyki – 14 marca

Światowy dzień sztuki – 15 kwietnia

Światowy dzień języka portugalskiego – 5 maja

Międzynarodowy dzień przeciwdziałania przemocy i nękaniu w szkole, w tym nękaniu przy użyciu technik cyfrowych – pierwszy czwartek listopada

Międzynarodowy dzień zwalczania nielegalnego handlu dobrami kultury – 14 listopada

Międzynarodowy dzień sztuki islamu – 18 listopada

Światowy dzień drzewa oliwnego – 26 listopada

Konferencja Generalna proklamowała również Światowy Tydzień Edukacji Medialnej, który ma być obchodzony co roku w dniach 24–31 października.

Przyjęto rezolucję w sprawie ożywienia inicjatywy Międzynarodowego Tygodnia Edukacji Artystycznej pod kątem realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju.

Państwa członkowskie upoważniły Dyrektor Generalną do przeprowadzenia działań zmierzających do ogłoszenia przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych roku 2022 jako międzynarodowego roku nauk podstawowych na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Konferencja Generalna zaakceptowała bez debaty ustanowioną za aprobatą Rady Wykonawczej listę rocznic obchodzonych pod auspicjami UNESCO na wniosek poszczególnych państw w dwuleciu 2020–2021. Wśród nich są trzy rocznice zgłoszone przez Polskę:

100. rocznica urodzin Karola Wojtyły, papieża Jana Pawła II (2020)

150. rocznica urodzin Ferdynanda Ruszczyca (2020) – na wniosek Białorusi i Polski

50. rocznica podjęcia decyzji o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie jako etapu kończącego odbudowę Warszawy (2021).

Sesji towarzyszyły dwa spotkania wysokiego szczebla –  Spotkanie ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe poświęcone inkluzywności i mobilności w dniu 13 listopada oraz Forum Ministrów Kultury nt. Kultura a polityki publiczne na rzecz zrównoważonego rozwoju w dniu 19 listopada. W panelu Forum Ministrów zatytułowanym „Inwestowanie w kulturę i kreatywność na rzecz zrównoważonego rozwoju i zatrudnienia” wziął udział min. Paweł  Lewandowski, podsekretarz stanu w MKiDN. Na spotkanie w dniu 13 listopada byli zaproszeni kierownicy Katedr UNESCO. Udział wzięli przedstawiciele dwóch polskich Katedr UNESCO.

W dniach 18– 19 listopada odbyło się 11. Forum Młodych. Miało inną niż dotychczas formułę i jego uczestniczy przedstawili szereg postulatów dotyczących włączenia przedstawicieli organizacji młodzieżowych i działaczy w prace UNESCO. Konferencja Generalna nie podjęła w tej sprawie żadnej decyzji, przyjmując do wiadomości oczekiwania uczestników Forum. Potrzeba większego niż dotąd zaangażowania młodych ludzi w działalność na rzecz UNESCO była podkreślana przy wielu okazjach, w tym w związku z „transformacją strategiczną”.

W czasie sesji Konferencji Generalnej odbyła się 22. sesja Zgromadzenia Ogólnego Państw Stron Konwencji Światowego Dziedzictwa (27–28 listopada). W wyniku wyborów w skład Komitetu Światowego Dziedzictwa weszło 9 nowych krajów na miejsce tych, których kadencja dobiegła końca. Do najważniejszych decyzji należało podjęcie prac nad dokumentem dotyczącym kodeksu postępowania lub zasad etycznych obowiązujących w trakcie procesu podejmowania decyzji dotyczących nowych wpisów na Listę światowego dziedzictwa i monitorowania stanu zachowania miejsc znajdujących się na tej Liście.