W dniach 31 marca - 2 kwietnia 2009 r. pod hasłem "Wkraczając w drugą połowę Dekady" obradowała w Bonn półmetkowa Konferencja Dekady Edukacji na temat Zrównoważonego Rozwoju (UN Decade of Education for Sustainable Development 2005-2014). Wzięło w niej udział ok. 900 delegatów z ponad stu krajów, w tym 50 ministrów edukacji. Spotkanie służyło podsumowaniu dotychczasowych doświadczeń, prezentacji dobrych praktyk oraz promocji międzynarodowej wymiany doświadczeń w ramach DESD, szczególnie między Północą a Południem. 1 kwietnia odbyły się warsztaty związane z kilkoma projektami dekadowymi realizowanymi w regionie Bonn. Konferencji towarzyszyła także wystawa 25 projektów z całego świata realizowanych w ramach Dekady.
W Konferencji wzięła udział delegacja polska, w skład której weszli: Małgorzata Skórka (główny specjalista w Departamencie Współpracy Międzynarodowej MEN), Karolina Balasiewicz (główny specjalista w Departamencie Komunikacji Społecznej MEN), Karolina Kulicka (dyrektor Departamentu Edukacji Ekologicznej MŚ, Magdalena Cheda (główny specjalista w Departamencie Edukacji Ekologicznej MŚ), Sławomir Ratajski (Sekretarz Generalny PK ds. UNESCO).
Konferencję otworzyli Minister Federalna Niemiec Edukacji i Nauki, Annette Schavan oraz Zastępca Dyrektora Generalnego UNESCO ds. Edukacji Nicholas Burnett, który przekazał uczestnikom konferencji przesłanie Dyrektora Generalnego UNESCO Koichiro Matsuury. Nakreślił w nim główne kierunki obrad, wynikające z sytuacji, w jakiej znajduje się świat ogarnięty kryzysem finansowo-ekonomicznym i koniecznością rozwiązywania problemów związanych z postępującą degradacją środowiska, zmianami klimatycznymi, napięciami społecznymi i konfliktami zbrojnymi. Zgodnie z założeniami DEZR, edukacja odgrywa kluczową rolę w rozwoju, pojmowana jako "nauczanie postawy otwartości na zmiany i dążenia do zmian", po to by nauczyć się "żyć razem w harmonii". Przywołując dokumenty opracowane podczas ostatnich, licznych spotkań międzynarodowych poświęconych Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (EZR), m.in. w Bordeaux, Gothenburgu, Nairobi i Tokio, Dyrektor Generalny UNESCO wyodrębnił trzy zasadnicze tematy:
1. wielorakie partnerstwo w przezwyciężaniu problemów
2. kluczową rolę nauczycieli i instruktorów
3. właściwą edukację uwzględniającą szerokie, kompleksowe spojrzenie na zespół zagadnień dotyczących środowiska, wartości, postaw czy zachowań.
Tematy nakreślone w przemówieniu wstępnym stały się przedmiotem obrad plenarnych, a także prac w grupach roboczych. Najważniejsze z nich to:
- Edukacja i szkolenia dla zrównoważonego rozwoju w zakresie zasobów wodnych
- Nauczanie o zmianach klimatycznych poprzez EZR
- Podnoszenie poziomu życia i odpowiedzialna konsumpcja poprzez EZR
- EZR a zarządzanie ryzykiem: budowanie świadomego społeczeństwa
- Miejsce EZR w edukacji na rzecz bezpieczeństwa żywnościowego
- AIDS i zdrowie a edukacja na temat EZR
- Bioróżnorodność głównym nurtem wychowania i nauczania
- Filar ekonomiczny w ZR: podejście edukacyjne
- Rezerwaty Biosfery jako miejsca edukacji na temat zintegrowanych problemów lokalnych i globalnych
- Rola sektora prywatnego w EZR
- Media jako partner w EZR
- EZR w partnerstwie Północ- Południe i Południe-Południe oraz we współpracy rozwojowej
- Rola społeczeństwa obywatelskiego w EZR
- Implementacja EZR do planów edukacyjnych i programów nauczania
- Edukacja nauczycieli w dziedzinie ZR
- Monitoring i ewaluacja EZR
- Synergia i różnice między Edukacją dla Wszystkich (EFA) a Edukacją dla Zrównoważonego Rozwoju (EZR)
- Poprawa jakości kształcenia poprzez uwzględnienie EZR na wszystkich poziomach nauczania, począwszy od przedszkolnego, poprzez szkołę podstawową do średniej
- Rola szkolnictwa wyższego i badań naukowych w EZR
- EZR i uczenie się przez całe życie
- EZR a szkolnictwo zawodowe.
Podczas Konferencji zaprezentowały swoją działalność Szkoły Stowarzyszone UNESCO, dla których problematyka zrównoważonego rozwoju stanowi jeden z priorytetowych tematów. To właśnie przykłady najciekawszych projektów zrealizowanych w szkołach, zebrane w broszurę zatytułowanej Drugi zbiór dobrych praktyk: Najlepsze przykłady działań Szkół Stowarzyszonych służące edukacji dla zrównoważonego rozwoju zostały zaprezentowane uczestnikom konferencji.
Deklaracja końcowa: ocena sytuacji i postulaty na przyszłość
Postulaty obrad plenarnych i wnioski z prac w grupach roboczych zostały uwzględnione w deklaracji końcowej, przyjętej na zakończenie obrad, w dniu 2 kwietnia 2009 r., nazwanej Deklaracją Bońską. W pierwszych akapitach dokument ten wskazuje na zagrożenie dla zasad zrównoważonego rozwoju spowodowane globalnym kryzysem finansowo-ekonomicznym i działaniami podporządkowanymi osiąganiu krótkoterminowych zysków. Dalej wymienia kryzys żywnościowy i głód na świecie jako problemy wciąż narastające. Niezrównoważona produkcja i konsumpcyjny model rozwoju, mając wpływ na środowisko, naruszają równowagę życia na Ziemi, czego przykładem są zmiany klimatyczne. Wyzwaniem pierwszej dekady XXI w. stały się utrwalone zachowania społeczne sprzeczne z zasadami ZR. Rozwiązanie tych problemów wymaga większego zaangażowania politycznego i zdecydowanych działań oraz współpracy krajów najwyżej i najmniej rozwiniętych. Dla tych ostatnich, podobnie jak dla krajów postkonfliktowych, inwestycja w EZR jest sprawą najwyższej wagi. W oparciu o ustalenia z Jomtien, Dakaru i Johannesburga, edukacja powinna dostarczać wartości, wiedzy i umiejętności niezbędnych do budowania zrównoważonego modelu życia, jak również do pełnego uczestnictwa w procesach społecznych. W agendzie Edukacji dla Wszystkich (EFA) podkreśla się kluczową w tym procesie rolę nauczania początkowego i przedszkolnego, podobnie jak edukacji dorosłych i osób z terenów wiejskich. Dostęp do odpowiedniej jakości kształcenia jest podstawą edukacji na temat i dla zrównoważonego rozwoju. Szczególną uwagę przywiązuje się do równego dostępu do edukacji, zwłaszcza w odniesieniu do kobiet.
W dokumencie bońskim generalnie silnie podkreśla się związki EZR z EFA. Wśród priorytetów EZR wymienione zostały: gospodarka wodna, zasoby energetyczne, zmiany klimatyczne, obniżenie ryzyka klęsk żywiołowych, zachowanie bioróżnorodności poprzez powstrzymanie procesów dalszego zanikania gatunków na ziemi, przeciwdziałanie kryzysom żywnościowym, zagrożenia zdrowia i zagrożenia społeczne. Systematyczne i zintegrowane działania dla budowy „społeczeństwa zrównoważonego” opierają się na edukacji formalnej i nieformalnej, włączając wszystkie grupy społeczne do procesu nauczania przez całe życie. W Deklaracji podkreśla się szczególną rolę kreatywności i innowacyjności w rozwiązywaniu kompleksowych zagadnień EZR, podkreślając współzależność środowiska, gospodarki, spraw społecznych i różnorodności kulturowej na poziomie zarówno lokalnym, jak i globalnym.
Doceniając osiągnięcia minionych pięciu lat DEZR, w Deklaracji z Bonn wzywa się państwa członkowskie, aby w założeniach swojej polityki na kolejne pięć lat uwzględniły następujące zagadnienia:
- Upowszechnienie udziału EZR na każdym poziomie nauczania
- Wzrost świadomości społecznej i zrozumienia ZR i EZR
- Udział mediów w EZR
- Zapewnienie odpowiednich środków na rzecz EZR
- Reorientację systemu edukacji i metod szkolenia w zakresie ZR poprzez spójną politykę na poziomie krajowym i lokalnym
- Utworzenie i wzmocnienie istniejących międzynarodowych, regionalnych i krajowych mechanizmów współpracy na rzecz EZR z uwzględnieniem różnorodności kulturowej
- Współpracę Północ - Południe - Południe i Południe - Południe.
W Dokumencie znalazło się także wezwanie do podjęcia następujących praktycznych działań:
- Włączenia problematyki ZR do zintegrowanych systemów nauczania, zarówno szkolnych, jak i pozaszkolnych oraz zawodowych na wszystkich szczeblach edukacji, z uwzględnieniem przygotowania nauczycieli, metod edukacyjnych, programów szkolnych, podręczników i innych materiałów dydaktycznych.
- Przeorientowania programów kształcenia nauczycieli poprzez włączenie problematyki EZR zarówno do kształcenia przygotowującego do zawodu, jak i do programów dokształcających.
- Otwarcia debaty społecznej na temat EZR w oparciu o strategię badań naukowych, monitoringu i ewaluacji oraz wymianę doświadczeń. Opracowanie krajowych zasad implementacji EZR.
- Rozwoju partnerstwa we wprowadzaniu zagadnień EZR do programów kursów i szkoleń zawodowych poprzez zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego, sektora publicznego i prywatnego, organizacji pozarządowych, instytucji współpracy rozwojowej. Włączenie EZR na zasadzie integralnego składnika do programów szkolenia techniczno-zawodowego.
- Włączenia młodzieży do pracy nad koncepcją i implementacją działań na rzecz zrównoważonego rozwoju.
- Wzmocnienia kluczowej roli społeczeństwa obywatelskiego.
- Uznania i wykorzystania wkładu do EZR systemów wiedzy tradycyjnej społeczeństw autochtonicznych i społeczności lokalnych oraz dostrzeżenia roli różnorodności kulturowej w promocji ESD.
- Aktywnej promocji równości płci jako istotnego elementu EZR.
- Rozwoju i wspierania sieci instytucji: szkół, uczelni wyższych, ośrodków edukacyjnych, mogących pełnić rolę centrów eksperckich i innowacyjnych na rzecz upowszechniania EZR.
- Wspierania i inspirowania badań naukowych i nowych kierunków rozwoju wiedzy służących edukacji dla zrównoważonego rozwoju poprzez wykorzystanie podstawowych funkcji: edukacyjnych, badawczych i społecznych uczelni wyższych, a także katedr UNESCO zajmujących się problematyką ZR oraz zrzeszonych w odrębne sieci instytucji realizujących programy UNESCO.
- Rozwoju mechanizmów instytucjonalnych, mogących służyć celom zrównoważonego rozwoju nie tylko podczas trwania Dekady, ale także w dłuższej perspektywie, po jej zakończeniu w 2014 r.
- Wykorzystania potencjału wiedzy fachowej dostępnego w ramach systemu NZ do wskazania odniesień i należytego uwypuklenia zagadnień związanych ze zrównoważonym rozwojem i edukacją dla ZR podczas implementacji kluczowych konwencji ONZ i UNESCO, dotyczących bioróżnorodności, zmian klimatycznych, pustynnienia czy ochrony światowego dziedzictwa niematerialnego.
- Zwiększenia wysiłków w ramach systemów edukacyjnych i szkoleniowych na rzecz poszukiwania rozwiązań dla współczesnych problemów zrównoważonego rozwoju, takich jak zmiany klimatyczne, bezpieczeństwo wodne i żywnościowe, poprzez rozwój odpowiednich programów działań w ramach Dekady EZR ONZ.
Postulaty pod adresem UNESCO
Na zakończenie uczestnicy Światowej Konferencji EZR 2009 zwrócili się do UNESCO, jako agendy koordynującej implementację DEZR w skali międzynarodowej, o podjęcie odpowiednich kroków w celu:
- Wzmocnienia roli UNESCO jako lidera i koordynatora DEZD, w oparciu o Międzynarodowy Plan Wdrażania Dekady, we współpracy z innymi agendami i programami ONZ: UNEP, UNICEF, UNDP, UNU (United Nations University), UNFPA (United Nations Population Fund), Bank Światowy czy EFA (Education for All) i wprowadzenia EZR do strategii "Jeden ONZ/One UN" na poziomie poszczególnych krajów
- Wspierania państw członkowskich i innych partnerów w procesie wdrażania założeń Dekady, szczególnie poprzez podnoszenie kwalifikacji i doradztwo w tworzeniu narodowych strategii działań, jak również wspierania współpracy międzynarodowej, zwłaszcza na terenach niedawnych konfliktów zbrojnych oraz w rejonach najmniej rozwiniętych.
- Prezentowania i promowania zagadnień EZR na forach międzynarodowych, takich jak: G8, G20, a szczególnie podczas Konferencji nt. Zmian Klimatycznych COP15 w Kopenhadze (grudzień 2009), światowych konferencji UNESCO oraz spotkań Zespołu Wysokiego Szczebla ds. EFA i Rady Wykonawczej ONZ
- Wykorzystania zasobów wiedzy specjalistycznej i doświadczeń zgromadzonych dzięki programom rezerwatów biosfery, ochrony dziedzictwa światowego i innym programom UNESCO z dziedziny nauki, edukacji i kultury, takim jak sieć szkół ASP, TTISSA (Teacher Training Initiative for Sub-Saharan Afirca), LIFE (Literacy Initiative for Empowerment).
- Zwiększenia wysiłków w celu nadania wyższej w skali międzynarodowej rangi edukacji na temat zmian klimatycznych w ramach DEZR, będącej jednocześnie elementem szeroko zakrojonego planu działań ONZ w tej dziedzinie.
Uczestnicy konferencji podkreślili konieczność pozyskania odpowiednich funduszy dla wsparcia realizacji postulatów zawartych w Deklaracji z Bonn.