Portugalia
Centrum Angra do Heroismo na Azorach
(Kryt. IV, VI / 1983)
Angra do Heroismo, położone na jednej z wysp archipelagu Azorów, było miastem portowym, do którego obowiązkowo zawijały statki w okresie między XV w., a pojawieniem się statków parowych w XIX w. Imponujące fortyfikacje San Sebastian i San Juan Baptista, zbudowane 400 lat temu, stanowią unikalny przykład architektury wojskowej. Miasto, zniszczone w wyniku trzęsienia ziemi w 1980 r., jest obecnie rekonstruowane.
Klasztor dos Jeronimos i wieża Belém w Lizbonie
(Kryt. III, VI / 1983)
Przy wejściu do portu w Lizbonie, klasztor Hieronimitów, założony w 1502 r., stanowi świadectwo największego rozkwitu sztuki portugalskiej. Położona w pobliżu wieża Belém, wzniesiona dla upamiętnienia wyprawy Vasco da Gamy, przypomina wielkie odkrycia geograficzne, które położyły podwaliny nowożytnego świata.
Klasztor w Batalha
(Kryt. I, II / 1983)
Klasztor dominikański w Batalha, wzniesiony dla upamiętnienia zwycięstwa Portugalczyków nad Kastylijczykami w bitwie pod Aljubarrotą w 1385 r., przez dwa kolejne stulecia stanowił największy projekt architektoniczny monarchii portugalskiej. Rozwinął się tam oryginalny, narodowy styl gotycki, odznaczający się głębokim wpływem sztuki manuelińskiej, który widoczny jest w Krużganku Królewskim, będącym prawdziwym arcydziełem.
Klasztor S. Christo w Tomar
(Kryt. I, VI / 1983)
Klasztor zakonu templariuszy w Tomar początkowo miał stanowić symbol rekonkwisty. W 1334 r. stał się siedzibą rycerzy zakonu Chrystusa, a w czasach manuelińskich przekształcił się w symbol przeciwstawny - otwarcia Portugalii na inne cywilizacje.
Stare Miasto w Evorze
(Kryt. II, IV / 1986)
Miasto-muzeum, sięgające czasów rzymskich, osiągnęło swój “złoty wiek” w XV w., kiedy stało się siedzibą królów Portugalii. Jego unikalny charakter wiąże się z domami - pochodzącymi z XVI-XVIII w. - pobielanymi wapnem i ozdobionymi azulejos oraz z balkonami z kutego żelaza. Zabytki Evory miały decydujący wpływ na architekturę portugalską w Brazylii.
Opactwo w Alcobaça
(Kryt. I, IV / 1989)
Opactwo Santa Maria d'Alcobaça, na północ od Lizbony, zostało założone przez króla Alfonsa I w XII w. Kościół opacki, ze względu na rozmach proporcji, wyrazistość architektoniczną, piękno zastosowanych materiałów oraz staranne wykonanie, stanowi arcydzieło cysterskiej sztuki gotyckiej.
Krajobraz kulturowy w Sintrze
(Kryt. II, IV, V / 1995)
W XIX w. Sintra stała się pierwszym ośrodkiem europejskiej architektury romantycznej. Ferdynand II przekształcił ruiny tamtejszego klasztoru w pałac, którego styl - odzwierciedlający nową wrażliwość - przejawiał się w przemieszaniu elementów gotyckich, egipskich, mauretańskich i renesansowych oraz w projekcie parku, w którym rosły rodzime, jak i egzotyczne gatunki drzew. Inne wspaniałe rezydencje, wzniesione według podobnego wzorca i położone w tym samym masywie górskim, tworzą z Sintry unikalny zespół parków i ogrodów, który wpłynął na rozwój architektury krajobrazowej w Europie.
Stare Miasto w Porto
(Kryt. IV / 1996)
Porto, u ujścia Duero, rozciąga się na górujących na rzeką wzgórzach i tworzy wyjątkowy krajobraz miejski, świadczący o tysiącletniej historii. Ciągły rozwój miasta związany jest z morzem (Rzymianie nazwali je Portus, tzn. port) i widoczny jest w licznych, sąsiadujących ze sobą zabytkach; od katedry z chórem romańskim, poprzez kościół Santa Clara, zbudowany w typowym dla Portugalii stylu manuelińskim, do klasycystycznego budynku Giełdy.
Prahistoryczna sztuka naskalna w Coa Valley
(Kryt. I, III / 1998, 2010)
Hiszpania, Portugalia
Niespotykana koncentracja rytów naskalnych z górnego paleolitu (22-10 tys. lat p.n.e.) stanowi wyjątkowy przykład pierwszych przejawów twórczości artystycznej człowieka.
Wpis, obejmujący początkowo Dolinę Coa w Portugalii, poszerzony został w 2010 r. o sąsiadującą z nią dolinę Siega Verde, stając sie w ten spoób wpisem transgranicznym.
Las wawrzynowy na Maderze
(Kryt. IX, X / 1999)
Las wawrzynowy na Maderze stanowi unikalny relikt niegdyś szeroko rozpowszechnionego typu lasu wawrzynowego. Jest to zarazem największa zachowana połać lasu wawrzynowego, w 90% pierwotnego. Występuje tam unikalny zespół roślin i zwierząt, wśród których liczne gatunki endemiczne, takie jak gołąb maderski.
Region winny górnego Duero (Alto Douro)
(Kryt. III, IV, V / 2001)
Wino produkowane jest w regionie Alto Douro od 2 tys. lat, zaś jego główny produkt - Porto - znane jest na całym świecie od XVIII w. Długa tradycja uprawy winorośli ukształtowała niezwykle malowniczy krajobraz kulturowy, odzwierciedlający jednocześnie jego rozwój techniczny, społeczny i gospodarczy. Krajobraz kulturowy jest nadal owocnie eksploatowany przez przywiązanych do tradycji rolników.
Stare Miasto w Guimares
(Kryt. II, III, IV / 2001)
Zabytkowe miasto Guimares wiąże się z rozbudzeniem, w XII w., portugalskiej tożsamości narodowej. Stanowi ono wyjątkowo dobrze zachowany i autentyczny przykład przekształcenia miasta średniowiecznego w miasto nowoczesne. Różnorodne typy budowli świadczą o specyficznym rozwoju architektury portugalskiej, stosującej, pomiędzy XV i XIX w., tradycyjne materiały i techniki budowlane.
Krajobrazy winnic na wyspie Pico
(Kryt. II, V / 2004)
Obszar o powierzchni 987 ha na wulkanicznej wyspie Pico - drugiej co do wielkości w archipelagu Azorów – to niezwykły krajobraz długich, biegnących w głąb lądu i równolegle do skalistego brzegu murów, układających się w oryginalne wzory. Mury zostały zbudowane dla ochrony przed wiatrem i wodą morską tysięcy małych, sąsiadujących ze sobą kwadratowych poletek. Świadectwem na istnienie w tym miejscu upraw winorośli, których początki sięgają XV wieku, jest nadzwyczajne nagromadzenie pól, domów i rezydencji z początków XIX w., piwniczek, kościołów oraz przystani. Ukształtowany ręką ludzką, niezwykle piękny krajobraz, jest dziś najlepiej zachowaną pozostałością niegdyś bardzo rozpowszechnionej tradycji zagospodarowywania terenu.
Elvas – garnizonowe miasto przygraniczne wraz z fortyfikacjami
(Kryt. IV / 2012)
Miasto Elvas z fortyfikacjami pochodzącymi z XVII, XVIII i XIX w. posiada największy na świecie system suchych fos obronnych. W obrębie murów obronnych znajdują się koszary i inne obiekty wojskowe, a także kościoły i klasztory. Samo miasto datuje się na X w. n.e., natomiast budowę fortyfikacji rozpoczęto się z chwilą, gdy Portugalia odzyskała niepodległość w 1640 r. Obwarowania, zaprojektowane przez holenderskiego Jezuitę, nazywanego przez Portugalczyków ojcem João Piscásio Cosmandera (który naprawdę miał na imię Joannes Cieremans), stanowią najlepszy istniejący przykład niderlandzkiej szkoły fortyfikacji. W mieście znajduje się także akwedukt Amoreira, zbudowany, by umożliwić miastu przetrwanie długich oblężeń.
Uniwersytet w Coimbrze – Alta i Sofia
(Kryt. II, IV i VI / 2013)
Położony na wzgórzu z widokiem na miasto, Uniwersytet w Coimbrze rozbudowywał się i rozwijał przez ponad siedem stuleci w sercu starego miasta. Wśród godnych uwagi budowli uniwersyteckich znajdują się: dwunastowieczna katedra Santa Cruz oraz kilka budynków uniwersyteckich z XVI wieku, królewski pałac Alcáçova, który od 1537 roku jest siedzibą uniwersytetu; biblioteka z epoki króla Jana I z bogatymi barokowymi dekoracjami, XVIII-wieczny ogród botaniczny oraz siedziba wydawnictwa uniwersyteckiego, a także rozległe miasteczko uniwersyteckie powstałe w latach 40-tych XX wieku. Architektura uniwersyteckich gmachów była przykładem, z którego czerpały uczelnie w krajach portugalskojęzycznych, a działalność Uniwersytetu wywarła ogromny wpływ na edukację i literaturę tych krajów.
Coimbra jest znakomitym przykładem miasta uniwersyteckiego o specyficznej przestrzeni urbanistycznej. Cieszy się pielęgnowanymi od wieków własnymi tradycjami kulturowymi i zwyczajami.
Budowle Królewskie Mafra – pałac, bazylika, klasztor, ogrody Cerco i park myśliwski (Tapada)
(Kryt. IV / 2019)
Obszar wpisany jest położony w odległości 30 kilometrów na północny zachód od Lizbony. Pałac został wzniesiony przez króla Jana V w 1711 roku jako odzwierciedlenie jego koncepcji monarchii i państwa. Imponująca budowla na planie prostokąta mieści pałace króla i królowej, kaplicę królewską zaprojektowaną na wzór rzymskiej bazyliki barokowej, klasztor franciszkanów oraz bibliotekę liczącą 36000 woluminów. Przy pałacu znajdują się ogrody Cerco z założeniami geometrycznymi i królewski park myśliwski (Tapada). Zespół pałacowo-klasztorny, który jest jednym z najwybitniejszych dzieł powstałych za panowania króla Jana V, obrazuje potęgę i oddziaływanie portugalskiego imperium. Jan V inspirował się architektonicznymi i artystycznymi wzorcami baroku rzymskiego i włoskiego, a także zamawiał dzieła sztuki, które sprawiły, że Mafra stanowi wyjątkowy przykład włoskiego baroku.
Sanktuarium Bom Jesus do Monte w Bradze
(Kryt. IV / 2019)
Na górze Espinho, wznoszącej się nad miastem Braga w północnej Portugalii, znajduje się sanktuarium będące wyobrażeniem chrześcijańskiego Jeruzalem w formie świętej góry z kościołem na szczycie. Sanktuarium budowane na przestrzeni ponad 600 lat, głównie w stylu barokowym, ilustruje europejską tradycję Sacri Monti (świętych gór), szerzoną przez Kościół katolicki od Soboru Trydenckiego w XVI wieku jako reakcja na Reformację. Centralnym elementem zespołu jest Droga Krzyżowa, biegnąca zachodnim zboczem wzgórza. Znajduje się tam szereg kaplic z rzeźbami nawiązującymi do Męki Pańskiej, ponadto fontanny, alegoryczne rzeźby i klasyczne ogrody. Droga Krzyżowa wiedzie do kościoła budowanego od 1784 do 1811 roku. Granitowe budowle mają bielone wapnem gipsowe fasady z kamiennymi obramowaniami. Najbardziej emblematyczne dla tego miejsca przykłady sztuki barokowej to słynne Schody Pięciu Zmysłów z murami, zdobionymi stopniami, fontannami, posągami i innymi elementami ozdobnymi.
Historyczne centrum Guimarães i dzielnica Couros
(Kryt. II, III, IV / 2021, 2023)
Miasto historyczne Guimarães wiąże się z narodzinami portugalskiej tożsamości narodowej w XII w. Wyjątkowo dobrze zachowane i reprezentujące wysoki stopień autentyzmu jest przykładem przekształcenia się średniowiecznej osady w nowożytne miasto. Bogata typologia budynków ilustruje specyficzny rozwój architektury od XV do XIX w. z konsekwentnym użyciem tradycyjnych technik i materiałów budowlanych. Dobro obejmuje dwa zespoły klasztorne i dzielnicę przemysłową Couros, której nazwa, podobnie jak płynącej tu rzeki, pochodzi od tradycyjnego garbarstwa. Mimo że rzemiosło to już nie jest uprawiane, zachowały się dawne garbarnie, domy garbarzy i przestrzenie miejskie z czasów od XIX do początków XX wieku. Dobro jest świadectwem tysiąca lat przemian pod względem urbanistyki, architektury i rozwoju społecznego.