jesteś tu: Strona główna » Kultura » Dziedzictwo kulturowe » Dziedzictwo niematerialne » Listy Dziedzictwa Niematerialnego » Europa i Ameryka Północna

Rumunia

Taniec obrzędowy Căluş
Kraj(e) członkowski(e): Rumunia
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Taniec obrzędowy Căluş, wykonywany w regionie Olt w południowej Rumunii, ukształtował również część dziedzictwa kulturalnego grupy etnicznej Wałachów, zamieszkującej tereny Bułgarii i Rumunii. Chociaż najstarsza muzyka wykorzystywana w tym tańcu pochodzi z XVII w., sam rytuał prawdopodobnie sięga starożytnych obrzędów oczyszczania i płodności, wykorzystujących symbol konia, czczonego jako ucieleśnienie słońca. Stąd też wywodzi się jego nazwa căluş, oznaczająca drewnianą części uzdy konia. Obrzęd obejmuje gry, skecze, pieśni oraz przede wszystkim tańce, a odprawiany jest przez mężczyzn przy akompaniamencie dwóch par skrzypiec i akordeonu. Tancerze wprowadzani są w tajniki odprawiania obrzędu od pokoleń przez mistrzów, którym przypisuje się zdolności magiczne. Grupy tancerzy Calusari w kolorowych kapeluszach, haftowanych koszulach i spodniach ozdobionych małymi brzęczącymi dzwoneczkami, wykonują szereg złożonych tańców, którym towarzyszy tupanie, stukanie obcasami, skakanie i wymachiwanie nogami. Zgodnie z tradycją, tancerze wędrowali od domu do domu, niosąc mieszkańcom obietnicę zdrowia i dobrobytu. Do dnia dzisiejszego Calusari spotykają się pierwszego dnia Zielonych Świątek, aby świętować swoje taneczne i muzyczne umiejętności. Rytuał Căluş jest również szeroko prezentowany na festynach ludowych, stając się rumuńskim symbolem narodowym.

Tradycyjne pieśni Doina
Kraj(e) członkowski(e): Rumunia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2009 r.

Doina to rumuńska liryczna pieśń ludowa o różnorodnej tematyce, improwizowana i śpiewana spontanicznie. Mniej więcej do początku XX w. była jedynym gatunkiem muzycznym, znanym pod różnymi nazwami, w wielu regionach Rumunii. Pieśń może być śpiewana w każdym miejscu i sytuacji (na dworze, w domu, podczas pracy, czuwaniu przy zmarłym itp.), ale zawsze wykonywana jest solowo, czasem z akompaniamentem muzycznym (flet, dudy lub inne proste instrumenty). Pieśń opowiada o szczęściu, smutku, samotności, społecznych konfliktach, napadach rabusiów, miłości i rozstaniu. Mimo iż wyraża osobiste uczucia i jest popisem śpiewaczym wykonawcy, doina pełni także ważną rolę społeczną, poprzez swoją treść wzmacniając poczucie ludzkiej solidarności. Obecnie znanych jest tylko piętnaście osób wykonujących różne typy tej pieśni, której przetrwanie w dużej mierze zależy od odpowiednich warunków sprzyjających przekazywaniu tradycji młodszym pokoleniom.

Wyrób ceramiki w Horezu
Kraj(e) członkowski(e): Rumunia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2012 r.

Umiejętność ręcznego wytwarzania wyrobów ceramicznych jest unikalnym rodzajem tradycyjnego rzemiosła, przekazywanym z pokolenia na pokolenie w Horezu, w okręgu Valcea w południowo-zachodniej Rumunii. Na ogół istnieje podział zadań między mężczyznami i kobietami. Mężczyźni wydobywają glinę, którą następnie oczyszczają, kroją i zwilżają. Surowiec wyrabia się, ubija i miesza, uzyskując masę, z której garncarze lepią czerwoną ceramikę. Każdy garncarz ma własny sposób modelowania, ale wszyscy przestrzegają tego samego porządku poszczególnych czynności. Kobiety dekorują wyroby tradycyjnymi wzorami przy pomocy specjalnych narzędzi i technik. Ich zdolność dobierania wzoru i koloru stanowi o unikalnym charakterze ceramiki. Barwy mają żywe odcienie ciemnego brązu, czerwieni, zieleni, błękitu i „kości słoniowej z Horezu”. Na koniec wyrób jest wypalany w piecu. Garncarze posługują się tradycyjnymi narzędziami: mieszadłem do oczyszczania z ziemi, kołem garncarskim i szpachlą do modelowania, wydrążonym rogiem byka i kijem z drucianą nasadką do wykonywania wzorów. Zawód przekazywany jest w rodzinnych warsztatach albo poprzez naukę u mistrza, a popularyzowany na targach i wystawach.

Zwyczaj chodzenia po kolędzie w wigilię Bożego Narodzenia
Kraj(e) członkowski(e): Rumunia / Republika Mołdowy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2013 r.

Zarówno w Rumunii, jak i w Mołdawii, przed świętami Bożego Narodzenia grupy młodych mężczyzn (zazwyczaj kawalerów) przygotowują się do chodzenia po kolędzie. W wieczór wigilijny udają się od domu do domu, śpiewając epickie pieśni o treści dostosowywanej do odbiorców w każdym gospodarstwie. W zamian obdarowywani są przez gospodarzy okolicznościowymi upominkami i drobnymi kwotami pieniędzy. Tam, gdzie mieszkają panny, kolędnicy śpiewają specjalne pieśni i tańczą z nimi, co jest traktowane jako wróżba zamążpójścia w nadchodzącym roku. Niekiedy kolędnicy przebrani są w okolicznościowe stroje, towarzyszą im muzykanci, a wędrówka po wsi ma elementy choreograficzne. Jest to tradycja, której młodzi mężczyźni uczą się pod kierunkiem starszych i bardziej doświadczonych, w czasie codziennych prób, odbywających się od momentu powstania grupy kolędniczej do wigilii Bożego Narodzenia. W niektórych miejscowościach dzieci mają prawo przysłuchiwać się próbom, dzięki czemu mogą przyswoić sobie cały repertuar. Kolędowanie jest formą składania życzeń, która odgrywa ważną rolę w ochronie tożsamości i umacnianiu spójności społecznej.

Tańce Lad
Kraj(e) członkowski(e): Rumunia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2015 r.

Tańce Lad są rodzajem męskiego tańca ludowego znanego w północno-zachodnich regionach Rumunii i wykonywanego podczas uroczystych okazji, takich jak wesela i święta, a także podczas występów scenicznych. Każda społeczność ma swoje własne odmiany tańca, ale najczęściej jest on wykonywany w kole i charakteryzuje się wirtuozerią oraz harmonijną kombinacją ruchów, takich jak: skoki, przytupywania, wymachiwanie nogami i rękami. Szczególną rolę przypisuje się mężczyźnie szkolącemu członków grupy, która może składać się z kilku do kilkunastu tancerzy – chłopców i mężczyzn w wieku od 5 do 70 lat. Często taniec prowadzi wodzirej, wybrany ze względu na swoje umiejętności. Grupy tancerzy są zróżnicowane etnicznie i poszczególne mogą obejmować rumuńskich, węgierskich i romskich wykonawców. Aspekt ten przyczynia się do rozwoju dialogu międzykulturowego i poznawania różnorodności kulturowej poprzez obserwowanie miejscowych wykonawców na imprezach regionalnych. Tańce Lad są okazją dla młodych ludzi do wzmocnienia swojej pozycji społecznej, zwłaszcza wśród dziewcząt oczekujących na zamążpójście i ich rodzin.

Tradycja tkania kilimów w Rumunii i Mołdawii
Kraj(e) członkowski(e): Rumunia / Republika Mołdowy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Kilimy wytwarzane w Rumunii i Mołdawii były w przeszłości nie tylko dekoracją czy sposobem na ocieplenie domu, ale także częścią posagu panny młodej. Różnorodność technik stosowanych przy wyrobie kilimów pozwalała na tworzenie różnych motywów. Na podstawie niektórych charakterystycznych wzorów można było poznać ich pochodzenie. Kilimy odgrywały ważną rolę w zwyczajach danej społeczności, m. in. podczas pogrzebów, gdzie symbolizowały przejście duszy zmarłego do zaświatów. Były również wystawiane na międzynarodowych wystawach jako świadectwo tożsamości narodowej. Obecnie kilimy nadal są cenione w sferze publicznej i prywatnej. Prezentuje się je w czasie festiwali miejskich i uroczystości. Techniki wykonywania kilimów zmieniały się wraz z upływem czasu. Zamiast wertykalnego czy horyzontalnego krosna, obecnie używa się ciasno ściągniętych wątków lub innych metod, które mogą być stosowane przez tkaczki w domu. Na obszarach wiejskich dziewczynki uczą się tej formy sztuki od swoich matek i babć. W miastach można zapisać się na specjalne zajęcia poświęcone tkaniu kilimów, m. in. w ośrodkach rzemieślniczych, stowarzyszeniach, muzeach i na uczelniach. Tkanie kilimów, uważane za przejaw kreatywności i wyraz tożsamości, przyczynia się do jednoczenia ludzi w różnym wieku i o odmiennym statusie społeczno- ekonomicznym.

Praktyki kulturowe związane ze świętowaniem 1 marca
Kraj(e) członkowskie: Bułgaria/Macedonia Północna/Republika Mołdowy/Rumunia
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Praktyki kulturalne związane z dniem 1 marca wywodzą się z pradawnych tradycji świętowania nadejścia wiosny. Główna praktyka polega na wykonaniu, ofiarowywaniu i noszeniu czerwono-białego sznureczka, który się rozwiązuje po pojawieniu się pierwszego kwitnącego drzewa, pierwszej jaskółki czy pierwszego bociana. Istnieją lokalne praktyki, takie jak obrzędy oczyszczenia w Republice Mołdowy, które wpisują się w szersze ramy obchodów początków wiosny. Uważa się, że sznureczek symbolicznie chroni przed zagrożeniami związanymi np. ze zmiennymi warunkami pogodowymi. Ta praktyka ma zapewnić poszczególnym osobom, grupom i całym społecznościom pomyślne przejście z jednej pory roku w drugą. Uczestniczą w niej wszyscy, niezależnie od wieku, co sprzyja spójności społecznej, umacnianiu się więzi międzypokoleniowych i harmonii z przyrodą, a jednocześnie różnorodności i kreatywności. Praktyka jest przekazywana najczęściej drogą edukacji nieformalnej: na terenach wiejskich wyplatania sznureczków dziewczęta uczą się od starszych kobiet, a w miastach – od nauczycieli i rękodzielników, a także poprzez edukację nieformalną. Warsztaty organizowane przez muzea etnograficzne na temat martenicy/martinki/mărţişor stanowią dodatkową formę przekazu. Dane społeczności biorą czynny udział w inwentaryzacji, badaniach naukowych, dokumentowaniu i promowaniu tego elementu dziedzictwa. W trakcie realizacji są liczne projekty kulturalne ukierunkowane na jego ochronę.

Tradycje związane z hodowlą koni lipizańskich
Kraj(e) członkowski(e): Austria, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry, Włochy

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Tradycje związane z hodowlą koni lipizańskich wywodzą się z hodowli koni dla dworu cesarskiego Habsburgów w Wiedniu, ale dzisiaj koń lipizański odgrywa szczególną rolę w życiu kulturalnym społeczności wiejskich. Występuje w czasie uroczystości i festiwali, takich jak poświęcenie koni, pochody karnawałowe i defilady. Konie odgrywają kluczową rolę w hipoterapii i zrównoważonej turystyce. Osoby zatrudnione w państwowych stadninach należą do głównych depozytariuszy tego elementu dziedzictwa, wraz z terapeutami, rzemieślnikami, miłośnikami sportów jeździeckich, pasjonatami historycznych tradycji kawalerii, społecznościami lokalnymi i osobami odwiedzającymi stadniny. Wartości, wiedza, kompetencje i praktyki są przekazywane poprzez zajęcia praktyczne, seminaria i kursy, a także w czasie imprez świątecznych i sportowych. Praktyka związana z hodowlą koni lipizańskich weszła do programu niektórych szkół podstawowych oraz wszystkich szkół rolniczych i zawodowych, a także wyższych szkół rolniczych i weterynaryjnych. Hodowla koni lipizańskich jest spoiwem łączącym społeczności od ponad 450 lat, dając silne poczucie przynależności, zwłaszcza dzięki specjalistycznemu słownictwu i więzi emocjonalnej między hodowcami i końmi.

Sztuka szycia tradycyjnej bluzy haftowanej na ramionach (altiţă) – element tożsamości kulturowej w Rumunii i Republice Mołdowy
Kraj(e) członkowski(e): Rumunia, Republika Mołdowy

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Sztuka związana z tradycyjną bluzą haftowaną na ramionach (altiţă) stanowi główny element ludowego stroju noszonego przez mężczyzn i kobiety w Rumunii i w Republice Mołdowy. Bluzy mają bardzo prosty krój i są bogato zdobione barwnymi haftami wykonanymi w różnej technice. Są uszyte z naturalnych białych tkanin, takich jak len, bawełna, włókno konopne, surówka jedwabna. Skomplikowane hafty biegną na nich poprzecznie, podłużnie i ukośnie, tworząc specyficzny wzór i splot. Styl i stosowane techniki haftu różnią się zależnie od regionu, a także od wieku osób, dla których są przeznaczone. Zależą również od stopnia biegłości hafciarek. Różne są motywy i zdobienia – od form geometrycznych po stylizowane, od barw ciemnych po jaskrawe. Tą całkowicie ręczną formą wytwórcości zajmują się wyłącznie kobiety. Podejmowane od niedawna próby zmechanizowania niektórych czynności oraz uproszczenia wzorów i technik nie są zgodne z tradycją. Nawet jeśli niektóre organizacje, muzea i szkoły oferują naukę wykonywania tradycyjnych bluz na kursach czy w ramach programów szkoleniowych, umiejętności rękodzielnicze przekazywane są zazwyczaj w rodzinie. Obserwuje się obecnie rosnące zainteresowanie tym elementem stroju. Szycie i haftowanie bluzy jest traktowane jako sposób spędzania wolnego czasu, ale także jako wyraz tożsamości kulturowej i nawiązywanie do przeszłości.