Polski Komitet ds Unesco: Botswana

jesteś tu: Strona główna » Kultura » Dziedzictwo kulturowe » Dziedzictwo niematerialne » Listy Dziedzictwa Niematerialnego » Afryka

Garncarstwo w regionie Kgatleng w Botswanie
Kraj(e) członkowski(e): Botswana

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2012 r.

Ceramika z wypalanej gliny wytwarzana jest przez społeczność Bakgatla ba Kgafela w południowo-wschodniej części Botswany. Jej wyrobem zajmują się kobiety, używając do tego gliny, zwietrzałego piaskowca, tlenku węgla, krowiego łajna, wody, drewna i trawy. Naczynia mają różne formy i motywy. Różnią się stylem, który jednak nawiązuje zawsze do wierzeń i tradycyjnych praktyk społecznych. Naczynia służą do przechowywania piwa, fermentacji mąki z sorgo, noszenia wody, gotowania, kultu przodków i tradycyjnych obrzędów odprawianych przez uzdrawiaczy. Przed wyborem gliny zasięga się rady przodków w drodze medytacji, by znaleźć najlepsze miejsce. Po wydobyciu gliny rozdrabnia się zwietrzały piaskowiec, a po przesianiu powstały w ten sposób proszek miesza się z wodą, by uzyskać masę do lepienia naczyń. Naczyniom nadaje się kształt okrągły, stożkowaty lub owalny od podstawy po zaokrąglony brzeg. Wygładza się je drewnianą deseczką. Po wykonaniu zdobień, naczynia wstawia się do paleniska wydrążonego w ziemi. Umiejętności przekazywane są córkom i wnuczkom. Jednakże praktyka ta może zaginąć, gdyż mistrzyń sztuki garncarskiej jest coraz mniej, a gotowe wyroby są tanie i dodatkowo wypierane przez naczynia produkowane seryjnie.

Ludowa muzyka dikopelo w Bakgatla ba Kgafela w regionie Kgatleng
Kraj(e) członkowski(e): Botswana
Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2017 r.

Dikopelo to śpiew i taniec o charakterystycznej choreografii, którym nie towarzyszy gra na instrumentach muzycznych. Mieszkańcy danego obszaru gromadzą się, by śpiewać chórem. Są to mężczyźni, kobiety i dzieci, ale przede wszystkim starszyzna, która – zrzeszona w nieformalnej radzie starszych – przekazuje swe umiejętności młodemu pokoleniu. Dikopelo jest praktyką wspólnotową, opierającą się na wspólnej wizji życia całej społeczności, obecnie znacznie mniej rozpowszechnioną niż w przeszłości. Dikopelo związane jest z uprawą roli, a malejąca liczba osób zajmujących się rolnictwem pociągnęła za sobą przenoszenie się chórów do wiosek, w których, z powodu modernizacji rolnictwa, coraz trudniej pielęgnować dawne tradycje. Popularność współczesnej rozrywki również sprawia, że coraz mniej jest osób potrafiących objaśnić znaczenie tego elementu dziedzictwa. Mimo tego, społeczność i poszczególne osoby angażują się na rzecz ochrony dikopelo, jak o tym świadczy determinacja w rywalizacji z grupami pochodzącymi z innych regionów oraz wysiłki podejmowane w celu ożywienia dikopelo z myślą o tym, by chronić młodych ludzi przed konfliktami społecznymi i promować pozytywny przekaz wśród społeczności lokalnych.

Seperu, taniec ludowy i związane z nim praktyki
Kraj(e) członkowski(e): Botswana

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2019 r.

Seperu, taniec ludowy i związane z nim praktyki obejmują śpiew, taniec i obrzędy sakralne, odgrywające ważna rolę w życiu członków społeczności Veekuhane. Taniec towarzyszy ceremoniom urządzanym z ważnych dla wspólnoty okazji. Kobiety tworzą półokrąg, a na jego obu krańcach, na wprost kobiet ustawiają się mężczyźni. Główny tancerz kieruje ceremonią, posługując się specjalną miotełką, z pomocą której wskazuje i wybiera jedną z tancerek. W tym czasie pozostali członkowie grupy naśladują gruchanie gołębia. Wybranka popisuje się umiejętnościami tanecznymi, rozpościerając „pawi ogon” z kilku warstw spódnic (mushishi). Mimo znaczenia tańca dla poczucia tożsamości i dumy społeczności Veekuhane, liczba depozytariuszy wiedzy i praktyków bardzo się zmniejszyła, co ma niekorzystny wpływ na widoczność i przekazywanie tego przejawu dziedzictwa młodszemu pokoleniu. Obecnie jest 194 czynnych praktyków i 12 mistrzów, przy czym wszyscy mają ponad 70 lat. Tradycyjnie formom przekazu zagrażają: niewłaściwa interpretacja mushishi, współczesne uroczystości weselne, obecne programy szkolne i modernizacja, która sprawia, że członkowie społeczności osiedlają się w innych regionach kraju.