Turkmenistan

Pieśni epickie Görogly
Kraj(e) członkowski(e): Turkmenistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2015 r.

Pieśni epickie opiewające czyny legendarnego bohatera narodowego Görogly i jego 40 jeźdźców łączą w sobie elementy narracji, śpiewu, kompozycji muzycznych, prozy, poezji i improwizacji wokalnej. Pełnią one rolę ustnego kompendium wiedzy o zwyczajach i tradycyjnych umiejętnościach w Turkmenistanie (np. o hodowli bydła czy lecznictwie). Wykonywanie pieśni odkrywa ważną rolę w wychowywaniu dzieci, które dzięki temu lepiej rozumieją własną tożsamość kulturową. Pielęgnowanie tradycji kształtuje charakter, zdolności twórcze i talenty artystyczne, dając jednocześnie silne poczucie przynależności społecznej i kulturowej. Utwory mówią o dążeniu do szczęścia, wolności i sprawiedliwości, są pochwałą odwagi, uczciwości, przyjaźni, tolerancji i równości. Pieśni są wykonywane przez biegłych w tej sztuce mężczyzn i kobiety. Zgodnie z tradycją, pieśniarz wykonuje pieśni w pozycji siedzącej przy wtórze tradycyjnych instrumentów strunowych, takich jak „dutar” czy „gyjak”. Pieśniarze są zapraszani na wszystkie święta narodowe, festiwale kultury czy ważne spotkania, a także na organizowane co roku zawody wykonawców pieśni „Görogly”. Uważa się, że śpiewanie tych pieśni epickich jest powołaniem. Związana z tym wiedza i umiejętności są przekazywane w drodze nieformalnej nauki w relacji mistrz–uczeń oraz w czasie publicznych prezentacji.

Nawrouz, Novruz, Nowrouz, Nowrouz, Nawrouz, Nauryz, Nooruz, Nowruz, Navruz, Nevruz, Nowruz, Navruz
Kraj(e) członkowski(e): Afganistan / Azerbejdżan / Indie / Iran / Irak / Kazachstan / Kirgistan / Pakistan / Tadżykistan / Turcja / Turkmenistan / Uzbekistan / Mongolia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009, 2016, 2024 r.

Nowy Rok jest zazwyczaj okazją do składania życzeń i czasem nadziei na nowe początki. Za początek nowego roku na terenie Afganistanu, Azerbejdżanu, Indii, Iranu, Iraku, Kazachstanu, Kirgistanu, Pakistanu, Tadżykistanu, Turcji, Turkmenistanu i Uzbekistanu jest uważany dzień 21 marca. Znany pod nazwą „navrouz” lub pod podobnymi nazwami w poszczególnych krajach, nowy rok oznacza dwutygodniowe obchody obejmujące różne obrzędy, uroczystości czy wydarzenia kulturalne. Zgodnie z tradycją, bliscy gromadzą się wokół stołu przystrojonego przedmiotami symbolizującymi czystość, jasność, życie i zamożność, by wspólnie spożyć świąteczny posiłek. Noszą wówczas nowe ubrania i odwiedzają krewnych, zwłaszcza starszych i sąsiadów. Podczas obchodów ludzie wzajemnie składają sobie upominki. Obdarowywane są zwłaszcza dzieci. Upominki na ogół są wyrobami rzemiosła. W czasie noworocznych uroczystości odbywają się uliczne występy muzyczne i taneczne, publiczne obrzędy z wodą i ogniem, tradycyjne pokazy sportowe i pokazy wyrobu rękodzieła. Zwyczaje te umacniają różnorodność kulturową i tolerancję, sprzyjają budowaniu pokoju i solidarności wspólnotowej. Są przekazywane przez starszych młodszemu pokoleniu, które uczy się poprzez obserwowanie i uczestnictwo.

Obrzęd z tańcami i śpiewem küçdepdi
Kraj(e) członkowskie: Turkmenistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Obrzęd z tańcami i śpiewem küçdepdi stanowi sztukę widowiskową z improwizowaną poezją, której przesłaniem jest składanie życzeń i wyrażanie pozytywnych uczuć. Śpiew jest improwizowany, a tańcom towarzyszą ruchy dłoni, gesty i kroki odpowiadające melodii. Obrzęd służący składaniu życzeń pomyślności i szczęścia stanowi integralną część uroczystości i obchodów narodowych. Depozytariuszami i praktykami są biegli w tej sztuce nauczyciele, przekazujący znajomość technik śpiewu i tańca. Sztuka ta stanowi pomost między pokoleniami i opiera się na wspólnych wartościach duchowych i kulturowych. Depozytariusze i praktycy biorą czynny udział w ochronie obrzędu, a członkowie społeczności zapewniają jego żywotność, odprawiając go w czasie uroczystości i zgromadzeń, które sprzyjają spójności społecznej i wzajemnemu zrozumieniu. Członkowie społeczności uczestniczą również w tworzeniu materiałów edukacyjnych na temat praktyki. Regularnie organizowane są wyprawy służące zbieraniu informacji w terenie. Wiedza i umiejętności związane z tą praktyką są tradycyjnie przekazywane uczniom przez nauczycieli śpiewu i tańca, w przekazie ustnym i nieformalnym nauczaniu praktycznym. Nauczanie nieformalne znajduje wsparcie w edukacji formalnej, powadzonej przez wyspecjalizowane szkoły muzyczne i ośrodki kultury.

Tradycyjna sztuka wytwarzania dywanów w Turkmenistanie
Kraj(e) członkowski(e): Turkmenistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Tradycyjna turkmeńska sztuka tkania dywanów obejmuje produkcję dywanów i wyrobów dywanowych: ręcznie tkanych i ozdabianych wyrobów włókienniczych. Dywany mają gęstą fakturę ozdobioną charakterystycznymi kolorowymi wzorami nawiązującymi do tradycji jednego z pięciu głównych plemion turkmeńskich. Charakterystyczne wzory tworzą wyraźne liniowe układy geometryczne. Naturalne otoczenie, w którym żyje tkacz, w tym lokalna flora, fauna i całe środowisko przyrodnicze, znajdują odzwierciedlenie w doborze nici, wzorów i kolorów składających się na ostateczną formę tkaniny. Dywany turkmeńskie powstają na poziomych lub pionowych krosnach, głównie przy użyciu różnokolorowych nici wełnianych. Służą także do wyściełania podłóg i posadzek oraz jako dekoracje ścienne, a specjalne dywany są również tkane z okazji narodzin dziecka, wesela oraz świąt religijnych czy uroczystości żałobnych. Sztuka tkania dywanów jest szeroko zintegrowana z życiem społeczno-kulturalnym Turkmenów i uznawana za ważny element ich wspólnoty oraz przejaw tożsamości kulturowej. Powiązane a nią umiejętności i wiedza są przekazywane w rodzinie, a członkowie społeczności zapewniają żywotność tej tradycji. Coroczne obchody Dnia Dywanu odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu tego elementu dziedzictwa, gromadząc różne społeczności lokalne, wzmacniając więzi społeczne i współpracę.

Dotār – wyrób instrumentu i tradycyjna sztuka widowiskowa ze śpiewem
Kraj(e) członkowski(e): Turkmenistan

Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Dotār to tradycyjny instrument i gatunek muzyczny z Turkmenistanu. Instrument jest dwustrunową lutnią o długiej szyjce z korpusem o gruszkowatym kształcie i płytą rezonansową z cienkiego drewna. Korpus i płyta rezonansowa są wykonane z drewna morwy, a szyjka z suszonego pnia drzewa morelowego. Korpus jest wykonany z toczonego, wydrążonego i wypolerowanego drewna. Wierzchnia płyta korpusu jest ogrzewana przez 24 godziny w celu usunięcia wilgoci, a następnie naklejana przy pomocy kleju kostnego na pudło rezonansowe. Na końcu mocuje się szyjkę, okucia i struny, po czym stroi się instrument. Dotār jest nieodłącznym elementem kultury turkmeńskiej. Występuje we wszystkich głównych rodzajach turkmeńskiej muzyki i śpiewu. W muzyce wyróżnia się dwa rodzaje: dutarchy, czyli samą muzykę i bagshy, oznaczające muzykę, której towarzyszy śpiew. Jest również wiele odmian. Na przykład dessanchy bangshy to epickie przedstawienie obejmujące narrację, śpiew i improwizację wokalną, w której poezja przeplata się z prozą. Muzyka grana na dotār jest wykonywana w czasie świąt, ceremonii, obchodów świąt narodowych, festiwali kulturalnych, towarzyskich spotkań i programów rozrywkowych w Turkmenistanie.

Hodowla jedwabników i tradycyjna produkcja nici jedwabnych dla przemysłu tkackiego
Kraje członkowskie: Afganistan, Azerbejdżan, Iran, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2022 r.

W hodowli jedwabników i tradycyjnej produkcji nici jedwabnych rolnicy sprawują pieczę nad całym cyklem życia jedwabników, począwszy od uprawy morwy, której liśćmi żywią się jedwabniki i gdzie składają jaja. Włókna są rozwijane z kokonów, przędzone w jedwabne nici, czyszczone i farbowane. Nici są następnie wykorzystywane w różnego rodzaju produkcji rękodzielniczej, w tym tkanin, dywanów, chodników i zasłon. Wyroby z jedwabiu są wysoko cenione we wszystkich kręgach społecznych i kulturowych, a także powszechnie używane przy specjalnych okazjach, takich jak śluby, pogrzeby i spotkania rodzinne. Głęboko zakorzeniona w tradycji Wielkiego Jedwabnego Szlaku praktyka jest wyrazem tożsamości kulturowej i wielowiekowych tradycji. Jest również postrzegana jako symbol spójności społecznej, ponieważ handel jedwabiem przyczynił się do wymiany kulturalnej i naukowej w obrębie zainteresowanych krajów, ale także pomiędzy nimi.

Tradycja opowiadania anegdot Hodży Nasreddina/Mułły Ependi/Nasruddina Effendiego Nasrendina
Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerualnego dziedzictwa ludzkości w 2022 roku.

Tradycja opowiadania anegdot o Hodży Nasreddinie obejmuje praktyki społeczne i festiwale związane z opowiadaniem facecji i zabawnych historyjek, przypisywanych Hodży Nasreddinowi – filozofowi i mędrcowi znanemu z postrzegania życia i ludzkich doświadczeń w sposób humorystyczny. Mimo pewnych różnic, przejawiających się w wizerunku społecznym, imionach bohatera i treści opowiadanych historii, kluczowe cechy są wspólne dla dziedzictwa Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Anegdoty są przekazywane ustnie i poprzez źródła pisane. Stały się też inspiracją dla lokalnych powiedzeń i przysłów. Wiele z nich weszło do kanonu klasyki, są popularyzowane w prasie i książkach, w filmie i telewizji, w tym w specjalnych programach telewizyjnych dla dzieci. Anegdoty są przepojone głęboką mądrością. Cechują je cięte riposty, posługiwanie się absurdem i elementem zaskoczenia, łamanie przyjętych norm. Narrator znajduje nieoczekiwane wyjście ze skomplikowanych sytuacji, z których zawsze wychodzi zwycięsko dzięki sile własnego słowa. Anegdoty pełnią funkcję zarówno edukacyjną, jak i rozrywkową, służą do wzbogacania rozmów, wzmacniania argumentów, przekonywania innych lub wyjaśniania sytuacji. Władze lokalne, uczelnie i organizacje pozarządowe odgrywają istotną rolę w utrwalaniu tradycji opowiadania anegdot, organizując różne przedsięwzięcia i festiwale służące ich upowszechnianiu na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym.

Turkmeńska sztuka haftu
Kraje członkowskie: Turkmenistan, Iran

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2022 r.

Tradycyjny turkmeński haft to sztuka zdobienia odświętnych strojów narodowych, noszonych przez osoby w każdym wieku, niezależnie od płci, zarówno w Turkmenistanie, jak i w Iranie. W obu krajach wyszywanie rozpoczyna się od przygotowania cienkich nici jedwabnych, które są splatane w trzech warstwach i następnie skręcane w jedną nić, a później prostowane za pomocą dużej igły. Ta unikalna technika nadaje nitce połysk. Najbardziej rozpowszechniony sposób haftowania polega na tworzeniu serii pętelek, poprzez przebijanie materiału cienką igłą i jednoczesne przytrzymywanie poprzednich pętelek kciukiem drugiej ręki. Praktykowane są także inne style hafciarskie, różniące się w zależności od regionu. Przy wykonywaniu haftu nie ma ograniczeń wiekowych, a młode dziewczęta tradycyjnie uczą się tej umiejętności od matek i babć. Na obszarach wiejskich, specyficzne wzory haftu pozwalają rozpoznać tożsamość terytorialną hafciarek. Stosowane są wzory symbolizujące miłość, przyjaźń, przyrodę i siłę. Hafty umieszczane są na strojach ślubnych, żałobnych, czy innych, wkładanych z okazji wydarzeń kulturalnych, a także stosowane jako elementy ozdobne zwykłej odzieży, takiej jak szale, płaszcze, spodnie i dodatki.

Sztuka hodowli koni achał-tekińskich (Akhal-Teke) i tradycje dekoracji koni

Kraj członkowski: Turkmenistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Koń achał-tekiński to rasa stworzona na terytorium współczesnego Turkmenistanu. Charakteryzujące się dużymi rozmiarami, inteligencją, zwinnością, siłą i błyszczącą sierścią, Konie achł-tekińskie są wytrzymałe i mogą radzić sobie bez jedzenia i wody przez długi czas. Istnieje wiele zwyczajów i tradycji związanych z końmi achł-tekińskimi, w tym rytuały nadawania imion, konkursy piękności koni oraz wyścigi i gry jeździeckie. Są one również ściśle związane z ceremoniami ślubnymi, podczas których pan młody zabiera pannę młodą na udekorowanym koniu achał-tekińskim. Biżuteria i koronki używane do ozdabiania koni są tworzone i przekazywane głównie przez kobiety. Wiedza i umiejętności związane z hodowlą i opieką nad końmi achał-tekińskimi są przekazywane poprzez formalne i nieformalne nauczanie, podczas którego młodzi hodowcy koni uczą się, jak nawiązywać z nimi kontakt, jak je pielęgnować i karmić. Następnie opanowują wiedzę i umiejętności jazdy konnej i treningu koni. Instytucje szkolnictwa wyższego i ośrodki szkolenia jeździeckiego również przyczyniają się do formalnego przekazywania wiedzy i umiejętności związanych z końmi rasy achał-tekińskiej. Konie stanowią istotną część historycznej i kulturowej tożsamości Turkmenistanu, a związane z nimi tradycje przyczyniają się do społecznej spójności oraz zwiększonej świadomości znaczenia żywego dziedzictwa kulturowego w ogólności.