Włochy

Sztuka naskalna w Val Camonica (Kryt. III, VI / 1979)

W Val Camonica, położonej na Nizinie Lombardzkiej, znajduje się jedno z największych na świecie skupisk rytów naskalnych. Przeszło 140 tys. symboli i figur, wyrytych w skale w przeciągu 8 tys. lat, przedstawia tematykę związaną z rolnictwem, żeglarstwem, wojną i magią.

Kościół i klasztor dominikański Santa Maria delle Grazie z Ostatnią Wieczerzą Leonarda da Vinci w Mediolanie (Kryt. I, II / 1980)

Refektarz klasztoru Santa Maria delle Grazie stanowi integralną część zespołu architektonicznego, wzniesionego w Mediolanie począwszy od 1463 r. i przebudowanego w końcu XV w. Przez Bramantego. Na jego północnej ścianie widnieje Ostatnia Wieczerza, arcydzieło namalowane w latach 1495-1497 przez Leonarda da Vinci, które otworzyło nowy etap w historii sztuki.

Zespół zabytkowy Rzymu, dobra Stolicy Apostolskiej leżące na terenie Rzymu, korzystające z prawa eksterytorialności i kościół Św. Pawła za Murami (Kryt. I, II, III, VI / 1980, 1990)
Włochy / Watykan

Rzym, założony według legendy przez Romulusa i Remusa w r. 753 p.n.e., był początkowo stolicą Republiki Rzymskiej, następnie Cesarstwa Rzymskiego i w końcu, w IV w., ośrodkiem świata chrześcijańskiego. Na obszarze wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa, rozciągniętym w 1990 r. do murów Urbana VIII, znajduje się kilka głównych zabytków starożytności, m. in. fora, mauzoleum Augusta, kolumny Trajana i Marka Aureliusza, mauzoleum Hadriana, Panteon, jak również budowle sakralne i publiczne Rzymu papieskiego.

Zespół zabytkowy we Florencji (Kryt. I, II, III, IV, VI / 1982)

Florencja, zbudowana na miejscu osady etruskiej, stanowi symbol renesansu. W XV i XVI w., za panowania Medyceuszów, odgrywała dominującą rolę gospodarczą i kulturalną. Sześć wieków niezwykłej twórczości artystycznej widoczne jest w XIII-wiecznej katedrze Santa Maria del Fiore, kościele Santa Croce, pałacach Ufficci i Pitti, które są dziełami takich artystów jak Giotto, Brunelleschi, Botticelli, Michał Anioł.

Wenecja z laguną (Kryt. I, II, III, IV, V, VI / 1987)

W X w. Wenecja, miasto wyspiarskie położone na 118 wysepkach, stała się wielką potęgą morską. Stanowi ona w całości arcydzieło architektoniczne, gdzie nawet najmniejszy zabytek mieści dzieła niektórych spośród największych artystów świata, takich jak Giorgione, Tycjan, Tintoretto, Veronese i innych.

Piazza del Duomo w Pizie (Kryt. I, II, IV, VI / 1987)

Na rozległym trawniku Piazza del Duomo znajduje się słynny na całym świecie zespół zabytkowy, składający się z czterech arcydzieł architektury średniowiecznej: katedry, baptysterium, kampanili (zwanej „Krzywą Wieżą”) oraz cmentarza, które wywarły znaczny wpływ na sztukę monumentalną we Włoszech pomiędzy XI i XIV w.

Zespół zabytkowy San Giminiano (Kryt. I, III, IV / 1990)

Miasto San Giminiano „delle belle Torri” położone jest w Toskanii, 56 km na południe od Florencji. Stanowiło ono istotny etap dla pielgrzymów udających się do Rzymu drogą zwaną Via Francingena. Rządzące miastem rodziny szlacheckie wybudowały siedemdziesiąt dwie wieże mieszkalne (osiągające 50 m wysokości), symbole bogactwa i władzy. Obecnie pozostało z nich jedynie czternaście, ale San Giminiano zachowało feudalny nastrój i wygląd. W mieście znajdują się także arcydzieła sztuki włoskiej z XIV i XV w.

I Sassi di Matera (Kryt. III, IV, V / 1993)

W Materze, w regionie Basilicata, wykute w skale jaskinie i domostwa zwane sassi stanowią najdoskonalszy i najpełniejszy przykład osadnictwa jaskiniowego w basenie Morza Śródziemnego, doskonale przystosowanego do ukształtowania terenu i jego ekosystemu. Pierwsza zamieszkała strefa sięga epoki paleolitu, a późniejsze domostwa ilustrują istotne etapy historii ludzkości.

Crespi d'Adda (Kryt. IV, V / 1995)

Crespi d'Adda, w Capriate San Gervasio w Lombardii, stanowią rzadki przykład „osiedli robotniczych” powstających w Europie i w Stanach Zjednoczonych w XIX i XX w. Zostały wybudowane przez oświeconych przemysłowców, pragnących zaspokoić potrzeby swoich robotników. Zespół zachował się w nienaruszonym stanie i spełnia częściowo funkcje przemysłowe, choć rozwój gospodarczy i społeczny stanowi zagrożenie dla jego przetrwania.

Ferrara, miasto renesansowe i delta Padu (Kryt. II, III, IV, V, VI / 1995, 1999)

Ferrara, która rozwinęła się wokół przeprawy na rzece Pad, stała się ośrodkiem intelektualnym i artystycznym przyciągającym największych artystów i najwybitniejsze umysły włoskiego renesansu. Piero della Francesca, Jacopo Bellini oraz Andrea Mantegna ozdabiali pałace rodu d'Este. Humanistyczne koncepcje miasta idealnego urzeczywistniły się w dzielnicach wybudowanych począwszy od 1492 r. przez Biagio Rossettiego, według nowych zasad perspektywy. Osiągnięcie to wyznaczyło narodziny nowoczesnej urbanistyki i wpłynęło na jej późniejszy rozwój.

Castel del Monte (Kryt. I, II, III / 1996)

Położenie zamku, matematyczna i astronomiczna ścisłość planu, perfekcyjny kształt, wyrażają symboliczne ambicje cesarza Fryderyka II, który wybudował go, w XIII w., w pobliżu Bari, w południowych Włoszech. Castel del Monte, unikalny przykład średniowiecznej architektury wojskowej, stanowi doskonałe połączenie elementów klasycznego antyku, muzułmańskiego Wschodu oraz gotyku cysterskiego z Europy Północnej.

Trulli w Alberobello (Kryt. III, IV, V / 1996)

Trulli są domami z wapienia występującymi w Apulii, w południowych Włoszech. Stanowią one wyjątkowy przykład prahistorycznej techniki budowlanej bez użycia zaprawy, nadal stosowanej w tym regionie. Domy, przykryte dachem w kształcie piramidy, kopuły lub stożka, zbudowane są z płaskich kamieni wapiennych zbieranych z okolicznych pól.

Zabytki wczesnochrześcijańskie w Rawennie (Kryt. I, II, III, IV / 1996)

W V w. Rawenna była stolicą Cesarstwa Rzymskiego, a następnie, do VIII w., stanowiła siedzibę bizantyjskiego egzarchy Italii. Znajduje się tam unikalny zbiór wczesnochrześcijańskich mozaik i zabytków. Osiem budowli - mauzoleum Galli Placydii, baptysterium Ortodoksów, bazylika Sant'Apollinaire Nuovo, baptysterium Arian, kaplica pałacu arcybiskupiego, mauzoleum Teodoryka, kościół San Vitale, bazylika Sant'Apollinaire in Classe - zostało zbudowanych w V i VI w. Świadczą one o mistrzostwie artystycznym, łączącym tradycje grecko-rzymskie, ikonografię chrześcijańską oraz style Wschodu i Zachodu.

Zespół zabytkowy w Pienzy (Kryt. I, II, IV / 1996)

To właśnie tym mieście Toskanii, w następstwie decyzji papieża Piusa II o przebudowie swego rodzinnego miasta, powziętej w 1459 r., wcielono w życie renesansowe koncepcje urbanistyczne. Zadanie to powierzono architektowi Bernardo Rosselliniemu, który zastosował zasady swego mistrza Leona Battisty Albertiego i wybudował niezwykły Piazza Pio II, wokół którego wznoszą się Palazzo Piccolomini, Palazzo Borgia oraz typowo renesansowa katedra, której wnętrze nawiązuje jeszcze do późnego gotyku kościołów południowych Niemiec.

Pałac królewski z XVIII w. w Casercie wraz z parkiem, akweduktem Vanvitelli i zespołem San Leucio (Kryt. I, II, III, IV / 1997)

Zabytkowy zespół Caserty, wzniesiony w połowie XVIII w. przez Karola III (Carlo Borbone), aby rywalizować z Wersalem oraz pałacem królewskim w Madrycie, łączy harmonijnie w jedną całość wspaniały pałac, park i ogrody, jak również tereny leśne, pawilony myśliwskie oraz fabrykę produkcji jedwabiu. Zespół, bardziej wtopiony niż narzucony naturalnemu krajobrazowi, stanowi materialny i wymowny wyraz idei Oświecenia.

Rezydencje królewskie dynastii sabaudzkiej (Kryt. I, II, IV, V / 1997)

Kiedy w 1562 r. Emmanuel-Filibert, książę Sabaudii, przeniósł stolicę do Turynu, rozpoczął szeroko zakrojony program budowlany, symbol potęgi sabaudzkiego domu królewskiego, kontynuowany przez jego następców. Ten cenny zespół budowli, zaprojektowany i ozdobiony przez najwybitniejszych architektów i artystów epoki, oddziaływuje na okolicę, począwszy od pałacu królewskiego, położonego w „strefie dowodzenia” Turynu, poprzez liczne rezydencje wiejskie oraz pawilony myśliwskie.

Ogród botaniczny w Padwie (Kryt. II, III / 1997)

Pierwszy ogród botaniczny na świecie powstał w Padwie w 1545 r. Zachował on pierwotny plan - zamknięty, kolisty ogród, symbol świata, otoczony wstęgą wody. Następnie dorzucono doń kolejne elementy: architektoniczne (monumentalne wejścia oraz balustrady), jak również praktyczne (instalacje nawadniające i szklarnie). Ogród, będąc ośrodkiem badań naukowych, nadal służy pierwotnym celom.

Katedra, Torre Civica i Piazza Grande w Modenie (Kryt. I, II, III, IV / 1997)

Wspaniała, XII-wieczna katedra w Modenie, dzieło dwóch wielkich artystów: Lanfranca i Willigielma, stanowi najświetniejszy przykład początków sztuki romańskiej. Wraz z placem i strzelistą wieżą, świadczy o wierze budowniczych oraz o potędze zleceniodawców z dynastii Canossa.

Strefy archeologiczne - Pompeje, Herkulanum i Torre Annunziata (Kryt. III, IV, V / 1997)

Wybuch Wezuwiusza, 24 sierpnia r. 79 n.e., pogrzebał dwa kwitnące miasta rzymskie: Pompeje i Herkulanum, jak również liczne bogate domy regionu. Od połowy XVIII w. są one stopniowo odkopywane i udostępniane publiczności. Rozległy obszar miasta handlowego Pompejów stanowi kontrast ze skromniejszymi, lecz lepiej zachowanymi ruinami miasta-kurortu rezydencjonalno-wypoczynkowego, jakim było Herkulanum. Wspaniałe malowidła ścienne w Villa Oplontis w Torre Annunziata stanowią żywe świadectwo dostatniego trybu życia najbogatszych obywateli ówczesnego Cesarstwa Rzymskiego.

Villa Romana del Casale (Kryt. I, II, III / 1997)

Willa jest przykładem zagospodarowania obszarów wiejskich w okresie rzymskim, stanowiąc ośrodek wielkiej posiadłości, na której oparta była gospodarka rolna Cesarstwa Zachodniego.

Willa rzymska w Casale, w kształcie pochodzącym z IV w., jest jednym z najbardziej luksusowych przykładów zabytku tego typu. Jest ona szczególnie cenna ze względu na wspaniałe mozaiki zdobiące prawie każdy pokój, które należą do najpiękniejszych mozaik in situ z terenów całego Cesarstwa Rzymskiego.

Su Nuraxi w Barumini (Kryt. I, III, IV / 1997)

W ciągu II tysiąclecia p.n.e., w epoce brązu, na Sardynii rozwinął się typ unikalnych budowli obronnych, zwanych nuraghi. Zespół składa się z okrągłych wież obronnych w kształcie ściętych stożków, zbudowanych z obrobionych kamieni i wyposażonych w komory wewnętrzne ze sklepieniem pozornym. Zespół w Barumini, powiększony i umocniony w pierwszej połowie I tysiąclecia przez Kartagińczyków, stanowi najpiękniejszy i najpełniejszy przykład tej wyjątkowej formy architektury prahistorycznej.

Portovenere, Cinque Terre i wyspy (Palmaria, Tino i Tinetto) (Kryt. II, IV, V / 1997)

Odcinek wybrzeża liguryjskiego pomiędzy Cinque Terre, a Portovenere stanowi krajobraz kulturowy o znaczących walorach panoramicznych i kulturalnych. Plany i rozmieszczenie miasteczek oraz kształt otaczającego krajobrazu, przezwyciężającego niekorzyści stromego i nieregularnego terenu, wyznaczają etapy nieprzerwanego osadnictwa w regionie na przestrzeni ostatniego tysiąclecia.

Wybrzeże amalfitańskie (Kryt. II, IV, V / 1997)

Pas wybrzeża amalfitańskiego jest niezwykle malowniczy. Był on zamieszkały od wczesnego średniowiecza. Miasta wybrzeża - Amalfi czy Ravello - obfitują w szczególnie cenne dzieła architektoniczne i artystyczne. Tereny rolne świadczą o umiejętnościach mieszkańców, którzy potrafili przystosować urozmaicenie terenu w niższych partiach do upraw tarasowych winorośli i sadów, a tereny położone wyżej - do rozległych pastwisk.

Strefa archeologiczna w Agrigento (Kryt. I, II, III, IV / 1997)

Agrigento, założone przez kolonistów greckich w VI w. p.n.e., stało się jednym z głównych miast basenu Morza Śródziemnego. Ruiny wspaniałych świątyń doryckich górujących nad miastem antycznym, których znaczna część - położona pod dzisiejszymi polami uprawnymi i sadami pozostała nienaruszona - świadczą o hegemonii i dumie miasta. Poszczególne strefy wykopaliskowe rzucają światło na rozwój miasta hellenistycznego i rzymskiego oraz na praktyki pogrzebowe pierwszych chrześcijan.

Strefa archeologiczna i Bazylika Patriarchów w Akwilei (Kryt. III, IV, VI /1998)

Akwileja, leżąca w prowincji Friuli-Wenecja Julijska, zanim w połowie V w. została zniszczona przez Attylę, była jednym z najważniejszych i najbogatszych miast późnego Cesarstwa Rzymskiego. Większość ruin, znajdujących się pod otaczającymi je łąkami, pozostała w stanie nienaruszonym i stanowi największy tego rodzaju park archeologiczny. Wspaniała Bazylika Patriarchów, która urzeka cenną posadzką mozaikową, odegrała również znaczącą rolę w ewangelizacji dużej części Europy Środkowej.

Park Narodowy Cilento i Vallo di Diano oraz stanowiska archeologiczne Paestum i Velia oraz Certosa di Padula (Kryt. III, IV / 1998)

Obszar Cilento stanowi wyjątkowo cenny krajobraz kulturowy. Jego widowiskowe zespoły sanktuariów i osad, usytuowanych wzdłuż trzech łańcuchów górskich na osi wschód-zachód, w żywy sposób odzwierciedlają historyczny rozwój regionu, zarówno jako głównego szlaku handlowego oraz jako wzajemnego oddziaływania kulturalnego i politycznego w czasach prahistorycznych i w średniowieczu. Cilento było również granicą między koloniami Wielkiej Grecji oraz ludnością tubylczą etruską i lukańską. Znajdują się tam ruiny dwóch ważnych miast okresu klasycznego: Paestum i Velii.

Zespół zabytkowy w Urbino (Kryt. II, IV / 1998)

W XV w. Urbino, miasteczko położone szczycie wzgórza w regionie Marche, zaznało zadziwiającej świetności kulturalnej, przyciągając artystów i erudytów zarówno z całych Włoch, jak i spoza półwyspu oraz wywierając wpływ na rozwój kulturalny innych regionów Europy. Zastój gospodarczy i kulturalny, który nastąpił w XVI w., spowodował, że miasto zachowało renesansowy wygląd.

Villa Hadriana w Tivoli (Kryt. I, II, III / 1999)

Ten wyjątkowo cenny zespół budowli klasycznych, wzniesiony w II w. n.e. przez cesarza rzymskiego Hadriana, odtwarzał - w jednym kompleksie „miasta idealnego” - najistotniejsze elementy spuścizny architektonicznej Egiptu, Grecji i Rzymu.

Asyż, bazylika franciszkańska i inne zabytki franciszkańskie (Kryt. I, II, III, IV, VI / 2000)

Asyż, miasto średniowieczne wzniesione na wzgórzu, jest miejscem narodzin świętego Franciszka i wiąże się ściśle z dziełem zakonu franciszkanów. Arcydzieła sztuki średniowiecznej - bazylika Św. Franciszka, malowidła pędzla Cimabue, Pietra Lorenzetti, Simone Martiniego, Giotta - uczyniły z Asyżu podstawowy punkt odniesienia rozwoju artystycznego i architektonicznego Włoch i Europy.

Miasto Werona (Kryt. II, IV / 2000)

Historyczne miasto Werona zostało założone w I w. p.n.e. Jej szczególny rozkwit przypadł na lata panowania rodu Scalgieri, w XIII i XIV w., oraz na okres rządów Republiki Weneckiej, od XV do XVIII w. W Weronie zachowały się liczne zabytki starożytne, średniowieczne i renesansowe, a także potężna twierdza.

Wyspy Liparyjskie (Kryt. VIII / 2000)

Wyspy Liparyjskie stanowią rzadko spotykany przykład formacji i niszczenia wysp przez występujące tam nadal procesy wulkaniczne. Badane od XVIII w., dostarczyły one wulkanologii opisy dwóch typów erupcji (Vulcano i Stromboli), w związku z czym - od przeszło 200 lat - zajmują istotne miejsce w kształceniu wulkanologów. Nadal stanowią kluczowe pole do badań nad wulkanologią.

Villa d'Este w Tivoli (Kryt. I, II, III, IV, VI / 2001)

Villa d'Este w Tivoli, wraz z pałacem i ogrodami, stanowi jedno z najwspanialszych i najpełniejszych świadectw kultury renesansu w jej najbardziej wyrafinowanym kształcie. Villa d'Este, dzięki nowatorskiej koncepcji oraz pomysłowości elementów architektonicznych ogrodów (fontanny, baseny), stanowi unikalny przykład XVI-wiecznego ogrodu włoskiego. Villa d'Este jest jednym z pierwszych giardini delle meraviglie, który stosunkowo wcześnie posłużył za wzorzec dla rozwoju sztuki ogrodowej w Europie.

Miasta późnego baroku w dolinie Noto (południowo-wschodnia Sycylia) (Kryt. I, II, IV, V / 2002)

Osiem miast południowo-wschodniej Sycylii: Caltagirone, Militiello Val di Catania, Katania, Modica, Noto, Palazzolo, Ragusa i Scicli zostało przebudowanych po 1693 r., na miejscu miast zniszczonych w wyniku trzęsienia ziemi. Stanowiły one wspólne przedsięwzięcie, którego udana realizacja charakteryzuje się wysokim poziomem artystycznym i architektonicznym. Miasta zostały wprawdzie zaprojektowane w stylu typowym dla późnego baroku epoki, jednak przedstawiają one znaczącą innowację w dziedzinie urbanistyki oraz budowli miejskich.

Monte San Giorgio (Kryt. VIII / 2003, 2010)
Szwajcaria / Włochy

Góra w kształcie piramidy (1 096 m n.p.m.), porośnięta drzewami, położona jest na południu Jeziora Lugano, w kantonie Ticino. Obszar, o powierzchni 849 ha, stanowi najbardziej znane świadectwo życia morskiego w triasie (245-230 mln lat temu). Do tej pory odkryto przeszło 10 tys. próbek skamielin licznych gatunków. Do okazów wyróżniających się pełnymi szkieletami, z których niektóre liczą przeszło 6 m długości, należą ichtiozaury, notozaury, plakodonty oraz wyjątkowy okaz Tanystrophaeusa, płetwojaszczura "z szyją żyrafy".

Wpis, obejmującypoczątkowo tylko szwajcarską część Monte San Giorgio, został w 2010 r. poszerzony o obszar należący do Włoch.

Sacri Monti w Piemoncie i Lombardii (Kryt. II, IV / 2003)

Dziewięć Sacri Monti, powstałych w północnych Włoszech na przełomie XVI i XVII w., tworzy zespoły kaplic i innych elementów architektonicznych, poświęconych różnym aspektom wiary chrześcijańskiej. Dzięki harmonijnemu wtopieniu elementów architektonicznych w otaczający krajobraz naturalny, składający się ze wzgórz, lasów i jezior, Sacri Monti - niezależnie od ich symbolicznego znaczenia duchowego - są niezwykle piękne. Obejmują one także liczne wspaniałe dzieła sztuki - malowidła ścienne i rzeźby.

Etruskie nekropolie w Cerveteri i Tarkwinii (Kryt. I, III, IV / 2004)

Dwa ogromne etruskie cmentarzyska dokumentują różne rodzaje praktyk pogrzebowych stosowane od IX do I w. p.n.e., stanowiąc jednocześnie świadectwo kultury Etrusków, którzy przez ponad dziewięć wieków rozwijali najwcześniejszą cywilizację miejską w północnej części Morza Śródziemnego. Niektóre grobowce są monumentalne, wydrążone w skale i zwieńczone imponującymi kurhanami. Wewnętrzne ściany grobowców pokryte są rytami lub wspaniałymi malowidłami. Nekropola niedaleko Cerveteri, znana pod nazwą Banditaccia, gromadzi tysiące grobowców rozmieszczonych na planie miasta, podzielonych na dzielnice, z ulicami i niewielkimi skwerkami. Grobowce są bardzo zróżnicowane – jedne w kształcie tuneli wydrążonych w skałach, drugie - kurhanów, jeszcze innym – również wykutym s kale – nadano kształty chatek lub domów zdobionych bogactwem architektonicznych detali. To one stanowią jedyne zachowane świadectwo wspaniałej etruskiej sztuki budowlanej. Nekropola w Tarkwinii, znana również pod nazwą Monterozzi, obejmuje 6.000 grobów wykutych w skale. To tu znajduje się 200 sławnych grobowców ozdobionych malowidłami, z których najwcześniejsze pochodzą z VII w. p.n.e.

Val d'Orcia (Kryt. IV, VI / 2004)

Krajobraz Val d'Orcia jest częścią rolniczego obszaru przylegającego do Sieny. W XIV i XV w. teren ten włączony został do miasta-państwa, po czym zaprojektowany i ukształtowany na nowo jako idealny wzorzec gospodarowania przestrzenią oraz przykład doskonałego piękna krajobrazu. Wyróżniająca estetyka, płaskie kredowe równiny, z których wyrastają niemal stożkowate pagórki z ufortyfikowanymi osadami na szczycie, stały się inspiracją dla wielu artystów. Obraz tych wzgórz uznany został za przykład piękna doskonale zadbanego renesansowego krajobrazu. Wpis na Listę Światowego Dziedzictwa obejmuje: rolniczy i sielankowy krajobraz, przedstawiający innowacyjne systemy gospodarowania ziemią, miasta i wioski, zabudowania wiejskie, rzymską ulicę Via Francigena oraz sąsiadujące z nią opactwa; gospody; kapliczki i mosty.  

Syrakuzy i skalna nekropolia w Pantalica (Kryt. II, III, IV, VI / 2005)

Zabytkowy zespół składa się z dwóch odrębnych miejsc, w których zachowały się cenne pozostałości z czasów greckich i rzymskich. Pierwsze to Nekropolia w Pantalica, która mieści ponad 5000 grobów wykutych w skałach w pobliżu kamieniołomów. Większość grobów pochodzi z okresu od XIII do VII w. p.n.e. W pobliżu znajdują się również pochodzące z okresu bizantyjskiego fundamenty Pałacu Książęcego (Anaktoron). Drugie miejsce – starożytne Syrakuzy – mieści pierwotny zalążek miasta Ortygia, założonego przez Greków przybyłych z Koryntu w VIII wieku p.n.e. Z miasta, które Cyceron opisywał jako największe i najpiękniejsze z greckich miast, pozostały fragmenty świątyni Ateny (V w. p.n.e.), później przebudowanej na katedrę, greckiego teatru, rzymskiego amfiteatru i murów obronnych. Zachowało się także wiele śladów burzliwej historii Sycylii, od czasów bizantyjskich po burbońskie, poprzez okresy panowania Arabów, Normanów, Fryderyka II (1197-1250), królów aragońskich i Królestwo Obojga Sycylii. Zabytkowe Syrakuzy stanowią rzadkie świadectwo rozwoju cywilizacji śródziemnomorskiej na przestrzeni trzech tysięcy lat.

Genua: Le Strade Nuove i system pałaców Rolli (Kryt. II, IV / 2006)

Strade Nuove i system pałaców Rolli (wł. rolli = reguły prawne) w historycznym centrum Genui (koniec XVI w. i początek XVII w.) reprezentują pierwszy w Europie przykład programu urbanistycznego o jednolitej strukturze, w ramach którego projekty rozdzielane były przez władze publiczne. Program połączony był ze specjalnym systemem zakwaterowania publicznego, opartego na ustawodawstwie. Pałace Rolli były rezydencjami budowanymi przez najzamożniejsze i najpotężniejsze rodziny arystokratyczne Republiki Genui w dobie ich potęgi finansowej i morskiej. Wpis obejmuje zespół pałaców renesansowych i barokowych, wybudowanych wzdłuż tzw. „nowych ulic” (Strade Nuove). Wielkie mieszkalne pałace, wzniesione pod koniec XVI w. na Strada Nuova (obecnie Via Garibaldi), tworzyły dzielnicę szlachty, która na mocy Konstytucji z 1528 r. sprawowała rządy. Pałace są w większości trzy- lub czteropiętrowe i cechują je spektakularne, otwarte schody, dziedzińce oraz lodżie z widokiem na ogrody rozmieszczone na różnych poziomach w stosunkowo ciasnej przestrzeni. Ten model koncepcji urbanistycznej znalazł odzwierciedlenie we włoskiej i europejskiej literaturze kilku kolejnych dziesięcioleci. Pałace cechuje nadzwyczajna różnorodność rozwiązań, a ich uniwersalna wartość polega na dostosowywaniu do charakteru miejsca i do wymogów specyficznej organizacji społeczno – ekonomicznej. Stanowią także oryginalny przykład publicznego systemu prywatnych rezydencji, których właściciele mieli obowiązek przyjmować państwowych gości zgodnie z uchwałą Senatu z 1576 r. Przyczyniało się to do popularyzacji tego modelu architektury i kultury związanej z rezydencjami. To, z kolei, przyciągało sławnych artystów i podróżników, czego świadectwem jest na przykład zbiór szkiców Pietera Paula Rubensa.

Mantua i Sabbioneta (Kryt. II, III / 2008)

Położone w dolinie Padu na północy Włoch miasta reprezentują dwa aspekty renesansowej urbanistyki. Mantua jest przykładem odradzania się i stopniowego rozrastania istniejącego miasta, a oddalona o 30 km Sabbioneta jest wzorem praktycznej realizacji renesansowych założeń miasta idealnego. Mantuę cechuje niejednolity charakter zabudowy z regularnymi fragmentami ukazującymi różne okresy rozwoju od czasów rzymskich. Można tu znaleźć liczne budowle średniowieczne (w tym XI– wieczną rotundę) i barokowy teatr. Miasto Sabbioneta, wzniesione w całości w 2 połowie XVI wieku, w czasie panowania jednego władcy: Vespasiana Gonzagi Colonna’y, można nazwać miastem jednej epoki. Jego ulice tworzą regularną siatkę prostopadłych linii. Oba miasta stanowią wyjątkowe przykłady renesansowego kunsztu urbanistycznego i architektonicznego, będącego wynikiem wizji i działań panującego rodu Gonzagów. Znaczenie miast wynika zarówno z ich wartości architektonicznych, jak i z roli, jaką odegrały w upowszechnieniu kultury Renesansu. Idee Renesansu, propagowane przez ród Gonzagów, są trwale obecne w urbanistyce i architekturze obu miast.

Linia kolejowa w Alpach Retyckich wraz z krajobrazem kulturowym Albula/Bernina (Kryt. II, IV / 2008)
Szwajcaria / Włochy

Wpis obejmuje dwie zabytkowe linie kolejowe biegnące przez Alpy Szwajcarskie dwoma przełęczami. Otwarta w 1904 roku linia prowadząca przez Przełęcz Albula ma 67 km długości i obejmuje liczne imponujące konstrukcje, m. in. 42 tunele i kryte korytarze oraz 144 wiadukty i mosty. Licząca 61 km linia biegnąca przez Przełęcz Bernina przemierza 13 tuneli oraz 52 wiadukty i mosty. Obie linie zbudowane na początku XX wieku i służące połączeniu ze światem najbardziej odciętych osiedli ludzkich w wysokich Alpach, wywarły ogromny i trwały wpływ społeczno-ekonomiczny na życie w tym regionie. Są także przykładem wybitnych osiągnięć myśli technicznej i architektonicznej tamtego okresu zrealizowanej w harmonii i z poszanowaniem krajobrazu, przez który kolej poprowadzono.

Dolomity (Kryt. VII, VIII / 2009)

Pasmo górskie w północno-wschodniej części Włoch, zajmuje powierzchnię 141,903 hektarów i obejmuje osiemnaście szczytów o wysokości ponad 3000 metrów. Ze względu na unikalne wertykalne formy górskie oraz wąskie, długie i głębokie doliny, Dolomity wyróżniają się wyjątkowo pięknymi krajobrazami. Krajobrazy te ulegają często różnym przekształceniom spowodowanym obsunięciami się ziemi, lawinami oraz powodziami. Dzięki występującym tu unikalnym formom polodowcowym i krasowym, miejsce to ma szczególne znaczenie dla rozwoju geomorfologii. W Dolomitach znajdują się również najlepiej zachowane skamieniałości z ery mezozoicznej.

Prehistoryczne osady na palach (Kryt. IV, V / 2011)
Austria / Francja / Niemcy / Słowenia / Szwajcaria / Włochy

Jest to obiekt seryjny obejmujący 111 niewielkich obszarów w Alpach i w okolicy Alp, na terenie których znajdują się pozostałości prehistorycznych osad na palach. Osady powstawały w latach od ok. 5000 – 500 p.n.e. na brzegach jezior i rzek oraz na terenach podmokłych. Prace wykopaliskowe przeprowadzone tylko w niektórych z tych miejsc dostarczyły materiału, pozwalającego odtworzyć obraz życia codziennego na obszarach górskich Europy w czasach epoki brązu i neolitu. Przyniosły także informacje o sposobach oddziaływania ludzi na środowisko. 56 spośród tych miejsc znajduje się w Szwajcarii. Osady reprezentują grupę wyjątkowo dobrze zachowanych, bogatych kulturowo miejsc archeologicznych. Stanowią jedno z najważniejszych źródeł badań nad pierwszymi społecznościami rolniczymi tego regionu.

Longobardowie we Włoszech. Ośrodki władzy, 568 – 774 n.e. (Kryt. II, III, VI / 2011)

Wpis obejmuje 7 zabytkowych zespołów, na które składają się twierdze, kościoły i klasztory itp. w następujących miejscowościach: Friuli, Brescia, Castelseprio, Spoleto, Campello sul Clitunno, Benevento, Monte San’Angelo. Ośrodki władzy są świadectwem działalności Longobardów, którzy przybyli z północnej Europy i stworzyli własną kulturę we Włoszech, gdzie od VI do VIII w. panowali na znacznym obszarze. Połączenie kilku stylów architektonicznych jest świadectwem przejścia od świata starożytnego do europejskiego średniowiecza i opiera się na dziedzictwie starożytnego Rzymu, chrześcijaństwie, wpływach bizantyjskich i wpływach germańskich północnej Europy. Tych siedem zespołów świadczy o tym, że Longobardowie odegrali ważną rolę w duchowym i kulturalnym rozwoju średniowiecznej Europy, przyczyniając się w szczególności do rozwoju ruchu monastycznego.

Etna (Kryt. VIII / 2013)

Wpisany obszar obejmuje 19237 hektarów terenów niezamieszkałych w najwyższych partiach stożka wulkanicznego, położonego na wschodnim wybrzeżu Sycylii. Etna jest najwyższą górą na wyspach śródziemnomorskich i najbardziej aktywnym stratowulkanem na świecie. Ślady najstarszych erupcji wulkanu datuje się na 500000 lat, a od 2700 lat jego aktywność jest dokumentowana.

Jako praktycznie ciągle czynny wulkan, Etna ma duże znaczenie dla wulkanologii, geofizyki i innych nauk o Ziemi. Wulkan współtworzy cenny ekosystem lądowy, w skład którego wchodzą endemiczne gatunki fauny i flory. Dzięki jego aktywności, można śledzić, niczym w laboratorium, istotne dla badań procesy ekologiczne i biologiczne. Różnorodność i dostępność charakterystycznych dla wulkanów kraterów szczytowych, stożków bazaltowych i jęzorów lawowych, a także specyficzne warunki panujące w depresji Valle de Bove, czynią z tego miejsca znakomity obiekt badawczy i edukacyjny.

Medycejskie wille i ogrody w Toskanii (Kryt. II, IV, VI / 2013)

Medycejskie wille i ogrody rozsiane po Toskanii stanowią świadectwo wpływów rodu Medyceuszy, którzy poprzez mecenat nad sztuką wpływali na rozwój nowożytnej kultury europejskiej. Wpisem objęto 12 willi i dwa ogrody. Wille wznoszone od XV do XVII stulecia reprezentują oryginalny system budownictwa wiejskiego, zharmonizowanego z otaczającą przyrodą i służącego wypoczynkowi, sztuce i pogłębianiu wiedzy. Są przykładem nowatorskiej formy i funkcji jako zupełnie nowy typ książęcych rezydencji, które różniły się zarówno od gospodarstw bogatych Florentczyków z tego okresu, jak i od warownych zamków magnackich.

Wille Medyceuszy były pierwszym przykładem łączenia budynku mieszkalnego z ogrodem i stały się punktem odniesienia dla książęcych rezydencji we Włoszech i w całej Europie. Zintegrowane z otoczeniem ogrody medycejskie wywarły wpływ na znaczenie krajobrazu w humanizmie i Renesansie.

Winnice w Piemoncie: Langhe-Roero i Monferrato (Kryt. III i V / 2004)

Wpis obejmuje pięć odrębnych winnic o wyjątkowo cennym krajobrazie oraz zamek rodu Cavour, który przyczynił się do rozwoju uprawy winorośli i którego przedstawiciel wsławił się w historii Włoch. Winnice położone w południowej części Piemontu, między Padem i Apeninem Liguryjskim, są świadectwem szeregu procesów technicznych i gospodarczych związanych z uprawą winorośli i produkcją wina, zachodzących w tym regionie przez setki lat. Odkryto tu pyłki kwiatów winorośli z V w. p.n.e., kiedy to w Piemoncie krzyżowały się drogi Etrusków i Celtów. Słowa etruskie i celtyckie, zwłaszcza te związane z wytwarzaniem wina, występują do dziś w lokalnym dialekcie. Pliniusz Starszy wymienia region Piemontu jako jeden z najbardziej sprzyjających uprawie winorośli w starożytnej Italii, a u Strabona można znaleźć wzmiankę o beczkach na wino pochodzących z Piemontu.

Arabo-normańskie zabytki Palermo z katedrami w Cefalú i Monreale, (Kryt. II, IV / 2015)

Miejsce leży na północnym wybrzeżu Sycylii. Wpis obejmuje dziewięć zespołów z zabytkami świeckimi i sakralnymi pochodzącymi z okresu Normańskiego Królestwa Sycylii (1130-1194): dwoma pałacami, trzema kościołami, katedrą i mostem, a także normańskie katedry w Cefalú i Monreale. Jako całość stanowią one przykład społecznych i kulturowych związków między kulturą Zachodu, Islamu i Bizancjum, które wykształciły się na wyspie, dając w efekcie nową koncepcję przestrzeni, architektury i sztuki zdobniczej. Są również świadectwem owocnego współistnienia ludzi różnego pochodzenia i wyznania (społeczności muzułmańskiej i żydowskiej, ludności wyznania prawosławnego i rzymsko-katolickiego, ludności pochodzenia lombardzkiego i francuskiego). 

Fortyfikacje weneckie z XV-XVII w.: Stato da Terra i zachodnia część Stato da Mar (Kryt. III, IV / 2017)
Chorwacja / Czarnogóra / Włochy

Transgraniczny wpis fortyfikacji weneckich we Włoszech, Chorwacji i Czarnogórze obejmuje 15 obiektów znajdujących się na obszarze o długości tysiąca kilometrów, leżącym między Lombardią a wschodnim wybrzeżem Morza Adriatyckiego. Fortyfikacje Stato da Terra miały na celu ochronę Republiki Weneckiej na północnym zachodzie przed mocarstwami europejskimi, a fortyfikacje Stato da Mar – ochronę prowadzących na Wschód szlaków morskich i portów na Adriatyku. Były niezbędne dla utrzymania jej potęgi i dalszej ekspansji. Wynalezienie prochu strzelniczego przyczyniło się do znaczących zmian w technice i architekturze militarnej, co znalazło odzwierciedlenie w projektowanych alla moderna fortyfikacjach bastionowych, które upowszechniły się w całej Europie.

Ivrea, XX-wieczne miasto przemysłowe (Kryt. IV /2018)

Ivrea, miasto położone w regionie Piemontu, było wykorzystywane jako pole doświadczalne przez firmę Olivetti, producenta maszyn do pisania, mechanicznych kalkulatorów i komputerów biurowych. Wpis obejmuje dużą fabrykę oraz budynki administracyjne, socjalne i mieszkalne. Ten kompleks architektoniczny został zaprojektowany przez czołowych urbanistów i architektów włoskich, głównie w latach 1930–1960 i jest odzwierciedleniem idei Movimento Comunità. Jako modelowy projekt socjalny Ivrea wyraża nowoczesną wizję relacji między produkcją przemysłową i architekturą.

Wzgórza prosecco w Conegliano i Valdobbiadene (Le Colline del Prosecco di Conegliano e Valdobbiadene)  (Kryt. V / 2019)

Wpis obejmuje część regionu upraw winorośli w północno-wschodniej części Włoch, w którym produkowane są wina prosecco. Cechą charakterystyczną krajobrazu są wzgórza o stromych zboczach, niewielkie poletka winnic położone na wąskich trawiastych tarasach zwane ciglioni, lasy, małe wioski i ziemie uprawne. Teren był kształtowany przez człowieka i przystosowywany do jego potrzeb na przestrzeni stuleci. Od XVII wieku, dzięki systemowi ciglioni powstawała charakterystyczna szachownica winnic tworzona przez biegnące równolegle i prostopadle do zbocza rzędy winorośli. Technika rozpinania winorośli zwana bellussera, stosowana od XIX wieku, przyczyniła się również do powstania swoistych cech krajobrazu.