Polityka kulturalna

Instrumentem prowadzącym do rozwoju przemysłów kulturalnych i zapewnieniu rozwoju poszczególnych kultur w świecie jest aktywna polityka kulturalna. W czasach kultury masowej i globalizacji sztuka niekomercyjna nie mogąc liczyć na sukces rynkowy wymaga alternatywnych źródeł finansowania, ale przede wszystkim takich rozwiązań systemowych, które je zapewnią. Sytuacja podobnie przedstawia się w przypadku zagrożonych zniknięciem języków, zwyczajów lokalnych, kultur narodowych słabiej reprezentowanych w świecie. Wszystkie one stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości i jako takie wymagają ochrony i wsparcia. Na forum międzynarodowym dyskusja na temat granic interwencjonizmu i możliwości wpływu państw na rozwój kulturalny społeczeństw toczy się pod hasłem ochrony różnorodności kulturowej.

Jednym z punktów zwrotnych w dyskusji nad różnorodnością kulturową była konferencja UNESCO w Sztokholmie w 1998 roku. Do stolicy Szwecji zjechały wówczas delegacje 145 państw w tym Polski aby zastanowić się nad miejscem polityki kulturalnej we współczesnym uniformizującym się świecie. Opublikowany rok wcześniej raport Światowej Komisji Kultury i Rozwoju zwany również Raportem de Cuellara łącząc kwestie rozwoju ekonomicznego z rozwojem kulturalnym twierdząc, że ten pierwszy nie jest możliwy bez drugiego nadał ton dyskusji. Nie bez znaczenia na przebieg debaty była zakończona również rok wcześniej Światowa Dekada ONZ Rozwoju Kulturalnego. Konferencja w Sztokholmie zaowocowała przyjęciem założeń mających prowadzić do następujących celów:

• Uczynienie z polityki kulturalnej jednego z kluczowych elementów strategii rozwoju
• Sprzyjanie twórczości i uczestnictwo w życiu kulturalnym
• Umocnienie polityki i działań praktycznych na rzecz ochrony i rewaloryzacji dziedzictwa materialnego i niematerialnego oraz promowanie przemysłu kulturalnego
• Promowanie różnorodności kulturowej i językowej

Założenia przyjęte na konferencji w Sztokholmie:

• Polityka kulturalna stanowi podstawowy element polityki trwałego rozwoju.
• Dialog kultur powinien być głównym celem polityki kulturalnej, a wolność słowa jest niezbędnym warunkiem tego dialogu.
• Polityka kulturalne w XXI wieku powinna wybiegać w przyszłość, zajmując nie tylko bieżącymi problemami., lecz także antycypacją przyszłych potrzeb.
• Wejście do społeczeństwa informacyjnego i przyswojenie sobie technik informacyjnych przez każdego człowieka stanowi ważny aspekt wszelkiej polityki kulturalnej.
• Polityka kulturalna powinna wspierać wszelkie formy twórczości.
• Polityka kulturalna powinna mieć na celu poprawę integracji społecznej oraz poziomu życia wszystkich członków społeczeństwa.
• Polityka kulturalna powinna respektować zasadę równości kobiet i mężczyzn.
• Rząd i społeczeństwo powinny współdziałać w tworzeniu zasad i realizacji polityki kulturalnej zintegrowanej ze strategią rozwoju.
• W świecie współzależności należy tworzyć polityką kulturalną równolegle na różnych szczeblach - lokalnym, regionalnym, krajowym i globalnym.
• Kraje powinny współdziałać w budowaniu świata, w którym międzykulturowa komunikacja , przekaz informacji i wzajemne zrozumienie będą stanowić regułę, i w którym różnorodność wartości kulturowych, wizji etycznych i zachowań będzie sprzyjać tworzeniu rzeczywistej kultury pokoju. 
• Polityka kulturalna powinna czuwać nad zapewnieniem rozszerzenia dostępu wszystkich grup społecznych do kultury, nad walką z odrzuceniem i marginalizacją oraz nad powstawaniem procesów sprzyjających demokracji w kulturze.
• Polityka kulturalna powinna uznać zasadniczy wkład twórców w poprawę poziomu życia, umacnianie tożsamości oraz rozwój kulturalny społeczeństwa.
• Każda polityka kulturalna powinna uwzględniać całość życia kulturalnego: twórczość, ochronę dziedzictwa i popularyzację. Należy mieć na uwadze, iż upowszechnianie i dostęp do kultury są uwarunkowane dynamiką twórczości, zagwarantowanej przez skuteczną ochronę prawną.

Pierwsza konferencja międzyrządowa na temat polityk kulturalnych odbyła się w Wenecji w 1970 roku, kolejna, znana jako MEDIACULT II – w mieście Meksyk w 1982 roku. Przyjęty w Meksyku dokument końcowy mówi między innymi o kulturowym wymiarze i celu rozwoju.

Wieloletnie prace na temat polityk kulturalnych, prowadzone na szczeblu międzyrządowym z udziałem zainteresowanych organizacji międzynarodowych, doprowadziły do powstania wiążącego instrumentu normatywnego – konwencji, do której przystępują zarówno państwa członkowskie, jak i – co stanowi precedens – regionalne organizacje współpracy gospodarczej.

Według stanu na dzień 31 stycznia 2018 roku, sygnatariuszami Konwencji w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego jest 145 państw, w tym wszystkie europejskie, a także Unia Europejska jako organizacja współpracy gospodarczej.

Omówienie Konwencji jako narzędzia polityki kulturalnej autorstwa Sławomira Ratajskiego zamieszczone zostało w Biuletynie Polskiego Komitetu do spraw UNESCO (2013) na s. 63 – 69.