1 6 Rozdział 1 i – r o l a K U lt U rY w Ks z ta łt owa N i U s p o ł e cz e ń s t wa ... W rzeczywistości służby konserwatorskie – formalnie odpowiedzialne za zachowanie zabytkowego zasobu – są zaledwie elementem złożonego systemu ochrony zabytków. System ten współtworzony jest na kilku poziomach, które dalece wykraczają poza prace i decyzje konserwatorskie. Zrozumienie złożoności systemu ochrony zabytków wymaga przede wszystkim uświadomienia, jak rozległe jest współczesne pojęcie zabytku i dziedzictwa. Zabytek, dobro kultury, dziedzictwo – to pojęcia, których zakres semantyczny jest bardzo szeroki i wciąż się powiększa. Dzieła architektury i obiekty budowlane, zespoły staromiejskie i tradycyjne, krajobrazy kulturowe, dziedzictwo przemysłowe, architektura wernakularna, dziedzictwo niematerialne, setki tysięcy zabytków ruchomych – to wszystko tworzy współczesne pojęcie dziedzictwa. W praktyce oznacza to, że znaczna część otaczającej rzeczywistości jest (lub może być) uznana za dziedzictwo, a więc może być przedmiotem ochrony i działań konserwatorskich. Oczywistą konsekwencją rozległości obszaru traktowanego współcześnie jako dziedzictwo jest brak autonomii ochrony zabytków. Oznacza to, że tylko pewna cześć decyzji i działań dokonywanych w ramach ochrony zabytków w pełni podlega kontroli konserwatorów. Pozostała większość jest zależna od uwarunkowań i decyzji powstających poza bezpośrednim zasięgiem konserwatorów. Dlatego właśnie należy uznać, że system ochrony dziedzictwa i konserwacji zabytków – czyli zespół najważniejszych elementów determinujących zarówno los poszczególnych obiektów, jak i całego zasobu – nie jest (i nie może być) autonomiczny. Dlatego uzasadnione jest stwierdzenie, że system ochrony zabytków wykracza poza bezpośredni obszar działań konserwatorskich. Patrząc na problem z najszerszej perspektywy w ramach systemu ochrony zabytków, można wyróżnić trzy poziomy (obszary)7. 7 Analiza systemu ochrony zabytków została przedstawiona w artykule: B. Szmygin, Ochronadziedzictwakulturowegoi konserwacjazabytkóww powojennejPolscew świetledoktryni opracowańnaukowych,[w:] KongresKonserwatorówZabytków, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, Warszawa 2005,s. 11-20.