274 e d U K a c j a p o p r z e z K U lt U r ę . K r e at Y w N o ś ć i i N N o wa c Yj N o ś ć to Whitehead „ostateczną metafizyczną podstawą jest kreatywne podążanie w novum”3. Późna nowoczesność to czas, w którym rozpada się świat tradycyjnych wartości. To między innymi niespotykane do tej pory w historii ludzkości chciane macierzyństwo bez ojca czy istnienie Ruchu Dobrowolnego Zakończenia Rasy Ludzkiej4. To także demokratyzacja konsumpcji w państwach Północy, gdyż nie tylko dochody kelnerów, kierowców, kasjerek, konduktorów czy telefonistek wystarczają na utrzymywanie poziomu życia, jaki przypisywano niegdyś klasie średniej5, ale także równolegle i jednocześnie występuje proces demokratyzacji technologii (komputerdlakażdego), demokratyzacja finansów (karta kredytowa dla każdego) i demokratyzacja informacji (Internet dlakażdego). Nowe środki konsumpcji, to termin określający miejsca bądź struktury, które umożliwiają konsumowanie przeróżnych rzeczy. Są one charakterystyczne dla społeczeństw późnej nowoczesności i są katalizatorami hiperkonsumpcji. Nowe środki konsumpcji to przede wszystkim świątynie konsumpcji, czyli (mega-, hiper-, super-) centra handlowe, tematyczne parki rozrywki czy bary szybkich dań. Do nowych środków konsumpcji zaliczyć też trzeba karty kredytowe, które znakomicie przyspieszają i potęgują konsumpcję. Jednocześnie owe nowe, podobnie jak i stare środki konsumpcji, w zglobalizowanych gospodarkach nadprodukcji i nadmiaru powiększają antropopresję na środowisko powodowaną masową konsumpcją – konsumpcją o niespotykanej do tej pory skali i natężeniu, w żaden sposób nieporównywalną jakościowo i ilościowo z konsumpcją z przeszłości. Prawie wszystkie świątynie konsumpcji są czynne przez 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu i przez 365 dni w roku, stąd też społeczeństwa późnej nowoczesności i ponowoczesne to społeczeństwa 3 Cytowane za K. Wilber, Krótkahistoriawszystkiego, Jacek Santorski&Co, Warszawa1997, s. 44. 4 TheVoluntaryHumanExtinctionMovement – VHEMT – http://www.vhemt. org/plindex.htm [data wejścia: 18.02.2011]. 5 P. Sadler, Zarządzaniew społeczeństwiepostindustrialnym, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1997.