o d r e p r o d U Kc j i K U lt U rY d o K r e ac j i 37 od czasu propozycji ich wyróżnienia sformułowanej przez Floriana Znanieckiego. I tak najważniejsze, a zarazem typowe środowiska to: (a) rodzina, (b) grupy rówieśnicze, (c) otoczenie sąsiedzkie, (d) typowe instytucje wychowawcze, (e) sama kultura (w tym kultura upowszechniania przez środki masowego przekazu oraz Internet). Należy je nieco rozwinąć. Rodzina jest uznawana za swoistych „oddźwiernych” do kultury i życia społecznego w większości społeczeństw. Wskutek więzi biologicznej rodziców i dzieci (choć nie zawsze – zważywszy na dzieci adoptowane), konieczności długiego procesu biologicznej opieki nad dzieckiem, istnieje „przyzwolenie społeczne” na daleko idące działania wychowawcze (z relatywnie narastającą współcześnie wobec niego rezerwą i zastrzeżeniami ze strony instytucji prawa). Tak czy inaczej, rodzina w sposób „monopolistyczny” kształtuje dziecko do 7, a nawet 10 roku życia. Obserwuje się zasadnicze zmiany rodziny, a w tym pojawienie się jej form, które dotąd były albo uznawane za przejaw patologii, albo skrywane (związki homoseksualne, rodziny rozbite, rodziny niepełne, konkubinaty, rodziny nomadyczne, etc.); często obserwuje się też kryzys rodziny (nawet tam, gdzie pozornie forma rodziny nie odbiega zasadniczo od normy, ale w ukryciu przejawia się w niej alkoholizm czy narkomania). Jaka by jednak nie była jej forma, rodzina na dobre i złe pełni funkcje wychowawczą – nawet wtedy, gdy przekazuje młodemu pokoleniu wzory uznawane przez innych za naganne czy wręcz patologiczne. Grupy rówieśnicze są swoistym przejawem grup pierwotnych – prostych w budowie, mało zinstytucjonalizowanych, powstających i funkcjonujących spontanicznie. Wskutek tych ich cech, a tym samym poprzez kontrast z rodzicami silnie oddziałują one na swych uczestników, co często powoduje niepokój ze strony rodziców, a nawet dramatyczne poczucie odrzucenia. Grupy rówieśnicze zaspokajają pragnienie nowych doświadczeń, uczą różnych ról społecznych (m.in. przodowania i podporządkowania w grupie). Trzeba też wspomnieć, że grupy rówieśnicze, choć nie zawsze funkcjonują demokratycznie, to na swój sposób uczą współdziałania w różnorodności (członkowie danej grupy w młodym wieku często wywodzą się z rodzin o różnym statusie ekonomicznym i społecznym). Tak więc