references
I S T O TA D Z I E D Z I C T W A N I E M AT E R I A L N E G O W R O Z U M I E N I U K O N W E N C J I U N E S C O . . .
95
W konsekwencji takiego podejścia Grotowski – jako profesor Collège de France na Katedrze Antropologii Teatralnej – wprowadził do języka francuskiego anglicyzm: les arts performatifs64. Do sztuk widowiskowych / performing arts / sztuk wykonawczych zalicza się na ogół teatr dramatyczny, operę, operetkę, music-hall, koncerty muzyczne, pantomimę, teatr lalek i cieni, kabaret, variétés, rewię, show, cyrk, happening, sztukę performance (w myśl niektórych definicji zalicza się też do nich sztuki oparte na technicznych środkach przekazu: sztukę dźwięku, sztukę filmową, sztukę wideo, sztukę cyfrową). Zespół do spraw niematerialnego dziedzictwa kulturowego wyróżnił w tej dziedzinie tradycje muzyczne: wokalne, instrumentalne i taneczne, oraz widowiska religijne, doroczne i karnawałowe, a więc – pojęte szerzej niż wymienione sztuki widowiskowe – cultural performances / widowiska kulturowe. Warto zaznaczyć, że w wielu wypadkach widowiska kulturowe, będąc przedstawieniami,
Grotowskiego na doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego [10 kwietnia 1991 r.], Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993, s. 46.
64
Już w toku pierwszego wykładu 24 marca 1997 r. powiedział: „w języku fran-
cuskim mówi się o sztukach widowiskowych [les arts spectaculaires]; w języku angielskim używa się terminu performing arts. Mam zatem do wyboru dwie możliwe opcje: albo używać terminu angielskiego performing arts, albo też stworzyć nowy nieznany termin francuski, gdyż rzeczywista treść tych dwóch pojęć – performing arts i «sztuki widowiskowe» – jest całkowicie odmienna. Kiedy mówimy o sztukach widowiskowych, mamy na myśli coś, co istnieje, ponieważ jest oglądane. Zwróćcie państwo na to uwagę. Sztuki widowiskowe to coś, co staje się sztuką w oczach tego, kto ogląda. To spojrzenie drugiej osoby, można by powiedzieć: widza, jest u źródła tego terminu «sztuki widowiskowe» lub nawet «sztuki spektaklu» [les arts du spectacle]. Natomiast gdy mówimy performing arts, znaczenie tego pojęcia zostaje przesunięte na tego, który działa, na działanie, na osobę ludzką, która sama jest działaniem. Zatem, ponieważ termin taki nie istnieje w języku francuskim, postanowiłem wymyślić taki termin, to znaczy mówić o les arts performatifs. Jest to naprawdę rzecz fundamentalna, by dostrzec, że istnieje olbrzymia różnica w podejściu – przykładowo: w podejściu do teatru, w podejściu do rytuału – z punktu widzenia sztuk widowiskowych i z punktu widzenia les arts performatifs”. Wykład inauguracyjny Jerzego Grotowskiego w Collège de France wygłoszony w Teatrze Bouffes du Nord w Paryżu 24 marca 1997 roku, transkrypcja i roboczy przekł. L. Demkowicz, oprac. G. Ziółkowski, mszps, Archiwum Instytutu im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu. Por. oryginalne nagranie: La lignée organique au théâtre et dans le rituel [MP3, enregistrement sonore], Houilles: le Livre qui parle, [2009] CF950, CD1, pistes 1-17.
