references
S P O Ł E C Z N E O D D Z I A ŁY W A N I E K R A J O B R A Z U
1 43
punktów analiz, m.in. na politykę skali, rolę własności prywatnej czy publicznej i znaczenie kapitału w kreowaniu krajobrazu. Ten złożony i bardzo wielowątkowy „krajobraz badań nad krajobrazem” eksplorowany przez cały szereg dyscyplin – od psychoanalizy po studia postkolonialne – zatracił z czasem ortodoksyjne marksistowski rys, obecny jeszcze w latach osiemdziesiątych XX wieku (którego echa pobrzmiewają w cytowanym wcześniej fragmencie autorstwa Sharon Zukin), ale nadal krytycznie odnosi się do zagadnień kształtowania tożsamości czy estetyki przestrzeni. Z czasem w studiach nad krajobrazem zaczęto poszukiwać i innej inspiracji teoretycznej, wykraczającej poza zachodni marksizm, a osadzonej w geografii humanistycznej, tak jak na przykład w pojęciu narodu, naturalizacji i przyrody. Warto zresztą zwrócić uwagę na pojęcie „natury”, silnie powiązane z pojęciem krajobrazu oraz przemianami miast. „Natura” ukryta pierwotnie za pozornie neutralnymi i naukowymi kategoriami, takimi jak „środowisko”, stała się także obiektem wzmożonej refleksji. Złożone związki kultury i natury odnajdziemy w krytyce poststrukturalistycznej oraz w miejskim neomarksizmie, ale ukoronowaniem badań nad socjonaturą stała się teoria aktora-sieci, ukazując pełną złożoność sieci władzy oraz związków między ludzkimi i nieludzkimi aktorami. Warto zaznaczyć, że pojęcie „natury”, podobnie jak „‚krajobrazu” należy do podstawowych i najczęściej stosowanych pojęć używanych w przypadku sporów środowiskowych, także w lokalnym wymiarze. Konflikty dotyczące wielkich i lokalnych inwestycji w przestrzeni miast odwołują się często do haseł ochrony natury. Równolegle w tych sytuacjach pojawiają się i inne, wysoce polityczne pojęcia, takie jak „własność prywatna”, „dobro wspólne” czy „przestrzeń publiczna”. Natura, pierwotnie uznana za niezależną od społecznych czy kulturowych światów, zyskuje więc wymiar głęboko społeczny: jest ściśle powiązana z interesami jednostek czy grup, od procesów reprezentowania natury w nauce2, przez związki ludzi z naturą, aż po polityczno-ekonomiczne programy regulowania czy zachowywana natury. Jest ona sama w sobie przekształcana w procesach formowania rzeczywistości
2 Zob. Latour B., (2009). Polityka natury: nauki wkraczają do demokracji, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
