references
M I AS TA O G R O DY I P R Z E S T R Z E Ń Z R Ó W N O WA Ż O N E G O R O Z W O J U . . .
1 93
endemity australijskiego interioru, które z uprawianiem ogrodu zdawały się nie mieć nic wspólnego. To właśnie na skrzyżowaniu dróg prowadzących z jednej strony do społecznej autarkii, a z drugiej – do królestwa mądrej natury, marzenie o wiecznym dobrobycie powróciło u progu naszej współczesności w tej samej co dawniej, niezmiennej od tysiącleci postaci konceptualnej – uprawianego mocą natury i wiedzą roztropnych ludzi ogrodu4. Ogród bowiem, a nie natura – zawsze będąca bardziej zasadą rzeczy, niż jej postacią, bardziej abstrakcją niż konkretem – ten sam od tysiącleci ogród Edenu stanowi nadal jedyne w swoim rodzaju, symboliczne środowisko kulturotwórczych poczynań rodzaju ludzkiego. Innego niż on – pierwotnego układu odniesienia – nie mamy. Przechodząc do współczesności, odnotujmy, że na początku ubiegłego wieku idea ogrodu jako źródła cywilizacji znalazła plastyczny wyraz w winietach, którymi Walter Crane ozdobił drugie wydanie dzieła Ebenezera Howarda (1902). Projektując frontyspis w duchu tradycji Arts and Crafts, artysta posłużył się gotycyzującą alegorią Nowej Jerozolimy (Ryc. 1). Obraz idealnego miasta i zarazem ogrodu wielokrotnie będzie powracać w deklaracjach ideowych Garden City Movement. Widnieje na plakacie z 1911 roku reklamującym pierwsze miasto ogród założone w Letchworth w 1903 roku (Ryc. 2). Weduta z gotyckim miastem, pozbawionym dymiących kominów i zamieszkałym – jak należy domyślać się – przez uczciwych rękodzielników, ujęta jest w regularną bordiurę rajskich drzew, owoców i kwiatów. Widoczne na pierwszym planie narzędzia ogrodnicze dopełniają obrazu. Dla współczesnych entuzjastów idei Howarda była to jasna aluzja do Niebiańskiej Jerozolimy, miasta dwunastu bram założonego na planie regularnego prostokąta5. Jego geneza sięgała biblijnej wizji świata: ujmując rzecz wprost – zapisanej w Apokalipsie św. Jana wizji sądu ostatecznego i powrotu do stanu przedgrzesznego, a pośrednio – do enigmatycznej topografii Edenu, którą wyznaczały cztery rajskie rzeki toczące
4 Zbieżny pogląd prezentuje: Barucka. E., (2015). W szkatułach zieleni. Europejski ruch miast – ogrodów 1903–1930, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. 5 Czyżewski A., (1991). Odwrotna strona życiorysu Stanisława Adamczewskiego. Szkic biograficzny, [w:] Architektura XIX i pocz. XX wieku, Wydawnictwo Ossolineum, Instytut Sztuki PAN, s. 70–84.
