references
M I AS TA O G R O DY I P R Z E S T R Z E Ń Z R Ó W N O WA Ż O N E G O R O Z W O J U . . .
207
publicznej18. Pozwala to wysnuć wniosek, że degradacja krajobrazu miejskiego w Polsce jest przede wszystkim wynikiem konfliktu obcych sobie wzorców kulturowych, a stan, który dzisiaj obserwujemy w przestrzeni tutejszych miast, nie różni się w zasadzie od skutków eksploatacji środowiska w warunkach gospodarki naturalnej. I w zasadzie nie różni się od tych symptomów kryzysu, które opisał Howard w swoim teoretycznym modelu – słynnym diagramie „trzech magnesów”. Nadmiar środków technicznych pozostających w dyspozycji społeczności, która otaczający ją krajobraz kulturowy traktuje jak nieograniczony obszar eksploatacji gospodarczej, prowadzić musi do degradacji całej przestrzeni miasta. Włodzimierz Karol Pessel, autor Antropologii nieczystości19, łączy powojenny i współczesny regres stanu sanitarnego polskich miast z zatrzymaniem procesu modernizacji, z likwidacją klasy średniej i napływem ludności wiejskiej, która miasto traktowała jak dworski las, w którym wszystko do czegoś mogło się przydać, a bramy i klatki schodowe niekoniecznie służyć miały wyłącznie komunikacji. To jest moment, w którym standardy asenizacyjne kultury wiejskiej zbliżają się, nieomal utożsamiając się, do kompostującej ideologii zamkniętego obiegu dóbr właściwej wszystkim millenarnym utopiom lub antyutopiom. Warstwy robotnicze największych polskich miast już przed 1944 rokiem w większości wywodziły się w pierwszym lub drugim pokoleniu ze wsi. Po wojnie praca nad zmianą mentalności tych, którzy przybyli tu niedawno i miasto postrzegali jak wielkie wysypisko śmieci z dobrami, które ewentualnie mogą się przydać, rozpoczęła się od nowa. Żadna edukacja nie była jednak w stanie zmienić starych wzorców kulturowych i zapobiec traktowaniu wedle dotychczasowych reguł miejskich zasobów przestrzennych, także przez ich nowych włodarzy. Jeśli prześledzimy ewolucję „zielonego pasa” czyli obszaru „green belt” – pojęcia i kategorii planistycznej, która zagościła w literaturze urbanistycznej I połowy XX wieku za sprawą howardiańskiej reformy, zauważymy, że kres tej ewolucji wyznaczają w drugiej połowie lat trzydziestych pojęcia „rezerwatu terenów” i „strefy izolacyjnej”.
Leder A., (2014). Prześniona rewolucja. Ćwiczenia z logiki historycznej. Wydawnictwo Krytyka Polityczna. 19 Pessel W. K., (2010). Antropologia nieczystości, Wydawnictwo TRIO.
18
